चित्रपट

बरीच वर्षं झाली ह्या गोष्टीला. अ‍ॅगथा ख्रिस्ती ह्या माझ्या लाडक्या लेखिकेची लायब्ररीत असतील नसतील तेव्हढी सगळी पुस्तकं वाचायचा सपाटा मी लावला होता. एके दिवशी तिचं 'And Then There Were None’ हातात आलं. प्लॉट वाचताक्षणी वाटून गेलं 'अरेच्चा, आपला गुमनाम ह्याच्यावर बेतलाय की काय'. पुस्तक वाचायला लागल्यावर चित्रपट बराच loosely based आहे ह्याची जाणीव झाली. पण तरी गुमनाम आणि 'And Then There Were None’ हे असोसिएशन आजतागायत माझ्यासाठी कायम आहे. काय म्हणताय? काय आहे 'गुमनाम'ची कथा?

बऱ्याच दिवसांनी पुन्हा एकदा "अंगूर" पाहिला आणि ह-ह-पु-वा झाली.

देवेन वर्मांचा रश्शीचा भाव करतानाचा सीन म्हणावं किंवा संजीव कुमारांचा "जोकर आ गयाSSS" चं टाईमिंग - सगळंच अफलातून.

परवा एका मित्राबरोबर गप्पा मारत होतो. विषय निघाला जुन्या मराठी चित्रपटांचा. पूर्वीचे काही चित्रपट किती जडशिळ होते (आजकालच्या हलक्याफुलक्या चित्रपटांच्या तुलनेत). भावनिक गुंतागुंत, नात्यांतील समस्या, परंपरा, प्रतिष्ठा, मानअपमान, अहंकार इत्यादी गोष्टीना दिलेले अवाजवी महत्व. आणि त्यातून निर्माण होणाऱ्या गुंतागुंती आणि नाट्य. असे साधारण स्वरूप असे. चित्रपटाचे मुख्य पात्र म्हणून सगळ्यांना आवडणारी आनंदी ठेऊ पाहणारी एखादी व्यक्ती असायची. चित्रपटभर तिला अनेक समस्या. त्रास त्रास त्रास नुसता. मग शेवटी कुणालातरी वाचवताना किंवा इतरांच्या सुखासाठी वगैरे तिलाच मरण येणार.

काला रे... सैंय्या काला रे...
तन काला रे... मन काला रे...
काली जबां की काली गारी..
काले दिन की काली शामें
सैंय्या करते जी कोल बजारी....

कालच चित्रपट पाहिला, सगळ्यात पहिलं नमूद करतो कि मला कोणत्याही संजूप्रेमींच्या भावना दुखवायच्या नाहीत. हा चित्रपट म्हणजे निव्वळ संजय दत्तची प्रतिमा सुधरवायला केलेला खटाटोप आहे. प्रेक्षक पण अक्कल गहाण ठेऊन चित्रपट पाहतात आणि डोळे ओले करून सिनेमागृबाहेर पडतात. बाकी त्याच्या गुन्हेगारी पार्श्वभूमीवर चित्रपट आणि वास्तव यात काय फरक आहे हे इथे सगळ्यांनी लिहिलयच त्याबद्दल जास्त बोलत नाही. आता मला जाणवलेला सगळ्यात मोठा विरोधाभास सांगतो. चित्रपटाची सुरवात होते संजूच्या पुस्तकापासुन, संजूला त्याच्या आयुष्यावर पुस्तक लिहायचं असतं, पण काहीकेल्या त्याला लेखक मनासारखा मिळत नाही.

क़यामत से क़यामत तक़, इशक़जादे, साथिया अश्या काही सिनेमांचं 'सुधारित मिश्रण' असलेल्या 'सैराट'चं सुधारित मिश्रण 'धडक' नावाने सिनेमागृहांत धडकलं आहे. मात्र आचरट प्रादेशिक अस्मिता आणि भयाण जातवास्तवाच्या सत्यकथनाबाबत असलेला एक अनाठायी आग्रह, 'धडक'ला मारक ठरणार, ही रिमेकची घोषणा झाली तेव्हापासून वाटत असलेली भीती अगदी सेंट-पर्सेंट खरी ठरत आहे. प्रत्यक्षात जातीभेदाने पोखरलेल्या ग्रामीण भागातलं अत्यंत वास्तववादी चित्रण वगळता बाकी काहीही विशेष नसलेल्या 'सैराट'च्या तब्बल तीन तासांच्या पसरट आणि रटाळ मांडणीसमोर 'धडक'चं अडीच तासांचं कथन खूप नेमकं आणि संक्षिप्त वाटतं.

"इन्फिनिटी वॉर" च्या सकाळी साडेआठच्या शोला सुद्धा फुल्ल गर्दी, शिट्ट्या, टाळ्या, हास्याचे कारंजे! पूर्ण चित्रपटभर मिस्कील विनोदी डायलॉगची सुखद पेरणी! एकेका सुपरहिरोच्या एंट्रीला टाळ्या आणि शिट्ट्या! यात भारंभार सुपरहिरो आहेत. एकामागून एक येतच राहतात. इतके की काहींचे नाव पण आपल्याला माहिती नाहीत. मी शेवटी मोजणे सोडून दिले.

१९८१ साली इंडियाना जोन्स अ‍ॅन्ड रेडर्स ऑफ द लॉस्ट आर्क आला आणि अचानक खजिना-शोध या जॉनरला नवचैतन्य प्राप्त जाहले. त्याला फॉलो अप म्हणून स्पीलबर्गने १९८४ साली टेंपल ऑफ डूम रिलीज केला. एवढे होत असताना बॉलिवूडने मागे राहणे हे बॉलिवूडच्या शान के खिलाफ असल्याने कोणीतरी हे फेकलेले गाँटलेट उचलणे गरजेचे होते. त्यात प्रश्न आंतरराष्ट्रीय दर्जाचा असल्याने आंतरराष्ट्रीय प्रेक्षकाला रुचेल असा सिनेमा बनवण्याचा अनुभव असणेही गरजेचे होते. म्हणून "लव्ह इन टोकियो" मधून जपानी लोकांना आशा पारेख जपानी आहे हे पटवून देण्याचे महान कार्य करणार्‍या प्रमोद चक्रवर्तीने त्याच वर्षी जागीर नामे चित्रकलाकृती निर्मिली.

बहुतेक भारतीयांना भगवद्गीतेबद्दल महिती असते - कुणाला ती तोंडपाठ असते, कुणी नीत्यनेमाने वाचतात तर कुणी त्यावर चर्चा करतात. पण फार थोड्या जणांना गीता खर्‍या अर्थाने समजलेली असते. गीता जऊद्या, ते खूप मोठे प्रकरण आहे (खरं तर गीतेत अनेक प्रकरणे (अध्याय) आहेत) पण ती ज्या प्रसंगात सांगितली गेली तसा प्रसंग आपल्यापैकी खूप कमी जणांच्या आयुष्यात येतो. कारण सोपं आहे - आपण पळपुटे असतो! युद्ध आणि आपण यांची सांगड प्रत्यक्ष आयुष्यात तर दूरच, आपण स्वप्नात देखील घालत नही. आपण ज्या काही तथाकथीत लढाया लढतो त्या स्वहीत आणि त्यानंतर आपल्या कुटुंबाचे भले येवढ्याच मर्यादीत हेतूने केलेल्या असतात.