दिनेश. यांचे रंगीबेरंगी पान

या भाजीच्या नावात मोठी ऐतिहासिक चूक झालीय आणि ती, आजतागायत सुधारता आलेली नाही.
अजिबात तिखट नसलेल्या वस्तूला पेपर का म्हणावे ? आणि मग त्यावर पांघरुण घालण्यासाठी
तिला चक्क स्वीट पेपर म्हणावे ? (हे मला शाम जोशींच्या कथेच्या शीर्षकासारखे वाटते,)
हि चूक केलीय ख्रिस्तोफ़र कोलंबस साहेबांनी.(त्यांनी पिमेंटो असे स्पॅनिश मधे नाव दिले) शोधायला निघाले होते इंडिया, पोहोचले अमेरिकेला.
मग तिथल्या लोकांना इंडियन नाव ठेवले. तिथे वापरात असलेल्या भाजीला, पेपर म्हणून मोकळे

स्विस चार्ड तशी रुळलेली भाजी. मायबोलीवरपण याच्या अनेक पाककृति आहेत. खूप मोठी पाने (अगदी फूटभर लांब ) आणि पांढरा जाड देठ, असे हिचे स्वरुप.
वेगवेगळ्या जातीनुसार याचे देठ पांढरे, पिवळे, केशरी वा लाल असू शकतात. पण पांढरे देठ शिजवायला सर्वात सोपे असतात.
ही भाजी कोवळ्या रुपात, (म्हणजे पाक चोई सारख्या गड्ड्याच्या रुपात ) मिळते. ती तशी कच्चीच सलाद मधे वापरता येते. मोठी पाने शिजवावी लागतात. याचाही देठ वेगळा करून, वेगळा शिजवावा लागतो. (अनेक जण तो खात नाहीत.)

सुकुमा विकी हा किस्वाहिली (युगांडा, केनिया आणि टांझानिया ची भाषा ) भाषेतला शब्द आहे. त्याचा अर्थ, आठवडा ढकला.
आता असे नाव एखाद्या भाजीला देण्याचे कारण वेगळेच आहे. निसर्गाने भरपूर दिले असले तरी, पूर्व आफ्रिकेतील, लोकांच्या अंगात आळस पण भरपूर आहे. शिवाय असतील नसतील ते पैसे, आठवडा अखेर खर्च करुन, बाकिचे दिवस कसेबसे ढकलायचे, हि वृत्ती.

अरेबिक भाषेत प आणि ब चा गोंधळ आहे (माझ्या माहितीप्रमाणे तो तामिळ
लिपीत पण आहे) म्हणजे अरेबिक भाषेत प हे अक्षरच नाही. प च्या जागी ब
वापरतात (पार्किंगचे होते बार्किंग आणि पेप्सी चे होते बेब्सी ) तसाच चिनी
लिपित पण हा गोंधळ आहे कि का न कळे. कारण हि भाजी पाक चोई आणि
बाक चोई या दोन्ही नावाने ओळखली जाते. शिवाय चायनीज कॅबेज, असे
सबगोलंकार नावही आहेच.

भाजीचा आकार कमंडलू सारखा. पानांचा आकार चमच्यासारखा, (म्हणून याला
घोड्याचे कान, घोड्याचे शेपूट, अशी पण नावे आहेत.) हि अगदी कोवळी म्हणजे

पूर्वी अनेक वेगळ्या शब्दांच्या मागे चिनी हा शब्द जोडला, कि त्यापुढे स्पष्टिकरण
द्यावे लागत नसे. उदा, जमिनीलगत पसरत जाणार्‍या एका राणी रंगाच्या फ़ूलाला,
चीनी गुलाब म्हणत असेन. चिनी वैद्यक, चिनी दंतवैद्य, चिनीमातीच्या बरण्या, चायना
सिल्क, असे बरेच काही.त्यांचे वेगळेपण या "चिनी" शब्दातून दिसत असे.

