आदिवासी

सध्या एक पत्रिका सोशल मीडीयात धुमाकूळ घालतेय. एबीपी माझाने सुद्धा ही बातमी कव्हर केली. पालगर इथल्या एका रिक्षाचालकाचे बेबी नावाच्या एका मुलीशी सूत जुळले. ते एकत्र राहू लागले. काही वर्षांनी त्याचे सूत पुन्हा रिना नावाच्या दुस-या मुलीशी जुळले. ती ही यांच्या बरोबर राहू लागली. अशी पाच सहा वर्षे झाली. दरम्यान रीनाला एक अपत्य झाले.

आता एकाच मांडवात हे तिघेही लग्न करीत आहेत. या लग्नाची पत्रिका सध्या चर्चेचा विषय झालेली आहे. मात्र त्यात आश्चर्य करण्यासारखे फक्त एकच कारण आहे ते म्हणजे एकाच मांडवात दोघींशी लग्न.

काही कामानिमित्ताने भोपाळला जाणे झाले गेल्या तीनचार दिवसात. आज पहाटे निघून उद्या पहाटे परत अशी घाईगर्दीचीच ट्रिप होती. पण तिथल्या संयोजकांच्यामुळे भोपाळचे बहुचर्चित जनजाति संग्रहालय (ट्रायबल म्युझियम) बघता आले. जेमतेम २-३ तास मिळाले. त्यामुळे त्यात तिथली माहिती वाचू की फोटो काढू असे झाले होते.
मध्य प्रदेश आणि छत्तीसगड या भागातल्या विविध आदिवासी जमातींचे जीवन, कला, समज, धारणा अश्या अनेक गोष्टींचा तिथे समावेश आहे. संग्रहालय म्हणले की आपण आणि वस्तू यामधे एक काचेचा पडदा आणि माहिती लिहिलेला एक ठोकळा असा एक साचा आपल्याला माहिती असतो. हे संग्रहालय या संकल्पनेला छेद देते.

' रानबखर '
[ही बखर आहे, इतिहास नाही. पक्षधराने लिहिलेल्या घडल्या गोष्टीचेच हे कवन आहे. स्वत: रानात असताना आणि रानसख्यांवर लिहिली, म्हणून ही रानबखर.]
--------------------------------------------------------

खुप दिवस झाले याविषयी लिहायच मनातं होतं. पसारा खुप मोठ्ठा आहे. माझ्या आवाक्यात बसेल कि नाही हि शंकाच आहे म्हणुन फक्त ओळख देतेय. याउपर याबद्दलची माहिती अगदी तुटपुंज्या लिखित साहित्यात उपलब्ध आहे आणि बाकी सर्व पिढ्यानपिढ्या गोष्टीरुपात इथवर पोहचलेली. वर्षानुवर्षे घडत गेलेले संस्कार कधी लिखित स्वरुपात जतन झालेच नाही आणि लिहिल्या गेलेलं सर्व इतरेजनांपर्यंत पोहचलही नाही. मूळात सर्व गोष्टी सोडून बेदरकार वृत्ती तेवढी जपल्या गेली. असो.

महिनाभरापूर्वी, म्हणजे डिसेंबर २०१५ च्या शेवटच्या आठवड्यात, आफ्रीका खंडातला सगळ्यात उंच डोंगर, जगातला सगळ्यात उंच 'फ्री स्टँडींग माऊंटन' म्हणजेच टांझानियातला माऊंट किलीमांजारो, यशस्वीरीत्या सर करण्याची मोहीम फत्ते करुन आलो.

पुरुष माणसं मीटिंगमध्ये हजर असताना त्या खुर्चीत बसू शकत नाहीत, मी मात्र बसू शकते.
मी महागडे कपडे वापरू शकते, त्या नाही वापरु शकत.
मी चारचाकीने प्रवास करू शकते, त्या कधीच चारचाकीत बसलेल्या नाहीत.
मी डिजीटल कॅमे-याने फोटो काढू शकते, त्यांनी कधीच फोटो काढलेला नाही.
मी वेगवेगळ्या राज्यांत प्रवास करते, त्यांच्यापैकी अनेकींनी शेजारचा तालुकाही पाहिलेला नाही.
माझ्याकडे मोबाईल फोन आहे, त्यांच्याकडे तो नाही.
मी वाचू शकते,लिहू शकते – त्या शाळेत गेलेल्या नाहीत.
मी माझ्या इच्छेने मला हवे तेव्हा आणि मला पाहिजे तितके पैसे खर्च करू शकते; त्यांना अशी चैन करता येत नाही.