कोविड१९ : दुसऱ्या लाटेचा धुमाकूळ

माझा नवरा १७ एप्रिल पासून डार्विन, ऑस्ट्रेलिया मध्ये विलीगीकरणात आहे. इथे येणाऱ्या विमानात एकूण ४७ जणांना संसर्ग झाला त्यात हा पण होता. इथल्या नियमांप्रमाणे दिवसातून एकदा ताप चेक करतात आणि फोने वर  लक्षणे काय आहेत विचारतात. कोणतीही औषधे देत नाहीत, दिवसभराचे जेवण सकाळी ६ वाजता अजून देतात आणि रूम मध्ये मिक्रोवेव्ह नाही(पण फ्रिज आणि किटली आहे). त्याला खूप ताप आणि खूप कोरडा खोकला आहे. पण बिचार्याला थंडगार अन्न खाऊन त्रास होतोय. ब्रेकफास्टसाठी थंड दही आणि कॉर्नफ्लेक्स देतात. अन्न जात नाही, वाफ घ्यायला स्टीमर नाही, रूम मधला AC बंद करायचा नाही, रूम ची खिडकी उघडायची नाही. कोरड्या खोकल्यावर काही औषध देत नाहीत. अशाने  तो कसा बरा  होणार?! आणि खोकला पूर्ण गेल्याशिवाय घरी सोडणार नाही म्हणतायत! सगळंच अवघड आहे. तुरुंगवास परवडला ह्या पेक्षा! आपल्याकडे अजून कॉमनसेन्स वापरात आहेत हे पाहून खूप बरे वाटते. 

डॉक्टर, माझ्या मम्मीला जानेवारीत कोव्हिडं झाला होता, लंग इन्फेक्शन पण होते, त्यासोबत ऑटोइंम्युन आजारही आहेत. आता अचानक तिची दाढ खुप दुखत होती म्हणून डेंटिस्टला दाखवले तर त्यांनी सांगितले की कोव्हीड होऊन गेल्यावर किमान सहा महिने दात काढता येत नाही. अन नंतरही जर काढायची असेल तर एमडी डॉक्टरांचे सर्टिफिकेट लागते की दाढ/दात काढू शकता, जर ते डॉक्टरांनी दिले नाही तर आम्ही दाढ काढत नाही, कारण जर फँगस इन्फेक्शन झाले तर पेशंटच्या जीवावर बेतू शकते.
प्लिज मला सांगा की अश्या काही केसेस झाल्या आहेत का? अन जर त्रास सहन करण्यापलीकडे असेल तर या परिस्थितीत काय करावे?

धन्यवाद

व्हिबी, प्लीज डॉक्टरांना म्यूकर मायकॉसिस या बद्दल माहिती विचारा.

माझा भाऊ, जो ओरल सर्जन आहे, त्याने आजच याविषयी लिहिलेली माहिती खाली देत आहे.
*कोरोनामुक्तांनो सतर्क राहा*

पासष्ट वर्षांचे श्री अण्णासाहेब पाटील (नाव बदलले आहे) कोरोना वॉर्डमधून सुखरूप घरी परतले. आठ दिवस ऑक्सिजनवर असल्यामुळे घरी सगळे चिंतातुर होते तर अण्णांना असलेला अनियंत्रित मधुमेह ही डॉक्टरांसाठी चिंतेची बाब होती. नातेवाईकांची ऑक्सिजन, रेमडेसव्हिरसाठी थोडी धावपळ झालीच. सुदैवाने डॉक्टरांचे अथक परिश्रम आणि अण्णांच्या प्रबळ इच्छाशक्तीने संकटावर मात केली आणि ते रोगमुक्त झाले. सगळ्यांना हायसे वाटले.

पण घरी आल्यावर अण्णांना वरच्या जबड्यात अधूनमधून तीव्र वेदना होऊ लागल्या. सुरुवातीला त्यांनी दुर्लक्ष केलं. शिवाय कोरोना होण्याअगोदरही त्यांना दातांचा त्रास होत होताच. सावकाश जाऊ डेंटिस्टकडे असं म्हणत आणि पॅरासिटॅमॉल खात अण्णा वेळ मारून नेत होते.
असेच काही दिवस गेले आणि जबड्यातील वेदना असह्य होऊ लागली, डोकंही दुखू लागलं. अचानक एका बाजूचे अनेक दात हलू लागले. मग मात्र त्यांनी आपल्या डेंटिस्टकडे धाव घेतली. डेंटिस्टने ओरल सर्जनच्या मदतीने निदान केलं 'म्युकर मायकोसिस'
अण्णांना तातडीने रुग्णालयात दाखल करून शस्त्रक्रिया करावी लागली. त्यांचे प्राण तर वाचले परंतु वरचा जबडा मात्र बराचसा काढून टाकावा लागला.