आता तर दुनियाभरचे बाजार, चिनी वस्तूंनी खचाखच भरलेले दिसतात.
तसाच हा एक प्रकार म्हणजे चिनी कोबी किंवा चायनीज कॅबेज. दिसायला देखणी असणारी

आपल्याकडे काकडीचे अनेक प्रकार आहेत. मुंबईची पांढरी, मावळ प्रांतातली मावळ काकडी, कोल्हापूरकडची वाळूक, कोकणातली तवसे, शिवाय दाक्षिणात्यांची सांबार काकडी.
पण वरच्या फोटोत दिसतेय ती झुकिनी किंवा कुर्जे वेगळी. हिचे वेगळेपण देठात कळते. देठ भोपळ्यासारखा, काकडीसारखा नाही.

पिवळी आणि हिरवी असे हिचे दोन मुख्य प्रकार. वरच्या फोटोत दिसतोय तसा वेलही, काकडीपेक्षा भोपळ्याच्या वेलाशी नाते सांगणारा.

रुपडं तर थेट लाल भोपळ्याचे नाही का ? पण आकार आटोक्यातला. लाल भोपळ्याचा आकार आणि
त्याचे आतून पोकळ असणे, यामुळे तो चेष्टेचा विषय झाला आहे. कद्दूभरके अक्कल, वगैरे शब्द्प्रयोग त्यातूनच आले.
लाल भोपळा अनेक लहान मूलांना आवडत नाही. पण अनेक थोर लोकांची आवडती भाजी आहे ही. आशा भोसलेंनी लिहिलेल्या एका पाककृतीने केलेली भाजी तर मस्तच होते. साने गुरुजींनी पण ती भाजी आवडत असल्याचे लिहून ठेवले आहे.

पश्चिम आणि पूर्व आफ्रिकेतील, बहुसंख्य लोकांच्या पोटाचा आधार म्हणजे हा कसावा. याचा उगम ब्राझिलमधला, त्यामूळे दक्षिण अमेरिकेतील देश, पण याचे सेवन करतात. आणि आग्नेय आशियातलेही.
कसावा म्हणजे झाडाचे मूळ, वरच्या फोटोत दिसणारे मूळ ३ फूट लांब असू शकते. वरचे खडबडीत साल सहज सोलता येते, आत पिवळसर किंवा पांढराशुभ्र गर असतो.

या वरच्या फ़ोटोतल्या डिझायनर क्रिस्प्स दिसताहेत ना, त्या अगदी नैसर्गिक आहेत. यात कुठलाही रंग
टाकलेला नाही. तशी गरजही नसते, त्या आहेत अरारुटच्या आणि निसर्गात: अरारुट अशीच नक्षी लेउन येते.

अरारुट ची (खरे तर स्पेलिंगवरुन अ‍ॅरोरुट असा शब्द असायला पाहिजे, पण आपल्याकडे अरारुट हाच शब्द रुढ आहे, म्हणून तोच वापरतोय.) भारतात पण नक्कीच लागवड होत असणार, कारण आपल्याकडे अरारुट पावडर पूर्वीपासून वापरात आहे.

आज एका अनोख्या भाजीची ओळख करुन घेऊया. या भाजीची पाने विषारी असतात. अगदी मृत्यूस कारणीभूत व्हावी इतकी. म्हणून हिचे फ़क्त देठच वापरतात. देठात पण हे विष असतेच, पण त्याची मात्रा अत्यल्प असल्याने, त्याने काहि अपाय होत नाही.

मूळात ही भाजी आहे का फ़ळ आहे, (खरे तर देठ आहे) हा वाद अगदी अमेरिकेतल्या न्यायालयात गेला होता.आणि कोर्टाने निवाडा दिला, कि हे फ़ळ आहे. या भाजीचे नाव आहे र्‍हुबार्ब.
(उच्चारायला थोडा कठिण शब्द आहे हा, याच शब्दाचा अर्थ, नाटकातील कलाकारांनी, नाटक चालू असताना स्टेजवर केलेली कूजबूज असाही आहे.)