तुकाराम महाराज

हाचि नेम आता न फिरे माघारी

हाचि नेम आतां न फिरें माघारी | बैसलें शेजारी गोविंदाचे ||१||

घररिघी झाले पट्टराणी बळें | वरिलें सांवळें परब्रह्म ||२||

बळियाचा अंगसंग झाला आतां | नाहीं भय चिंता तुका म्हणे ||३||
.....................................................................................

श्री तुकाराम महाराजांचा हा अभंग वरवर पहाता सामान्य माणसाला गोंधळात टाकणाराच आहे. कारण यात जे रुपक वापरले आहे ते सर्वसामान्यांना न पटणारे, नीतिनियमांच्या चौकटीत न बसणारे असे आहे. --- हे व्यभिचारी स्त्रीचे रुपक श्रीतुकाराम महाराजांनी वापरले आहे.

वृक्ष वल्ली आम्हा सोयरे

फाल्गुनात उजाडता
तुका जाई भंडार्‍याला
चुकविला नित्य नेम
कान्हा अचंबित झाला

भंडार्‍याच्या माथ्यावरी
तुका कुर्वाळी वृक्षाला
भले तुमच्या संगती
विठू किर्तनी नाचला

काय वानू मैतर मी
केली निरागस प्रिती
द्यावा निरोप जी आता
जाई सखयाच्या पाठी

टप टप पाने गाळी
वृक्षराज गहिवरे
काय तुकयाला झाले
बोल लागती जिव्हारे

जाणूनिया वृक्षभाव
तुका प्रेमाने न्याहाळी
पांडुरंगे केली कृपा
आईकली माझी आळी

श्री तुकोबारायांचे देवदर्शन

गोडीपणें जैसा गुळ । तैसा देव जाला सकळ ॥१॥
आतां भजों कवणे परी । देव सबाह्य अंतरीं ॥ध्रु.॥
उदका वेगळा । नव्हे तरंग निराळा ॥२॥
हेम अळंकारा नामीं । तुका म्हणे तैसे आम्ही ॥३॥५८१

हा अभंग म्हणजे श्री तुकोबारायांचे पूर्णोद्गार आहेत. साधकावस्था पार करुन बुवा आता सिद्ध झाले आहेत. या सिद्धावस्थेचे काहीबाही वर्णन या अभंगातून बुवा करीत आहेत. काही बाही अशा करता कि आपण सर्वसामान्य जिथे समुद्रपातळीवर उभे आहोत तिथून हे गौरीशंकराचे शिखर सगळेच्या सगळे कसे काय दिसणार आपल्याला !!

विनवणी

क्षणाक्षणाला पडतो खाली
उठुनी पुन्हा उचलतो पाऊली

नसे साथीला दिसे कुणीही
रणरण अवघी नसे सावली

बघुनी सारे राजमार्ग ते
वाटबिकटशी हीच निवडली

तुम्हासारखे दिग्गज कोणी
कधी चालले याच दिशेनी

केशर-बुक्का खुणा पाहुनी
दिशा हीच ती नाही चुकली

गाथेमधल्या शब्दांना मी
कधी मस्तकी उरी सांभाळी

त्या बोलाच्या साथीने तर
चालतोच ही वाट निराळी

आळी पुरवा एक एवढी
करी विनवणी माथा लवुनी

नसेल उत्कट भाव तरीही
घ्या ओढूनी घ्या हो जवळी
-------------------------------

आम्ही वैकुंठवासी | आलो याचि कारणासी .........

नुकत्याच तुकोबांच्या आणि माऊलींच्या पालख्या पुणे मुक्कामी आल्या होत्या तेव्हाचा प्रसंग. संभाजी पुलावरुन बुवांची पालखी येण्याचा अवकाश - कुठल्याशा लाऊडस्पीकरवरुन मोठ्ठा जयजयकार झाला - संतश्रेष्ठ जगद्गुरु तुकाराम महाराजकी जय ....
आणि बुवांचा एक जोरकस अभंग मनात तरारून उठला ...

आम्ही वैकुंठवासी | आलो याचि कारणासी | बोलिले जे ऋषि | साच भावे वर्ताया |
झाडू संतांचे मारग | आडरानी भरले जग | उच्छिष्टाचा भाग | शेष उरला तो सेवू |
अर्थे लोपली पुराणे | नाश केला शब्दज्ञाने | विषयलोभी मने | साधने बुडविली |

अवघे सावळ

उतरले पूर्ण | तुकोबा जीवन | यथार्थ दर्शन | गाथेमाजी ||

चिंतनी मननी | भक्तांसी तुकोबा | नवल विठोबा | करीतसे ||

अभंग तुक्याचे | निरखी विठ्ठल | मनी कुतुहल | फार दाटे ||

कैसी ही आगळी | भक्तिची माधुरी | शब्दी खरोखरी | सामावेना ||

मिटूनी नयन | बैसे स्वस्थचित्त | श्रीहरि एकांत | भोगतसे ||

तुकोबा तुकोबा | गजर अंतरी | आनंद सागरी | देव बुडे ||

विठ्ठल का तुका | तुका कि विठ्ठल | अवघे सावळ | एकरुप ||

बहुरुपी तुकोबा !!

नटनाट्ये अवघें संपादिलें सोंग । भेद दाऊं रंग न पालटे ॥१॥
मांडियेला खेळ कौतुक बहुरूप । आपुलें स्वरूप जाणतसों ॥ध्रु.॥
स्फटिकाची शिळा उपाधि न मिळे । भाव दावी पिवळे लाल संगे ॥२॥
तुका म्हणे आम्ही या जनाविरहित । होऊनि निश्चिंत क्रीडा करूं ॥३॥५६४

दिशाभूल आपली आणि तुकोबांचीही ???

या जगात दिशाभूल कोणाची होत नाही - माझी, तुमची, सर्वांचीच - इतकेच काय प्रत्यक्ष तुकोबांचीही दिशाभूल झालेली ते या अभंगात सांगताहेत ...

तुम्हीं जावें निजमंदिरा । आम्ही जातों आपुल्या घरा ॥१॥
विठोबा लोभ असों देई । आम्ही असों तुमचें पाई ॥ध्रु.॥
चित्त करी सेवा । आम्ही जातों आपुल्या गावां ॥२॥
तुका म्हणे दिशा भुलों । फिरोन पायापाशीं आलों ॥३॥अभंगगाथा ५१०||

माझे वेडे शब्द
वाचू नका कुणी
उरात टोचणी
लागेल बा ||१ ||
सदैव छळेल
जीवनाचे कोडे
अरुपाचे वेड
डोईवरी ||२ ||
थांबा जरा पहा
करा विचार हा
संसार अवघा
विस्कटेल ||३||
नसे घडीभर
जीवा विरंगुळा
ऐश्या प्रवासाला
जाणे पडे ||४ ||
मग तयातून
नसेच सुटका
म्हणतसे तुका
तुम्हा आम्हा ||५||

विक्रांत प्रभाकर
http://kavitesathikavita.blogspot.in/

जगद्गुरू संतश्रेष्ठ श्री तुकाराममहाराजांच्या वास्तव्याने पावन झालेले देहूगाव व जेथे महाराजांना पंधरा दिवस समाधी लागली असा भामचंद्र डोंगर पाहण्यास गेलो. त्या विषयी...