खाद्यसंस्कृती

परंपरेने आलेल्या अनेक गोष्टी आपण खाण्या पिण्याच्या बाबतीत पाळत असतो. हल्ली या गोष्टींचं विस्मरण पण होत चाललंय.
कुठले फळ, भाजी कुणी खावी, कधी खावी, कशाबरोबर खावी कशासोबत खाऊ नये, कुठल्या वेळेला खावे असे आजीबाई सांगायच्या. आता आपल्या पिढीला हे माहिती नाही. अशा काही पारंपारिक गोष्टींची जंत्री करण्यासाठी हा धागा. काही चुकीचे समज, धारणा असतील तर त्यावर चर्चा झाली तर उत्तमच. जे योग्य असेल ते टिकून रहावे आणि एकत्रित रित्या सापडावे म्हणून हा धागा.

सुरूवात सध्या उन्हाळा चालू असल्याने कलिंगडापासून.

भेळेमध्ये चिरलेला पालक आणि सॅलड कसं लागेल? आमच्याकडे असे प्रश्न नुसते पडत नाहीत. भेळेचा साग्रसंगीत घाट घालून संशोधनाचा प्राथमिक प्रयोग लगेच अंमलात आणला जातो. मटकी भेळ, कॉर्न भेळ हे भेळेचे उपप्रकार म्हटले तरी खरी भेळ चुरमुऱ्याचीच. चुरमुरे थोडे फोडणीला टाकलेले असले की काम झालं, फक्त त्यात परतलेले तेलावरचे भाजके शेंगदाणे पाहिजेत. बारिक कापलेला कांदा, टोमॅटो, कैरी त्यावर फरसाण, चाट मसाल्यासह पुदिन्याची झणझणीत आणि चिंचगुळाची आंबटगोड चटणी टाकल्यावर चुरचुरणारे चुरमुरे कालवत होणारी भेळ… मग त्या भेळेचं पौष्टिकत्व वाढवण्याच्या हेतूने त्यात घातलेली काकडी, लाल मुळा, उकडलेला बटाटा ही मंडळी.

बंगभोज - खाद्ययात्रा कोलकात्याची

मनुष्यजीवनात खाण्यापिण्याचा संबंध फक्त पोट भरण्यापुरताच नाही. जाणते-अजाणतेपणी अनेक सूक्ष्म भावभावना अन्नाशी जुळलेल्या असतात. प्रेम, वात्सल्य, अभिमान, स्वच्छता, सुरक्षा, संस्कृती, समाज, धार्मिक समजुती, परंपरा, भूगोल, इतिहास ... सगळ्यांचे प्रतिबिंब त्यात पडलेले असते. प्रत्येक घराच्या, समाजाच्या काही खास खाद्यपरंपरा असतात. ह्या खाद्यपरंपरा म्हणजे आपल्या समाजसंस्कृतीचा आरसा. ह्या लेखात वाचूया कोलकात्याच्या एकमेवाद्वितीय खाद्यपरंपरेविषयी.

दोन वर्षांपूर्वीची गोष्ट आहे. मुंबईत, ‘मरिन लाईन्स’ला ‘ग्रीन ओनियन’ ( Green Onion) नावाचे एक रेस्तरॉ आहे. त्या वेळेस मी एका ‘ऑनलाईन ट्रॅव्हल मार्केटप्लेस’ असलेल्या कंपनीत कामाला असल्यामुळे या रेस्तरॉशी संबंधित असलेल्या ‘हॉटेल सपना मारिन’शी माझा व्यावसायिक संबंध येत असे. तिथल्या भेटीच्या वेळी माझ्या लक्षात आलं की, या रेस्तरॉमध्ये नायजेरियन पद्धतीचं जेवण मिळतं. त्यामुळे बरेच नायजेरियन लोक इथे ‘घरचं’ जेवायला म्हणून येतात आणि हॉटेलमध्ये राहायला देखील! आपण ‘रिसेप्शन डेस्क’ला जाऊन उभं राहिलो की हमखास कुणीतरी नायजेरियन व्यक्ती दिसतेच दिसते.

प्रत्येक संस्कृतीचा अविभाज्य घटक म्हणजे तेथील खाद्यपदार्थ. विविध खाद्यपदार्थ खाऊन पहिल्याने प्रत्येक प्रांतांची संस्कृती कळत जाते. त्याचप्रमाणे तेथला इतिहास, तेथील हवामान आणि तेथील माणसेसुद्धा कळायला लागतात. स्कॉटलंडला राहायला आल्यानंतर माझी पहिली ओळख झाली ती म्हणजे हॅगिस ह्या पदार्थाशी. हा पदार्थ येथे खूपच लोकप्रिय आहे. मेंढीच्या लिवर, काळीज आणि फुफुसाचे मिन्स, कांदे, ओटमिल, मीठ, स्कॉटिश मसाले आणि मेंढीची चरबी एकत्र करून मेंढीच्या जठरामध्ये ठेवून मंद आचेवर साधारण तीन तास शिजवितात. आधुनिक पद्धतीमध्ये मेंढीच्या जठराऐवजी सॉसेजचे वेष्टण वापरले जाते.

पुण्या-मुंबईतून अमेरिकेत तयार खाद्यपदार्थ पाठवण्यासाठी कुरिअर सेवा पुरवणार्‍या खात्रीलायक कंपन्यांची माहिती हवी आहे.
कुणाला एखाद्या कंपनीचा चांगला अनुभव आहे का?.
त्यांच्या चार्जेस वगैरे बद्दल काही कल्पना आहे का?
पार्सल पोहोचण्यासाठी साधारण किती दिवस लागतात?
खाद्यपदार्थ ई. गोष्टी पाठवण्यासाठीचे काही नियम आहेत का?
पॅकिंग मटेरियल वगैरे कुठलं चांगलं?
पॅकिंग कसं करावं ज्याने खाद्यपदार्थ प्रवासात जास्त दिवस टिकतील?