समाज

सर्वसामन्य माणसाला, अश्या काही गोष्टींचा जाज्वल्य अभिमान असतो, ज्यांची निवड तो स्वतः कधीच करत नाही. त्याउलट, ज्या घटकांची निवड तो स्वतः करतो, त्यांच्याविषयी, त्याला फारसा अभिमान राहिलेला दिसत नाही; किंवा अगदी अभिमान असलाच, तरी तो फार टेम्भा मिरवत नाही ..

खानदान, संस्कृति, जात, धर्म, राष्ट्रियत्व, वर्ण, कूळ, इतिहास यातलं काहीच आपल्या नियंत्रणात अगर निवाडीत नसतं. हा फ़क्त एक योगयोग असतो. लहान मूल जन्माला आलं, की या गोष्टी त्याला आपोआपच चिकटतात !! त्यामधे त्या लाहान मुलाला, कुठलाही पर्याय दिला गेलेला नसतो.

आयुष्याचा चक्रव्यूह समर्थपणे पेलवणाऱ्या पण काही कारणास्तव असह्य झाल्यामुळं हाताच्या ओंजळीत डोकं लपवून एकटाच ओक्सापबोक्शीप रडणारा तो बापमाणूस पाहिला, अन मन हेलावल. काळोखलेल्या आकाशात कडाडणाऱ्या वीजेसारखे विचार एकामागोमाग सुरू झाले …विचारांचं थैमान थांबायला हवं पण विचारांचा प्रवाह मनाच्या खोलवर सैरावैरा फिरत राहिला. पुरुषाच्या सहनशीलतेचा बंध ( काही अपवाद वगळता ) फुटतो आणि तो असहाय होऊन टाहो फोडतो, तेव्हा परमेश्वर सुध्दा त्याच्या पीडा आणि यातनाकडे दुर्लक्ष करू शकत नाही. कारण परमेश्वर माणसाच्या सहनशक्तीपेक्षा अती भार माणसावर टाकत नाही. त्या बापमाणसाला मी वेगवेगळ्या रुपात पाहिले होते.

मी एका लेखामध्ये - what does a woman want ? मध्ये स्त्रीयांच्या नक्की गरजा काय, स्त्रियांच्या जगातील वेगवेगळ्या देशातील परिस्थिती काय दर्शवते याविषयी थोडी माहिती दिली आणि काही प्रश्न उपस्थित केले. त्यावर काही चर्चा होत आहे आणि त्यातून नवीन दृष्टिकोन मिळत राहतील, सध्याच्या धारणांची पडताळणी होत राहील अशी मी आशा करतो.

परवा *श्रीमान आगलावे* नावाचे गृहस्थ नेहमी प्रमाणे दसऱ्याचं सोने द्यायला आले सोने देताना अलिंगन दिले. अलिंगन देताना मनात अनेक विचार आले. हा माणूस फार भारी म्हणण्यापेक्षा अती कद्रू माणूस. ह्या बोटावरची थुकी त्या बोटाला कधी लावील कळणार नाही. त्याचे वर्णन करता येणार नाही. तो सडपातळ देखील नाही आणि जाडजूडा म्हणता येणार नाही. काळा की गोरा हे सांगायला मन तयार नाही. आमच्याच मातीत वाढला. नगाऱ्यासारखा फोफावला. त्यांच्या अंत:करणात काहीच राहत नाही.

सध्या महाराष्ट्राला काय झालाय हेच समजत नाही. कधी नव्हे इतकी जातीयता वाढिस लागलेली आहे. उठता बसता शाहू फुले आंबेडकरांचे आणि छत्रपती शिवरायांचे नाव घ्यायचे आणि दुसरीकडे त्यांच्याच विचारांना हरताळ फासायचा.
शाहू फुले आंबेडकर या त्रयीनीं नुसती महाराष्ट्रासाठीच नव्हे तर संपूर्ण भारतासाठी समता, न्याय आणि बंधुत्वाची शिकवण दिली. मुघलांच्या स्त्रीचाही साडी चोळी देऊन सन्मान करणाऱ्या युगपुरुष छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या भूमीत आपण राहत आहोत. इतका दैदिप्यमान इतिहास आणि तितकीच अभिमान मिरवण्याजोगी संस्कृती आपली आहे. असं असतानाही आपण आज काय करतोय याचा विचार व्हायला हवा.

