निसर्ग

फुलपाखराची ‘पोस्टमन’ गिरी

'पागोळी वाचवा अभियान' हळूहळू पसरत चाललंय. सुरवातीला आम्हाला आमच्या दापोली तालुक्यातूनच त्याबद्दल विचारणा होत होती. परंतु सांगायला आनंद वाटतोय की आता आमच्याकडे सावंतवाडी, कणकवली, राजापूर, रत्नागिरी, चीपळूण, म्हसळा, श्रीवर्धन,अलिबाग, मुंबई, नवी मुंबई, ठाणे, कल्याण-डोंबिवली पासून ते पुणे, नाशिक, इंदापूर, जुन्नर, नंदुरबार, शहादा, धुळे, औरंगाबाद, बुलढाणा, सेलू, परभणी, सांगली, कोल्हापूर पर्यंतच्या लोकांकडून ह्या अभियानाबद्दलची माहिती विचारली जात आहे. आतापर्यंत नऊशेपेक्षाही जास्त लोक ह्या अभियानाशी जोडले गेले असून अभियानाची माहिती घेत आहेत आणि इतरांनाही देत आहेत. दिव्याने दिवा लागत आहे.

"पागोळी वाचवा अभियान"
"जमीन पुनर्भरण केंद्र"

स्थळ - गजानन महाराज नगर, मु. गिम्हवणे, ता. दापोली, जि. रत्नागिरी - 415 712.
दिनांक - 28 जून 2019
छपराचे क्षेत्र - 1500 चौ. फू.
खड्डयाचा आकार - 4 फूट लांब × 3 फूट रुंद × 3.5 फूट खोल
जमिनीत पाणी जिरण्याचे प्रमाण - पाच लाख पंचवीस हजार लिटर.

तिवरे, ता. चिपळूण, जि. रत्नागिरी येथील धरण दोन जुलैला रात्री साडेनऊ वाजता फुटले आणि धरणाच्या खालच्या बाजूला वसलेल्या गावांमध्ये हाहाकार उडाला. धरण बांधताना वापरलेल्या सिमेंट, लोखंड, दगड, माती इत्यादी दृश्य घटकांबरोबरच त्यामध्ये मिसळलेल्या शासकीय आणि प्रशासकीय अनास्था, निष्काळजीपणा आणि बेफिकिरी ह्या अदृश्य घटकांचे दर्शनदेखील सर्वांना झाले. पाठोपाठ तिवरे धरणाच्या पावलावर पाऊल टाकून आणखी किती धरणांची वाटचाल चालू आहे त्याची यादीदेखील प्रसिध्द झाली. काही प्रतिक्षिप्त घोषणादेखील ताबडतोब झाल्या.

पक्ष्यांचे स्वआरोग्यरक्षण

मला नेहमी पडत असलेला प्रश्न म्हणजे पक्ष्यांना स्वतःच्या आरोग्याची काळजी घेतात काय? घेऊ शकतात काय? आता मात्र मी खात्रीने सांगू शकतो की सर्व प्राणी स्वतःच्या आरोग्याची निश्चितच काळजी घेतात. त्याकरिता ते शरीराची योग्य निगा राखतात. निगा रखणार्‍या सजीवांमध्ये विशेष करून पक्ष्यांचा उल्लेख करावा लागेल. कारण पक्षी स्वतःच्या शरीराची, त्यातही विशेषतः पिसांची खूप काळजी घेताना दिसतात. पिसांचे स्वास्थ्य जर बिघडले तर पक्षी उडू शकणार नाही आणि लवकरच शिकार्‍यांना बळी पडेल. तसेच काही पक्षी तर औषधी वनस्पतींचा सुद्धा आपल्या दैनंदिन जीवनात उपयोग करून घेतात.

जंगलातल्या मैत्रीची गोष्ट

एका फुलपाखराचा जन्म

‘बाबा, फुलपाखरू निघत आहे! पटकन चला!’

माझी पाच वर्षाची मुलगी प्रांजली व दोन वर्षांचा मुलगा वेदांत अतिउत्साहाने धावत येऊन मला सांगायला लागले. माझ्या घरी आणखी एका फुलपाखराचा जन्म होत होता. कोषातून फुलपाखरू बाहेर येण्यास केवळ काही सेकंद लागतात आणि अनेक वेळा प्रयत्न करूनही ही घटना मला कॅमेराबद्ध करता आली नव्हती. कोषातून बाहेर आल्यावर फुलपाखरू एखाद्या फांदीला किंवा कोशालाच उलटे लटकते आणि एक रंगीत मांसाची पुंगळी वाटणारे फुलपाखरू हळूहळू आपल्या पंखांची पुंगळी सोडून ते पूर्ण उघडते, एखाद्या मलमली रुमालाची घडी उघडावी तसेच.

एका बालक माकडाचे कुतूहल

एका घनदाट जंगलामध्ये लंगूर माकडांचा एक कळप राहत असे. त्यात अनेक माकडं होती. पण एक फार मोठे नर माकड सर्वांवर अधिकार चालवीत असे. त्याला सर्वजण आदराने भड्या म्हणत. असे म्हणायचे की कळपात जन्माला आलेल्या सर्व बच्चे कंपनीचा तोच पिता होता. इतर तरुण नर माकडांना तो मारून रागावून धाकात ठेवत असे आणि कळपातल्या तरुण माकडीनींजवळ अजिबात फटकू देत नसे.

कळपातील एक माकडीन गेल्या अनेक दिवसांपासून थोडी मंदावली होती. तिने या फांदीवरून त्या फांदीवर उड्या मारायचे पण कमी केले होते. फळे आणि लुसलुशीत पाने खायला जाताना पण ती फार काळजी घेत असे.

चिऊची वेदना (हायकू)

झाडं कापली
इमारतींची गर्दी
निवारा गेला !

धान्य बाजार
मॉल मध्ये गायब
दाणे मिळेना !

किडेही गेले
फवारले जहर
खाऊ विषाक्त

काँक्रीट वन
साधा कोनाडा नाही
घरट्यासाठी !

गेल्या चिमण्या
कावळ्या पारव्यांचा
झाला सुकाळ !

चिऊचा खाऊ
घर घरटे वास
नेले लुटून !

उरला आता
चिऊ-काऊचा घास
पुस्तकामध्ये !

जाग मानवा
थांबव आता तरी
सृष्टी विनाश !

डॉ. राजू कसंबे

(दि. २० मार्च २०१९, जागतिक चिमणी दिवस)

Please delete this link.