म्युकर मायकोसिस हा एक गंभीर आजार आहे. ज्यांची प्रतिकारशक्ती चांगली आहे अश्यांमध्ये क्वचितच आढळतो. परंतु अनियंत्रित मधुमेह, कर्करोग, एड्स तसेच प्रतिकारशक्ती कमी करणारी औषधे (स्टिरॉइड्स, सायक्लोस्पोरिन आदी) घेणाऱ्या रुग्णांना हा चट्कन लक्ष्य बनवतो.

म्युकर ही एक प्रकारची बुरशी आहे जिचे तंतू हवेत, मातीत, अन्नात असू शकतात व ते नाकावाटे, जेवणातून शरीरात प्रवेश करू शकतात. रक्तातील वाढलेली साखर हे बुरशीचे आवडते खाद्य आहे. त्यामुळे अनियंत्रित मधुमेहींमध्ये हा संसर्ग झपाट्याने वाढतो. जर रुग्णाची प्रतिकारशक्ती काही कारणांनी कमी झाली असेल तर ह्या बुरशीच्या संसर्गाला काही अटकाव राहात नाही व संसर्ग बळावतो.
म्युकर बुरशी मानवी शरीराच्या कुठल्याही भागाला ग्रासू शकते. परंतु सध्या कोरोना झालेल्या रुग्णामध्ये वरचा जबडा, सायनस आणि डोळ्यांवर अधिक परिणाम दिसून येत आहे.

सुदैवाने ह्या बुरशीचे संक्रमण एका व्यक्तीकडून दुसऱ्या व्यक्तीकडे सहज होत नाही. म्युकर बुरशीचे तंतू हवेत, मातीत, अन्नात सहज सापडतात. त्यामुळे हवेतून, दूषित मास्क, ऑक्सिजनच्या अस्वच्छ नळ्यांमधून बुरशीचे तंतू नाकातोंडात शिरकाव करु शकतात व सायनसमध्ये (वरच्या जबड्याच्या हाडातील नैसर्गिक खोबण) ठाण मांडून बसतात.

लवकरच हे तंतू रक्तवाहिन्यांमध्ये आपले हातपाय पसरतात व रक्तवाहिन्या कायमस्वरूपी निकामी होतात. परिणामी हाडांचा रक्तपुरवठा खंडित होतो व हाड मृतावस्थेत जाते.
दुर्दैवाने इतके सगळे घडेस्तोवर रुग्णाला वरकरणी काहीच त्रास जाणवत नाही व रुग्ण गाफील राहतो. ह्या स्थितीत क्ष किरण तपासणी वा अन्य रक्त चाचण्या केल्या तरी त्या बऱ्याचदा सर्वसाधारण आढळून येतात. त्यामुळे लवकर निदान होत नाही.

काही दिवसातच जबड्याचे हाड नष्ट होऊन तिथे जंतुसंसर्ग होऊ लागतो (सुपर इन्फेक्शन) व हिरड्यांमधून पू येणे, दात हलू लागणे, ताप येणे, डोके दुखणे अशी लक्षणे दिसू लागतात. बुरशी संसर्गामुळे नसांनाही सूज येते व रुग्णाला असह्य वेदना होऊ लागतात ज्या सौम्य वेदनाशामकांनी कमी होत नाहीत व विशेष प्रकारची औषधे द्यावी लागतात.
ही लक्षणे बुरशीने शरीरात प्रवेश केल्यापासून साधारणपणे पंधराव्या दिवसानंतर दृग्गोचर होतात.

वरचा जबडा व सायनसमधून म्युकर बुरशी आपला मोर्चा डोळ्याच्या खोबणीकडे वळवते. डोळ्याभोवती सूज येते, डोळा उघडण्यास त्रास होतो, नजरेवर विपरीत परिणाम होऊ लागतो, कायमस्वरूपी अंधत्व येते.

हा संसर्ग येथून वेगाने मेंदूतही जाऊ शकतो व मेंदूदाह उद्भवतो. अश्या रुग्णांमध्ये मृत्यूचे प्रमाण अधिक असते.

