भाषा

यांनी घडवले माझे मराठी...

जेव्हा मराठी कविता कोणत्या सर्वाधिक आवडल्या हे आठवायला सुरुवात केली तेव्हा आयुष्याच्या वेगवेगळ्या टप्प्यावरती वेगवेगळ्या मूडसच्या कविता आपल्याला आवडल्या असे लक्षात आले. माझे बालपणीचे, तरुणपणीचे दिवस समृद्ध करणार्‍या शब्दप्रभू गोविंदाग्रज यांच्या शब्दातच हा प्रवास मांडू इच्छिते. या ओळी आहेत त्यांच्या, 'विराम-चिन्हे' कवितेतील -

वही थमके रह गयी है
मेरी रात ढलते ढलते

जो कही गयी ना मुझसे
वो ज़माना कह रहा है

शब-ए-इन्तज़ार आखिर
कभी होगी मुक्तसर भी

यूँ ही कोई मिल गया था
सरे राह चलते चलते

-- कैफी आज़मी

तिथंच मूक निश्चल थबकून राहिलेली रात्र
तिथंच कुंठलेलं साकळलेलं माझं सगळं असतेपण
जिथं तू मला माझ्यावर सोडून गेला होतास

आणि आता तू येत नाहीस

माझ्याच्यानं यातला एक शब्दही बोलवत नाही, ऐकवत नाही
पण हे लोक म्हणतात
की तू मुळातच कधी अस्तित्वात नव्हतास
तू म्हणजे माझ्या कल्पनेतली एक कथा आहेस फक्त

आणि तरीही तू येत नाहीस

दरवर्षी ऑक्सफर्ड प्रेस, मिरियम वेबस्टर इ. शब्दकोशांची जबाबदारी घेतलेल्या संस्था त्या त्या वर्षातील सगळ्यात जास्त वापरला गेलेला शब्द, दर महिन्यांप्रमाणे या शब्दांत होत गेलेले बदल, जगातील विविध देशांतील स्थानिक प्रश्नांमुळे या शब्द जंजाळात होत गेलेले स्थानिक आणि त्यामुळे कदाचित घडलेले (शब्दांतील) वैश्विक बदल, वापरात आलेले नवे शब्द/ जोडशब्द, नवसंजीवनी मिळालेले जुनेच शब्द, नव्या शब्दांच्या रचनेत आंतरजाल -सोशल मिडिआच्या प्रभावामुळे घडत जाणारे बदल अशी भरगच्च आणि मनोरंजक माहिती वर्षाअखेरीस प्रसिद्ध करतात.

रामा खरात जवा बाळू सुताराच्या घरी पोचला, तवा बाळ्या तोंडात तंबाखूची गुळणी धरून उकिडवं बसून पायात दाबल्याल्या दगडावर घासून रंध्याच्या पात्याला धार काढत बसलं हुतं. आजूबाजूला कोंबड्यांचा कलकलाट अन मदीच गुळणीमुळं त्वांडाचा चंबू करून बसल्यालं बाळ्या मजेदार दिसत हुतं. दुनी पाय प्वाटाशी घिऊन बसनं त्येला काय साधत नव्हतं, कारण मुदलातलं डेऱ्यावानी असनारं त्याचं गरगरीत प्वाट मजबूत दिसत हुतं. एकंदरीतच घायकुतीला आलेलं बाळ्या जवा पुढं वाकून रंध्याच्या पात्यावर जोर मारी त्यावेळी त्याचं मागं खोवलेलं धुतर मजेदार फुगा होऊन वरखाली होई. बाळ्या सवताच एखाद गरगरीत पांढऱ्या कोंबड्यावानी आसमंतात मिसळून गेलंवतं.

(परमस्नेही खासे अवरंगाबादकरियांनी सदर बैठकीचे
वर्तमान ल्हिवून काढणेसंबंधी विनंती केली ऐसीजे..
याप्रमाणे जाहली हकिकत लिहिली असें.)

ये समयी मौजे पुणे मुक्कामाचे दिवस मोठे मौजेचे.
रात्रीचा उद्योग रात्री करावा आणि दिवसाही रात्रीचाच उद्योग करावा, ऐसा सुवर्णकाळ प्राप्त जाहला असे.
ऐशाच येका दिवशी सूर्यास्त इत्यादी जालियानंतर दोन घटिका मौज करणें हेतूने आम्ही 'बैसलों'.
परंतु येकमेकांचे आणि आलम दुनियेचे गुणदोष काढितां
काढितां मोठीच मौज येऊ लागल्याने दोन घटिकांच्या चार-आठ घटिका कैशा होत गेल्या कळावयास मार्ग नाही..!

माझे दहावीपर्यंतेच शिक्षण संपूर्ण मराठी माध्यमातून झाले, म्हणजे अगदी विज्ञान सुद्धा मराठी माध्यमातून शिकलो. न्यूटनचे गतिविषयक नियम पाठ करण्यापेक्षा Newton’s law of motion पाठ करणे सोपे आहे हे अकरावाव्या वर्गात समजले. बऱ्याचदा असे वाटते स्वादुपिंड, यकृत, आतडे, जठर यात अडकून जर गोंधळ झाला नसता तर मी आज इंजीनियर होण्याऐवजी डॉक्टर झालो असतो. आता जरतरला काही अर्थ नाही. माझा इंग्रजी माध्यमाचा पहिला तास आजही आठवतो. अकरावीचा गणिताचा तास होता. सर Logarithm शिकवत होते. सरांनी फळ्यावर a^n असे लिहिले आणि याची फोड करुन सांगा असे विचारले. मी आपला आधी मराठी भाषेत विचार केला

15 ऑगस्टच्या तयारीसाठी आमच्या बोकलवाडीच्या सुप्रसिद्ध शाळेच्या मेन गेटपाशी एखादा माणूस कमरेपर्यंत आरामात उभा राहू शकेल एवढा मोठा खड्डा हेडमास्तर दाबे सरांच्या मर्जीत नसलेल्या शिक्षकांच्या हस्ते करण्यात आलेला आहे. एक मोठे लोकल नेते तिथे एक कुठलेसे झाड की झुडूप लावायला येणार आहे म्हणे! झाड लावण्यासाठी एवढा मोठा खड्डा करतात का? असा लॉजिकल विचार तुमच्या मनात येऊ शकतो परंतु महत्त्वाचा मुद्दा तो नाही, मुद्दा ऑलिंपिकचा आहे, अभिमानाचा आहे, खेळाडू वृत्तीचा आहे.