लेख

लहानपणी पेपर वाचायला मिळायचा गल्लीतल्या सार्वजनिक वाचनालयात. ते घराच्या सरळ रेषेत रस्त्यापलीकडेच होतं. त्याच्या आठ कप्प्यांमध्ये पेपर लागले की, लगेच धावत रस्ता पार करून त्यांच्यावर झडप घालायचो. पण, त्या काही सेकंदांमध्येही तिथे ठिय्या मारूनच बसलेले अधीर आणि ज्येष्ठ पेपरवाचक मिळेल त्या पेपरवर कब्जा करायचे. त्या मारामारीतही आरामात हाताला लागायचा तो महाराष्ट्र टाइम्स अर्थात मटा.

साक्षेपी लेखक व संपादक श्री. गोविंदराव तळवलकर यांचं काल निधन झालं. गेल्या वर्षीच्या 'अंतर्नाद'च्या दिवाळी अंकात श्री. विनय हर्डीकर यांनी गोविंदरावांवर एक लेख लिहिला होता, तो इथे पुनर्प्रकाशित करत आहे.

श्री. गोविंदराव तळवलकर यांना मन:पूर्वक आदरांजली.

'आंदोलन' मासिकाच्या गणतंत्र विशेषांकाच्या 'किस से चाहिये आझादी' या विशेष विभागाचं संपादन श्री. श्रीरंजन आवटे यांनी केलं. त्या विभागात त्यांनी समाविष्ट केलेलं श्री. इर्शाद बागवान यांचं हे अनुभवकथन.

बंधनं अडवणूक करतात. वाढीचा मार्ग रोखून संकुचित विश्वात बंदिस्त करतात. मग हळूहळू आपल्यालाही त्या बंधनांची सवय होऊन जाते. इतकी की, आपण त्या भिंतींपलीकडे असणाऱ्या अमर्याद जगाची कवाडं स्वतःच्या हातांनी कुलुपबंद करतो आणि मग एका क्षणी असं होतं की, नजर उचलून त्या भिंतींपलीकडे पाहण्याएवढंही धैर्य आपल्यांत उरलेलं नसतं.

गाता रहे मेरा फिल्मी दिल

दहावी पास होई पर्यन्त माझी चित्रपटीय ( भक्त म्हणून ) वाटचाल अगदीच अगाध होती. "तू एकदा दहावी पास हो मग तूला घरी केबल लावून देइन" हे आईने दिलेले आश्वासन मला दहावीची परिक्षा पास होण्यास पूरेसे होते. तो पर्य.न्त गाण्याच्या भेण्ड्यातील माझे योगदान हे " शेवटचे अक्षर "ळ" आल्यास " ल" घेता येइल का? किन्वा " आता म्हटलेले गाणे मागे म्हटले गेले होते काय यावर चर्चा करणे येथ पर्‍यन्त सिमीत होते. शाळेतली मुले गाण्याच्या अन्तरा बरोबर पूर्ण दोन-तीन कडवी म्हणताना पाहून मला अचम्बीत व्ह्यायला होई.

समाजातील अंधश्रद्धा नष्ट व्हाव्यात यासाठी लढा देणार्‍या, जनजागृतीचे प्रयत्न करणार्‍या डॉ. नरेंद्र दाभोलकर आणि कॉ. गोविंद पानसरे यांची पुराणमतवाद्यांनी केलेली निर्घृण हत्या आणि त्यानंतरचा धार्मिक उन्माद यांनी पुरोगाम्यांनाच नव्हे, तर सर्वच शांतताप्रेमी नागरिकांना अस्वस्थ केलं.

नॉर्थवेस्टर्न विद्यापीठात शिकत असतानाची गोष्ट. त्या सुमारास इराणच्या राष्ट्राध्यक्षांनी असे मत व्यक्त केले होते की, दुसर्‍या महायुद्धात ज्यूंचे शिरकाण झालेच नाही, ज्यूंचे हत्याकांड हा केवळ एक बनाव आहे. या विधानाचा अर्थात सार्वत्रिक निषेध झाला. पण विद्यापीठातील आर्थर बट्झ नामक एका सहयोगी प्राध्यापकाने मात्र त्यांच्या खाजगी वेबपेजवर या विधानाचे समर्थन केले. असे करण्याची या बट्झमहाशयांची पहिलीच वेळ नव्हती. त्यांनी आधीसुद्धा अश्याच स्वरुपाची विधाने केली आहेत. थोडक्यात, त्यांची ही मते सर्वज्ञात आहेत. हे प्रकरण जेव्हा पेटले तेव्हा मला वाटले की आता ह्यांना डच्चू मिळणार. तर तसे काहीच झाले नाही.

रा.चिं ढेरे परिवाराचे आणि आमचे खूप वर्षापासूनचे अगदी जिव्हाळ्याचे संबंध. नुकतेच ढेरेअण्णा गेले. एक हाडाचा संशोधक, एक विचारवंत, एक लेखक आणि एक व्यक्ती म्हणूनही रा.चिं.ढेरे आम्हा सगळ्यांसाठीच वेगवेगळ्या पातळ्यांवर स्फूर्तीदायक व्यक्तीमत्व होतं. अण्णा गेले तेव्हा माझे आई-बाबा अमेरीकेत असल्याने त्यांच्या अखेरच्या दर्शनाला, ढेरे परिवाराला भेटायला प्रत्यक्ष जाऊ शकले नाहीत ही खंत आई-बाबांना अस्वस्थ करत असणार. या अस्वस्थतेतच बाबांच्या हातून 'अण्णांना आदरांजली' या भावनेनं उतरलेला हा लेख - अखंड नंदादीप !
---------------------------------------------

शाळेत तिसरीचौथीत असताना एका कुठल्याश्या बुधवारी का गुरुवारी रात्री जेवण झाल्यावर गादीवर मी लोळत पडलेलो असताना आईनं टीव्ही लावला. म्हणाली, ’आता सुरू होणार आहे तो कार्यक्रम नीट ऐक. पु. ल. देशपांड्यांचा कार्यक्रम आहे. आपल्या घरी त्यांची पुस्तकं आहेत. तुला कार्यक्रम आवडला तर लायब्ररीतून तुला त्यांची अजून पुस्तकं आणून देईन.’ कार्यक्रमाचं नाव होतं ’निवडक पु.ल.’. कार्यक्रम सुरू झाला आणि संपला. आई, आजी खदखदून हसत होत्या. टीव्हीतले पुलंसमोरचे प्रेक्षकही खोखो हसत होते. मला फारसं काही कळलं नाही. पण तरीही पुढच्या आठवड्यात आईनं सांगण्याआधी मी टीव्ही सुरू केला.

यावर्षीच्या जानेवारी महिन्याच्या 'माहेर' मासिकात श्री. अभिजीत देशपांडे यांनी लिहिलेला हा लेख -