*निदान*

प्रादुर्भाव झालेल्या उतींची कॅलकोफ्लोर चाचणी तसेच KOH स्टेनिंगच्या मदतीने म्युकर संसर्गाचे जलद निदान केले जाते. मोठ्या शहरांमधील बहुतेक सर्व संस्थात्मक रुग्णालयांमध्ये ही चाचणी उपलब्ध आहे.
सिटीस्कॅन व एमआरआय चाचण्या करून रोगाची व्याप्ती अभ्यासली जाते व त्यानुसार उपचार योजना आखली जाते.

*उपाययोजना*

बुरशीचा प्रादुर्भाव झालेला भाग पूर्णपणे काढून टाकण्यास सध्यातरी दुसरा पर्याय नाही. हे उपचार मोठ्या रुग्णालयात ओरल अँड मॅक्झिलोफेशियल सर्जन, कान नाक घसा तज्ज्ञ, नेत्ररोगतज्ज्ञ आणि मधुमेह विशेषज्ञ यांच्या संयुक्त विद्यमाने केले जातात.

पुढील प्रसाराला आळा घालण्यासाठी विशिष्ट प्रकारच्या अँटीफंगल औषधांची इंजेक्शन्स, रक्तशर्करा काबूत आणणे व रुग्णाची प्रतिकार क्षमता वाढवणे हेसुद्धा उपचारांचे अविभाज्य घटक आहेत.
सध्या तरी बुरशीरोधक औषधांच्या किंमती सर्वसामान्यांना परवडणाऱ्या नाहीत. तसेच ती औषधे अनेक आठवडे घ्यावी लागतात ज्यामुळे मोठा खर्च होतो.

ह्या रोगाचे निदान जितक्या लवकर होईल तितकी शस्त्रक्रियेची व्याप्ती कमी करता येते. अर्थातच शस्त्रक्रियेनंतरचे व्यंग कमी राहते. तथापि म्युकर बुरशीचा प्रसार अतिशय वेगाने होत असल्याने निदान करण्यास व उपचार सुरू करण्यास विलंब झाला तर शरीराचे अधिकाधिक भाग निकामी बनतात व काढून टाकावे लागतात. जबड्याच्या हाडांसोबत डोळाही पूर्णपणे काढून टाकावा लागतो ज्यामुळे फार मोठे वैगुण्य प्राप्त होते. म्हणूनच कोरोना होऊन गेलेल्या व्यक्तींनी दातांच्या वरकरणी किरकोळ वाटणाऱ्या तक्रारींकडे गांभीर्याने लक्ष देणे आवश्यक आहे.

साधारणपणे सहा महिन्यांनी जबड्याचे पुनर्निर्माण करण्याची शस्त्रक्रिया केली जाते ज्यात पायाचे हाड काढून जबड्याच्या ठिकाणी रोपण केले जाते.
डोळा काढलेल्या जागी कृत्रिम डोळा बसवला जातो तथापि दृष्टी मात्र प्राप्त होत नाही.

*प्रतिबंध*

कोरोनामुक्त सर्व व्यक्तींनी पुढील किमान दोन महिने विशेष काळजी घेणे आवश्यक आहे.

रक्तातील साखर नियंत्रणात ठेवणे, घरात वा अन्यत्र स्वच्छ चांगल्या प्रतीचा मास्क वापरणे, मुखारोग्य व दंतारोग्य उत्तम ठेवणे, सतत हात धुणे व प्रतिकारशक्ती वाढवण्यासाठी आपल्या डॉक्टरांच्या सल्ल्यानुसार प्रथिनयुक्त आहार, जीवनसत्त्वे तसेच नियमित व्यायाम करणे अत्यावश्यक आहे.

तसेच कोरोनामुक्त झाल्यावर आपल्या दंतरोगतज्ज्ञाकडून जबड्याची व दातांची सखोल तपासणी करणे कान नाक घसा तज्ज्ञांकडून सायनसची तपासणी व एक्सरे करणे आवश्यक आहे. कोरोना होण्यापूर्वी मधुमेह नसलेल्या व्यक्तींमध्ये कोरोनामुक्त झाल्यावर मधुमेह झालेला आढळून येत आहे. त्यामुळे रक्तातील साखरेवर बारीक नजर ठेवणे महत्त्वाचे आहे.