घोडपदेव मधील अनेक बोळ वजा गल्ल्या आणि आडव्या उभ्या चाळी. पूर्वेला घोडपदेव मंदिर तर पश्चिमेला मारुती, दक्षिणेला बजरंगबली तर उत्तरेला शिवशंभो संरक्षक म्हणून स्थानापन्न आहेत आणि यामध्ये आपले जागृत देवस्थान श्रीकापरीबाबाचे मंदिर होय. सभोवताली काही अभूतपूर्व वाणाची माणसे राहतात. सर्वजाती जमाती आहेच शिवाय पुणेरी, सातारी, कोल्हापुरी, कोकणी आदि सर्वच जिल्ह्यातील ही म्हटली तर देवमाणसे आहेत, नाहीतर सिधी-साधी महापुरुष वजा अगडपगड माणसे. विश्वात्म्याने ही माणसे घडवताना एक वेगळीच आगळ्या धाटणीची मूस वापरलेली असणार, त्यामुळे त्यांची जडणघडण जगावेगळी अगम्य आहे.

*संजीवनी जोशीला* पाहिलं की, भक्ती बर्वेची आठवण आल्याशिवाय राहत नाही. ती फुलराणी नाटकातील मंजुळा आणि आमच्या संजू जोशी... काही फरक वाटत नाही. त्या फुलराणीतील मंजूचा मास्तर अशोक आणि संजू जोशीचा राजकुमार देखील अशोक... कधी काळी हा राजबिंडा राजकुमार टाप टाप करीत घोड्यावर बसून आला होता. इतका हँडसम माणूस, पिळदार दंड आणि डोळे.... बापरे ! भेदक... म्हणजे भलतेच आकर्षक. खरंतर देवांनी नाकीडोळी छान कन्यारत्न पाठविलेले पाहून फडक्यांना ही पोर उजवायला जोडे झिजवायला लागणार नाहीत. हे तेव्हा अनेकांनी म्हटले होते. सांगायचं म्हणजे तथ्यच होतं.

परवा एका मुलाने वीस रुपये कमविले त्याने इतक्या ऐटीत सांगितले की, त्याने वीस लाखाची कमाई केली. आश्चर्य वाटले. आम्ही लहान असताना ५ पैश्यासाठी किती किती कामे केली हे मनात आले तरी डोळ्याच्या किनारी ओलसर होते. लहानपण गेले पण त्या लहानपणातल्या आठवणींची शिदोरी अनपेक्षितपणे कधी उघडली जाईल, सांगता येत नाही. १९७० ते ८० दशकात चाळीचाळीतून एक माणूस आलेपाक विकायला यायचा. सुमधुर आवाजात सातमजली साद घालायचा, तसे घराघरातून मुले बाहेर यायची अन म्हणायची नारायण आलेपाकवाला आला. खूप बोलका माणूस. मला ही खूप बोलणारी माणसं फार आवडतात. निर्मळ मनाची असतात. कुणाचं वाईट करायचं त्यांच्या मनाला शिवत नाही.

मंदिरात जायचे म्हटले की, का कोण जाणे भीती वाटते. ते जागृत देवस्थान म्हटले की अजून मनात भीती निर्माण होते. भीती देवाची नसते, ती असते ती देवपण पांघरलेल्या भटजी पुजाऱ्याची. हे भाविकांचे भटजी नसतातच. ते असतात फक्त त्यांना दक्षिणा देणाऱ्या श्रीमंताचे....! दानपेटीवर त्यांची भलीमोठी थाळी म्हणजे मंदिरापेक्षा त्यांची जमापुंजी अधिक आढळून येते. मध्यंतरी आम्ही एका सुप्रसिध्द मंदिरात गेलो होतो.पंचवीस एक पुजारी त्या मूर्तीच्या भोवती.... दर्शनाला आलेल्या भक्तांच्या हृदयात त्या देवाची झेरॉक्स छापून घ्यायची ही माफक अपेक्षा.