आस्वाद

अनुश्काने लिहिलेला लेख. http://www.kikasbirdclub.org/2012/10/04/heronry/

अनुश्काला, माझ्या लेकीला, पक्षीनिरिक्षणाची आवड आहे. सुरुवातीला ती श्री. किरण पुरंदर्‍यांबरोबर शिकायला जात असे, आता जवळपासच्या पक्षी निरीक्षण सहली त्यांच्या मार्गदर्शनाखाली आयोजित करते. त्यांनीच तिला लिहिण्यासाठी उद्युक्त केले आहे आणि तिचा हा पहिला लेख.

नगरवधू, देवदासी, तवायफ़ - काल आणि संस्कृती कोणतीही असो; वेगवेगळ्या नावानी या स्त्रिया समाजाचे (म्हणजे मुख्यतः पुरुषांचे) रंजन करत आल्या. या सगळ्या स्त्रियांचं खरं काम खरोखरच रंजन करणे इतकेच अपेक्षित होते, कारण या सगळ्या चित्रकला, नृत्य, गायन, काव्य, संभाषण या आणि अशा कलांचा अभ्यास असलेल्या. तेच त्यांचं उपजिविकेचं साधन. पण दुर्दैवाने त्यांचं नाव मात्र निगडित झालं ते समाजाने आणि परिस्थितीने त्यांच्यावर लादलेल्या दुसऱ्याच एका गोष्टीशी! त्यांच्यातले हे गुण जणू समाधान करायला अपुरे पडल्यासारखे त्यांच्यावर भलतेच काम लादले गेले आणि नगरवधू, देवदासी, तवायफ़ हे सगळे शब्द वेश्याव्यवसायाशी जोडले गेले.

आजपर्यंत गाण्यांवर जे लेख लिहिले ते सहज चाळताना लक्षात आलं की सगळे हिंदी चित्रपट संगीतावर लिहिले. असं कसं झालं? मराठी गाण्यांवरचं प्रेम खरं तर हिंदी गाण्यांपेक्षा जुनं! गदिमा, शांताबाई शेळके, पाडगांवकर, जगदीश खेबुडकर, पी. सांवळाराम या आणि अशा अनेक कवींच्या रचनांमधूनच लहानपण, तारुण्य, आता मध्यमवय सगळं उमजायला मदत झाली. आयुष्यातले सगळे बरे-वाईट अनुभव माझ्या वाट्याला येण्यापुर्वीच त्यांना या गीतकारांनी कागदावर मांडले. या एकेका गीतकारावर एक लेख लिहून पुरणार नाही इतकं अफाट आणि दर्जेदार काम त्यांनी करुन ठेवलं आहे. पण तरी मराठी गाण्यांवर काहीच लिहू नये मी?

गाण्यावर मनापासून प्रेम करणारा माणूस बरेच वेळा सकाळी उठतो तोच डोक्यात एखाद्या गाण्याची अोळ किंवा धुन घेऊन. उठता-उठता नेमकं तेच गाणं का? या प्रश्नावर विचार करत मी कित्येक तास घालवले असतील... आधल्या दिवशी घडलेल्या कशाशी त्याचा संबंध आहे का? रात्री पडलेल्या स्वप्नात कुठे त्याचा संदर्भ लागतो का? शेवटी नाद सोडला. आज सकाळी जाग आली ती 'ममता' चित्रपटातल्या 'छुपा लो युँ दिल में प्यार मेरा, के जैसे मंदीर में लौ दिये की' गुणगुणत. गाभाऱ्यात भरुन राहणारा अोंकार असावा तसा हेमंतकुमारचा आवाज आणि जोडीला मन व्याकुळ करणारा 'तिचा' आवाज.

'साईब' दो चीज़ मी शिकनद क़द्रे शेर रा I
तहसीने नाशनास व सकूते सुख़नशनास II

काव्य, मग ते कोणतंही असो, कोणत्याही भाषेतलं असो, त्याला दोन गोष्टी मारक ठरतात, एक म्हणजे कलेची जाण नसलेल्याची दाद आणि जाणकारानं त्याबद्दलचं राखलेलं मौन.

ख्रिसमसच्या जेवणाची सांगता. त्यानंतर ट्रिव्हीया परसुटचा गेम. बायका विजेत्या.

[२००३ च्या हितगुज दिवाळी अंकातुन]

कुमारांचं निर्गुणी भजन ऐकत होतो.
कुमारांनी ते शब्द इतक्या आर्ततेने आळवलेत की काही केल्या ते शब्द विसरेनात. पण त्याचा अर्थ मात्र तितकासा कळला नाही.

शब्द असे आहेत -

हिरना...
समझ बूझ बन चरना
एक बन चरना
दूजे बन चरना
तीजे बन पग नही धरना

तीजे बन में पाँच पारधी
उन के नजर नही पडना
पाँच हिरना पच्चीस हिरनी
उन में एक चतुर ना

तोए मार तेरे मास विकावे
तेरे खाल का करेंगे बिछोना

कहे कबीरा जो सुन भइ साधो
गुरू के चरन चित धरना

इथून थोडा-फार अर्थ कळला. http://kabir-bani.blogspot.com/2009/10/5-hirana.html

हे हरिणा, या अरण्यात समजून-उमजून चर. अतिशय सावधगिरीने वावर.

कंटाळा आला की हा खेळायचा
नवीन लेखनावर जायचे
पहिले तीन बाफ निवडायचे - शिर्षक, लेखकार, व शेवटचे तीन टीकाकार अशा ५ गोष्टी गुंफुन वाक्य बनवुन पाडायचे.
ती तिथेच लिहावे असे आधी वाटत होते पण आपला खेळ तो लोकांचा खंडोबा व्हायचा (म्हणजे देवावर बेतल्यासारखे म्हणुन लोक बोंबलायचे)
म्हणुन मग इथे लिहायचे ठरविले

सब-खेळः वाक्य थोडे क्रिप्टीक केले तर कशाबद्दल बोलतो आहोत हे पण आळखायला मजा येईल.

हा लेख खूप जुना असला तरी स्कार्लेट मला आजही तितकीच प्रिय आहे.
हे चित्रपटाचे समीक्षण वा परिक्षणही नाही.
-------------------------------------------------------------
मार्गारेट मिशेल च्या 'गॉन विथ द विंड' या कादंबरीची नायिका स्कार्लेट ओ हेरा. काल्पनिक असली तरी कुठल्याही खर्‍या माणसाइतकीच किंबहुना जास्तच माणूस वाटणारी हे स्कार्लेट.