संस्कृती

त्याची प्रतिक्रिया बघून मी थोडासा घाबरलो. थेट विचारून चूक तर केली नाहीना? असे वाटू लागले. समजा यांच्या कडे नसल्या तर आम्ही खोटा आळ घेतोय असं समजून हा भडकून बोलायला लागला तर काय करायचं? असा विचार करू लागलो.
तो पर्यंत त्याचा मुलगा चहाचे कप घेउन हजर झाला.

" बेटा, अम्मी को बुलाना जरा" त्याच्या हातातून कप घेऊन आमच्या हातात देत तो गंभीर होत म्हणला.. " घ्या, चाय घ्या."
मुलगा अम्मीला बोलवायला आत गेला आणि लगोलग दोघे बाहेर हजर झाले.

हॅरी पॉटर चित्रपटसृष्टीला २० वर्षे पूर्ण झाल्यानिमित्त 'हॉगवार्ट्स रियुनियन' नावाची विशेष डॉक्युमेंटरी नुकतीच स्ट्रीम व्हायला लागली, आणि अनेकांना त्यातून पुन्हा बालपणीचा नाहीतर तरूणपणीचा काळ सुखाचा अनुभवायला मिळाला. अनेक आठवणींनी भरलेल्या‌ ह्या जगात जे के रोलिंग या हॅरीच्या लेखिकेला मात्र महत्त्वाचं स्थान मुद्दाम दिलं नाही की काय, असं अनेकांना वाटलं. तिच्या रीळाला मुद्दाम २०१९ची तारीख दाखवली गेली. का बरं असेल असं?

करा बाई करा ग देवीची आरती
करा बाई करा ग मानाची आरती

आणा बाई आणा ग देवीला कुंकू
लावा बाई लावा ग देवीच्या कपाळा
भरा भाई भरा ग देवीचा मळवट
नेसवा बाई नेसवा ग देवीला नवूवारी
घाला बाई घाला ग देवीला नथनी
घाला बाई देवीला मंगळसुत्र
घाला बाई घाला देवीला कमरपट्टा
घाला बाई घाला ग देवीला तोडे

चाल बदलून

ए निरांजन दिवा ताटात आणा
हळद कुंकू घेवून धूप कापूर पेटवा
करा देवीची आरती
भक्त सारे ओवाळती

पहिली चाल

करा बाई करा ग देवीची आरती
करा बाई करा ग मानाची आरती

- पाभे
२९/१२/२०२१

अलीकडे काही धागे वाचताना जाणवले की निषेध व्यक्त करण्यासाठी कोणताही चांगला प्ल्याटफॉर्म (पक्षी धागा) इथे उपलब्ध नाही. इथे जो जातीय-धार्मिक परिसंवाद चालतो त्यात तुम्ही अमुकतमूक घटनेचा निषेध केलेला नाही दिसले तर तुम्हाला अमुकतमूक गोष्टींवर बोलण्याचा काहीही अधिकार नाही हे वाचण्यात येते. तरी ही कुचम्बणा टाळण्यासाठी हा धागा उपयोगी ठरेल अशी आशा आहे. एकदा इथे निषेध नोंदवला म्हणजे कुठेही जोमाने उखाळ्या-पाखळ्या काढायला सोपे जाईल सर्वांना.
धागा निषेधाचा, आपल्या सर्वांचा

27 नोव्हेंबर 2001 ला पहिल्यांदा Voice of Russia ची हिंदी सेवा ऐकण्यासाठी संध्याकाळी साडेसहाच्या काही मिनिटं आधीच कार्यक्रमपत्रिकेवर लिहिल्याप्रमाणे त्या लघुलहरींवर नभोवाणी संचाची (रेडिओ) सुई नेऊन ठेवली होती. ठीक साडेसहा वाजता या नभोवाणी केंद्राची signature tune वाजू लागली आणि पाठोपाठ उद्घोषणाही ऐकू आली - ‘ये रेडिओ रुस है, हम मॉस्को से बोल रहें हैं।’ हे ऐकून खूपच प्रफुल्लित झालो. मग तेव्हापासून मी या केंद्राचे कार्यक्रम नियमितपणे ऐकण्यास आणि त्याच्या विविध आंतरराष्ट्रीय स्पर्धांमध्ये भाग घेण्याचा क्रमही सुरू झाला, अगदी 2014 मध्ये हे प्रसारण केंद्र बंद होईपर्यंत.

''दांडेकरांच्या राज्यात होळकरांची फौज आल्यावर कस काय व्हायचं?`` असा प्रश्न एकानं थोडं चिंतातूर होउन विचारल्यावर त्याला दुसरा म्हणाला, ''अरे त्यात काय? इथंच सोय झाल्यावर बाहेर धुंडत बसायला नको. साली पन साहेब लोकांची मज्जा !`` 'हित कशाला चांगल्या घरातल्या पोरीबाळी येताहेत. अहो इथं तसल्याच बाया येणारं. एकीकडं हे बी चालू दुसरीकडे नोकरी बी चालू` पोलीस खात्यात महिला पोलीस भरती मोठया प्रमाणात भरती जेव्हा होणार होत्या त्यावेळी उमटणारी ही स्पंदन.

शेतकरी आंदोलन आता थांबवतील, आणि नापसंत कृषी कायदे मागे घेतले म्हणून घरी जाऊन कदाचित दिवाळी साजरी करतील. आणि आपलं रोजचं आयुष्य जगतील.
पण दलित मजदुर ज्यांनी शेतकरी आंदोलनात भाग घेतला होता, भावनिक होऊन शेतमजूर असुनही तिथे त्या शेतकऱ्या सोबत ठिय्या दिला आंदोलनात त्यांना मात्र आंदोलन आटोपून घरी जाणं तेवढ्या आंनदाचं राहणार नाही. रोज परत जातीवादी जगणं तिथं चुकणार नाही जे ग्रामीण, शहरी भागात आहे.

संदीप खरे आणि वैभव जोशी यांचा ‘इर्शाद’ नावाचा काव्यसादरीकरणाचा कार्यक्रम दिवाळी पहाटेला आयोजित करण्यावरून वादंग झालेला वाचला. परभाषांमधून आलेले अनेक शब्द तत्सम आणि तद्भव रूपात अनेको वर्षे मराठीत रुळले आहेत, त्यातलाच हाही. त्यावर आक्षेप असायचं कारण मला नीटसं कळलेलं नाही.

हजारो वर्षांचा इतिहास असलेल्या देशात संस्कृतीचे इतके प्रवाह मिसळलेले आणि लुप्त झालेले असतात, त्यातून एखादा कसा वेगळा काढायचा आणि का?