म्युकर संसर्गाला वेळीच आळा घालण्यात अपयश आले तर हा रोग प्राणघातक ठरतो हे लक्षात घेऊन सर्वांनी सजग राहणे अत्यावश्यक आहे.
डॉ प्रसाद दाढे
मॅक्झिलोफेशियल सर्जन
पुणे

Remdesivir नंतर आता म्युकरच्या औषधांचा तुटवडा.
https://timesofindia.indiatimes.com/city/pune/after-remdesivir-shortage-...

जिज्ञासा, डॉक्टर, धन्यवाद

डॉक्टर, त्या विराफीन औषधाविषयी काही अधिक अद्ययावत बातमी आहे का ?

म्हणजे शासनाने त्याला परवानगी दिल्यानंतर कोविड रुग्णांसाठी त्याचा वापर व त्याला मिळालेला प्रतिसाद यासंदर्भातील वैद्यकीय वर्तुळातील काही अपडेट?

डॉक्टर,
पहिली लाट वयस्कर लोकांना घातक ठरली, दुसरी लाट तरुण लोकांना घातक आहे, तिसरी लाट आल्यास ती मुलांसाठी घातक असेल वगैरे बातम्यांत येत आहे ते काय आहे आणि कसे होते. म्हणजे वायरस म्युटेट होतो म्हणून होते का?

न्यु यॉर्क टाइम्समधल्या या लेखानुसार जागतिक आरोग्य संघटनेने करोना कसा पसरतो याबद्दलच्या माहितीत गेल्या आठवड्यात भर घातली आहे. बंद जागेत तो हवेतल्या हवेतही पसरतो.
The virus can also spread in poorly ventilated and/or crowded indoor settings, where people tend to spend longer periods of time. This is because aerosols remain suspended in the air or travel farther than 1 metre (long-range).
WHO ने हे सांगायच्या आधी बरेच तज्ज्ञ असे म्हणत होतेच.

लेखात जितके सेन्सेशनलाइज केले आहे तितके ते आहे का?

धन्यवाद डॉक्टर!

भरत,
थंड हवेच्या प्रदेशात सतत सगळे बंद, उष्णतेचा र्‍हास कमी व्हावा म्हणून घेण्यात येणारी काळजी यामुळे आतील हवेची गुणवत्ता मुळातच कमी असते. त्यात हा वायरस अति संक्रमणशील. मास्क न घालता वावर केल्यावर ती व्यक्ती तिथून निघून गेली तरी बंद जागेत ती हवा तशीच रहाते. व्यक्ती बाधित असेल तर विषाणू हवेत रहाणार आणि संसर्ग होणार. आमच्या इथे कंपल्सरी मास्क, डोळ्याला सेफ्टी ग्लासेस यामुळे फॅक्टरीतून संसर्ग हा प्रकार फारसा नाही मात्र हॉल टाईप चर्च मधून (गाणे होते) संसर्ग हा प्रकार बराच झाला.

मला येतोय पूर्ण वाचता.

त्यांचा मुद्दा हा आहे की लोकांना घरात राहायाला सांगितले. तुलनेने बाहेर मोकळ्या हवेत (गर्दी नसलेल्या ठिकाणी) ते जास्त सुरक्षित होते.

बँका, कार्या लये दुकानांतले ६ फूट अंतर निर्माण करणारे अडथळे कुचकामी आहेत.

वायुवीजनावर अधिक लक्ष दिले नाही. इ.

सिटी स्कॅन 2 प्रकारे करतात
1. Screening
2. Deep study

Screening मध्ये एक्स्पोजर कमी असते , जे बहुतांशी कोविड मध्ये जे चेस्ट सिटी करतात , त्याला लागते

Deep study वाले जास्त वेळ चालते , त्याला एक्स्पोजर अजून 4,5 पट जास्त लागते

ऐकीव माहितीवर आधारित

नक्की टर्मिनोलॉजी व आकडेवारी तज्ज्ञांकडून माहिती करून घेणे

दोन दिवसांपूर्वी मला एका बँकेच्या कर्ज शाखेत जायचे होते.
तिथे गर्दी असण्याची शक्यता होती आणि आत तासभर तरी लागण्याची शक्यता होती. मी घरून निघताना N95 मास्क आणि वरून हेल्मेट घालून गेलो. स्कुटर पार्क करून हेल्मेट काढून N95 च्या वर अजून एक सर्जिकल मास्क चढवला आणि कार्यालयात गेलो. तिथे आलेले जवळपास सगळेच, आणि तिथले सगळेच कर्मचारी एकावर एक दोन मास्क्स घालून होते.
पण मी वगळता मी नीट पाहिलेल्या सगळ्यांनी आधी सर्जिकल मास्क घालून त्यावर N95 मास्क घातला होता.

