दिनेश. यांचे रंगीबेरंगी पान

आर्टीचोक भाज्यांमधली एक देखणी कलाकृति. मूठभर आकारापासून ते अगदी ओंजळभर आकारापर्यंत
आर्टीचोक मिळतात.जरी ते फ़ळासारखे दिसत असले तरी आर्टीचोक म्हणजे झाडाची कळी (कळा म्हणा
हवा तर.) याचे निळेजांभळे फ़ूलही देखणे असते, पण अंगापे़क्षा बोंगा मोठा, असा याचा पुष्पकोष फ़ूलापेक्षा
मोठा असतो आणि तो पुष्पकोषच खाल्ला जातो. वरच्या फोटोत उमललेले फूल आहे, भाजी म्हणून खाताना, आर्टिचोक उमलण्याआधीच खुडावे लागते.

इथेही आणखी एक मेख आहे. या सगळ्या आर्टीचोक मधे खाण्याजोगा भाग फ़ारच थोडा असतो.या मोठ्या

मला आदरणीय असलेल्या एका लेखिकेच्या चिनी पाककृतीवरच्या मराठी पुस्तकात
असे लिहिले होते, कि ब्रसेल्स (कि ब्रुसेल्स?) स्प्राऊट्स म्हणजे कोबीच्या मूळाशी
जे छोटे छोटे गड्डे लागतात ते. बरीच वर्षे मी या गैरसमजात होतो.( एकदा तर
एका शेतात जाऊन शोधले पण होते. शेतकरीण बाई विचारायला आल्यावर म्हणालो
होतो, कि छोटे छोटे कोबी शोधतोय, हाताने आकार पण दाखवला, बाईला दया
आली असावी, चांगल्या माझ्या डोक्याएवढा गड्डा काढून हातात दिला माझ्या !!)

तर ब्रसेल्स स्प्राऊट्स हि कोबीच्याच (म्हणजे मोहरी, अलकोल च्या पण) ब्रासिका

शाळेच्या मधल्या सुट्टीतला आवडता खाऊ म्हणजे ओली बडीशेप. आणि
हॉटेलमधले जेवण झाल्यावर पुढ्यात आलेली बडीशेप म्हणजे, लहानपणी
बोनसच वाटायचा.
पण तरी फेनेल बल्ब आपल्याकडे फ़ारसा खाल्ला जात नाही. फ़नेल म्हणजे
बडीशेपेचा कांदा. पण हा कांदा जमिनीच्यावरच वाढतो.

गुजराथ, राजस्थान पासून काश्मिर पर्यंत सगळीकडे याचे उत्पादन होते, पण
त्यांच्याकडेही जेवणात याचा वापर केलेला दिसत नाही.
या कांद्याचे आतले रुपडेही जवळ जवळ कांद्यासारखेच असते. पण कांद्यासारखा

मक्याच्या झाडाला कणसे लागलेली अनेकजणांनी बघितली असतील.
मक्याच्या झाडाची नरफ़ूले हि झाडाच्या शेंड्याला तूर्‍याने लागतात, आणि कणसे हि मध्यावर लागतात. त्यातून बाहेर येणारे रेशमासारखे धागे परागनलिकेचे काम करतात. आणि ते झाले कि या नलिका
सुकतात. म्हणजे चमकदार सोनेरी रंगाच्या असतात त्या तपकिरी होतात.

एका झाडाला दोन चार कणसे लागू शकतात, पण मोठ्या कणसांच्या आजूबाजूला अनेक छोटी छोटी कणसे लागतात. ती क्वचितच पूर्ण वाढतात. पण आपण खुडू गेल्यास लहानमोठी मिळू शकतात.

सेलरी, मुंबईला मिळते. (ओगले आज्जींच्या पुस्तकात पण सेलरीचा उल्लेख आहे.)
पूर्वी फ़क्त सिटीलाईट मार्केटमधे दिसायची आता बर्‍याच ठिकाणी दिसते. सेलरी म्हणजे कोथिंबीरीचा मोठा अवतार, असे म्हणता येईल.
निदान बाह्यरुप तरी तसे दिसते. पण स्वादात खुपच फ़रक आहे.

सध्या भारतात बाजारात हिरवे वाटाणे (पूणेकरांसाठी मटार ) यायला लागले असतील.
हिरव्या वाटाण्याची उसळ म्हणजे आपली खासियत. झालेच तर पॅटीस, करंज्या, वड्या,
गुपचूप बटाटे.. नूसत्या यादीनेच तोंडाला पाणी सुटते.

आपल्याकडे बाजारात दोन प्रकारचे वाटाणे दिसतात. एक पुणेरी आणि दुसरे दिल्लीचे.
दिल्लीचे जरा जास्तच गोड लागतात. सोलता सोलता कोवळे दाणे तोंडात टाकायचा
मोह होतोच. या जातीच्या साली पण मांसल असतात आणि त्याची भाजी पण करतात.
पण ही भाजी करताना, त्याचा चामट पातळ पापुद्रा काढणे, अत्यंत जिकिरीचे होऊन

या वरच्या फ़ोटोतल्या भाजीबद्दल जरा गंमतच आहे.
हि भाजी, मुंबईत अनेक भाजीवाल्यांकडे असते. पण मराठी लोक ती घेताना वा खाताना दिसत नाहीत.
तशा, टिंडे, (ढेमसे), लसोडे( भोकरे) परवर याही भाज्या मुंबईत विकायला असतात, पण त्यादेखील
मराठी लोकांत फ़ारशा खाल्या जात नाहीत.

आमच्या शेजारच्या दाक्षिणात्य मामींनी ही भाजी आणलेली मी बघितली होती. त्यांनी अर्थातच तिचे
सांबार केले. नाव विचारले, तर त्यांनी चक्क वांगे म्हणून सांगितले. सांबारातच घातल्याने, भाजीची
वेगळी अशी काही चव लागली नव्हती.

लीक हि भाजी आपल्याकडे मिळत नाहीच बहुतेक, तिला भारतीय नाव आहे का
हे मला माहीत नाही. पण हि भाजी आपल्याकडे होऊ शकेल असे मला वाटते.
कांदा ज्या भागात होईल, तिथे या भाजीची लागवड करता येईल.
लीक आणि कांदा तसे एकाच लिली कूळातले, पण कांदा आणि लीकची तूलना
करणे म्हणजे, कांदा आणि लसूण यांची तूलना करण्यासारखे आहे, कारण हे तिन्ही
एकाच कूळातले असले तरी, त्यांच्या स्वादात खुपच फ़रक आहे.

कांद्यापेक्षा, लीक बरेच गोडसर चवीचे असते. आपण कांद्याची जशी भाजी करतो, (म्हणजे

अवघी विठाई माझी, रचुनी त्यांचे झेले आणि फलेषु सर्वदा, हे माझे मायबोलीवरचे अनुक्रमे, भाज्या, फुले आणि फळांवरचे पहिलेवहिले लेख होते. त्यानंतर पुलाखालून बरे़च पाणी वाहून गेले. पण या मंडळीनी मला रिझवण्यात कधी हात आखडला नाही. फुलांबद्दल बरेच लिहून झाले. आता काही भाज्यांबद्दल, लिहीन म्हणतोय. त्याची ही सुरुवात.

मश्रुम बद्दल आजही अनेकांच्या मनात अढी असते. खुप जण ते खात नाहीत. त्यापैकी काही कारणे अशी.

लहानपणी मालाडला असताना, हनुमान जयंतीला, आई आणि शेजारच्या काकू, सकाळीच मारुतीच्या
देवळात घेऊन जात असत. मालाड पश्चिमेला स्टेशनसमोरच, पूर्वापार मारुतीचे देऊळ होते. आणखीही
काहि ठिकाणी होती. त्यावेळी मारुतीला पडद्याच्या आड ठेवत असत. काकू म्हणायच्या, जन्मल्याबरोबर
मारुती सूर्य गिळायला गेला होता ना, म्हणून ही तजवीज. सुर्याची काळजीच वाटायची त्यावेळी..

***

भूगोलाच्या पूस्तकात होते का आमच्या बाईंनी सांगितले होते हे आठवत नाही. पण जर पृथ्वी वाटाण्या एवढी मानली तर शनी संत्र्याएवढा आणि गुरु मोसंबीएवढा आहे म्हणे. आणि हे सगळ्या नवग्रहांचे आकारमान १ मानले तर सूर्याचे आकारमान आहे ९९ !!