तर दोन मास्क घालायचे असल्यास आधी सर्जिकल वरून N95 असा काही प्रोटोकॉल आहे का?

मला वाटले की N95 तोंडावर फिट बसतो, त्या खाली सर्जिकल घातला तर कदाचित हे नीट साध्य होणार नाही.
दुसरे असे की सर्जिकल मास्क डिस्पोजेबल आहे आणि N95 आपल्याला परत वापरायचा आहे तेव्हा डिस्पोजेबल मास्क वरून लावलेला बरा.

सरकार किंवा सरकारी अंकुश असणाऱ्या संस्था जे जे काही सांगतात त्यावर पटकन किती विश्वास ठेवावा अशी सद्यस्थिती आहे. सिटी स्कॅन का करू नये सांगताना गुलेरिया साहेब इतक्या मख्ख चेहऱ्याने बसले होते की अशा नरो वा कुंजरवो पद्धती आता चटकन ओळखायला येऊ लागल्याचा भास होतोच

आमच्या इथे मुळात आपल्या कडे भरपूर साठा आहे आणि पँडेमिक काही इतक्या लांब येत नाही असे म्हणत आधी चीनला प्रोटेक्टिव गिअर पाठवणे झाले. नंतर पँडेमिक आल्यावर फ्रंट लाईन वर्कर्सनाच कमतरता अशी अवस्था होती. त्यात सामान्य नागरीकांनीही मास्क-मास्क केले असते तर अजूनच पंचाईत तेव्हा सामान्य नागरिकांनी मास्क लावायची अजिबात गरज नाही असे सांगत राहीले. घरगुती दोन घडीचा कापडी मास्क वापरा असे सांगेपर्यंत इट वॉज टू लेट! तोपर्यंत मास्क हवा-नको होवून दोन तटही पडले होतेच.

हा कुठल्या सध्याच्या औषध/इंजेक्शन ला रिप्लेस करेल की हा पूर्ण वेगळा, मेडिकल ऑक्सिजन बरोबर द्यायचा जादा चा उपचार आहे?
(दुसऱ्या शब्दात, हे दिलं म्हणून ते द्यावं लागलं नाहींआशी काही केस आहे का?)

ओके, धन्यवाद डॉ.

>>मेडिकल ऑक्सिजन वर असलेल्या रुग्णाचा पूरक उपचार आहे.
त्याच्या वापराने मेडिकल ऑक्सिजन पासून लवकर सुटका होते.>> आशादायक बातमी.

डॉक्टर ..माझ्या मुलाने (वय- २१ वर्ष)७ मे ला covishield चे पहिलं vaccine घेतलं... त्याला काल दुपारपासून अंगदुखी, डोकेदुखी आणि कणकण आहे...ताप १०० च्या आतच आहे...किती दिवस ही लक्षण राहतात?

डॉ योग्य ते सांगतीलच.
फार तर दिड किंवा २ दिवस. हात दुखला तरी थोडा हलवत रहायचा. ताप एक चांगली झोप मिळाली क्रोसिन घेऊन की जातोच.
हातदुखी पुढचे काही दिवस राहील पण फक्त स्पॉट वर दाब पडला तरच. ती पण कमी होत जाईल. जितके नॉर्मल रुटीन, जास्त लिक्वीड आणि
नीट वेळेत झोप तितके लवकर बरे होत जाते.

मला व्हॅक्सिन घेतल्यावर दोन दिवसांपर्यंत लोग्रेड (१०० पर्यंत) ताप, अंगदुखी असेल तर काळजी चे कारण नाही. टायलेनॉल (अ‍ॅसिटोमिनोफिन/ पॅरसिटेमॉल), अ‍ॅडव्हिल (आयब्युप्रोफेन) गरज वाटली तर घ्यायला सांगितले.
तीन दिवसांवर ताप राहिला तर वैद्यकीय मदत घेण्यास सांगितले.

धन्यवाद अनु आणि अमितव ......उद्या पर्यंत नॉर्मल होईल म्हणजे तो...