शब्दवेध व शब्दरंग (५)

सर्वांचे आभार! स्वाती, इतके सुरेख रसग्रहण - मनापासून धन्यवाद
चंद्रमाधवीचे प्रदेश या कविता संग्रहातली ही कविता आहे. कॉलेजच्या दिवसात या कविता वाचल्या होत्या. आता पुन्हा वाचताना खूप सारे अर्थांचे पदर नव्याने उलगडत आहेत!

कुठलाही शब्द अडला की बाबांना विचारणे आणि त्यांचा मूड नसला/ त्यांनासुद्धा अडला की मराठी शब्दकोषात शोधणे असा प्रोटोकॉल पाळतो.

आज अडलेला शब्द = बालातप

आधी कुण्या बालयोगीचे तप वगैरे असा अर्थ वाटला होता, पण “बाला”तप असल्याने शब्दकोष बघावा लागला.

शब्दकोषात दिलेला अर्थ = सकाळचे कोवळे ऊन !

ओह, हा माहीत नव्हता शब्द. छान आहे.
हिंदीत 'कच्ची धूप' म्हणतात तेही आवडतं मला.

छान अर्थ आहे. बाल + आतप. कोवळे ऊन.

अरे वा! आतपि हे सूर्याचे एक नाव असल्याचे स्मरते.
आतपि मंडली मृत्यु .... जनार्दन - अश्या काहीतरी ओळी आहेत.

मी शाळेत असताना इतिहास हिंदीत शिकलो. त्यात सामंतशाही असाच शब्द होता. मराठी पुस्तकात सरंजामशाही असे.

feudatory prince >> इथे ते मांडलिक राजा या अर्थाने असावं. सर्वच सरंजाम हे काही राजे नसावेत, पण जणू काही त्या त्या भूमीचे राज्यकर्तेच होते, त्यामुळे ते समानार्थी वापरलं असावं.

आपल्याकडे ब्रिटिश साम्राज्याने इतर राज्यं मांडलिक बनवली तरी अंमल हा ब्रिटिश राजसत्तेचाच होता. कायदे कानून, पोलिस, संरक्षण वगैरे सर्व व्यवस्था एकाच वरच्या राजसत्तेच्या हातात होती. मांडलिक संस्थानं ही केवळ नावापुरती राज्यकर्ती होती. त्यांना सरंजामांप्रमाणे कितपत अधिकार होते माहीत नाही.

हर्पा+१ मी मराठीतूनच इतिहास शिकलेय. सरंजामशाही आठवी- नववीत भरपूर वेळा वाचलेय.

सामंती शासन जास्त वाचलेय, सरंजामशाही तेव्हढेसे नाही.

@ feudatory prince / मांडलिक राजा या अर्थाने असावं. सर्वच सरंजाम हे काही राजे नसावेत….

“सामंती शासन“ किंवा सरंजामी राजवट याला जोडून हमखास येणारा शब्द म्हणजे क्षत्रप ! Regional chieftains

आतप -
"छायामन्यस्य कुर्वन्ति तिष्ठन्ति स्वयमातपे। फलान्यपि परार्थाय वृक्षाः सत्पुरुषा इव।" - झाडे
सरंजाम चा सरळ अर्थ फारसी मध्ये शेवट, निकाल, conclusion किंवा दैव / नशीब असा येतो. ओंजाम (अंजाम) - do/ done अशा अर्थी. मराठीत येताना त्याचा अर्थ कसा बदलला हे समजत नाहीये.

फारसी दरबार भाषा असल्याने बरेचवेळा शब्द फार्सीतून मराठी मध्ये आले आहेत. फारसी -हिंदी - मराठी असा प्रवास नाहीये.
चौथ बहुदा tax संबंधी असावे.

तिष्ठन्ति स्वयमातपे ❤

वृक्षांचे प्राक्तन.

शेयरल्याबद्दल आभार @ लंपन.

हे सुभाषित आठवलं लंपन, पाठ होतं. वाचून मजा आली.
अंजाम - फार इंटरेस्टिंग आहे.

इथे kulu यांच्या एका लेखात 'कुरकुरीत उन्हाचा तुकडा' वाचलं होतं, ते 'कच्ची धूप' इतकंच आवडलं होतं. बालातप आणि हे दोन्ही 'मार्तंड जे तापहीन' - असणारं वर्णन वाटतं.

हे सुभाषित आठवलं लंपन, पाठ होतं >> +१. टिमवी

स्वाती धन्यवाद ग. खूप छान रसग्रहण __/|\__

सामंतशाही = सरंजामशाही.
पूर्वी पूर्ण देश राजाचा असे. प्रशासन चालवण्यासाठी / संरक्षणासाठी / सैन्याचा खर्च चालवण्यासाठी राजा काही भूभाग त्याच्या मंत्र्यांना देत असे = सरंजाम देत असे. म्हणून ते सरंजामदार.
कालांतराने राजे कमकुवत झाले. आणि हे सरंजामदार आपापल्या छोट्या प्रदेसापुरते सर्वेसर्व्हा झाले. जरी राजा वेगळा असला तरी त्याची ताकद फारच कमी असे. एका अर्थाने सरंजामदारच छोट्या प्रदेशातले राजे झाले. राजे राहिले पण त्यांना महत्व, अधिकार राहिले नाहीत.
हाच तो मध्ययुगाचा काळ मानला जातो.

वर डॉ कुमारांनी पोर्तुगील अन स्पेन बद्दल लिहिलेलं वाक्य मात्र समजत नाही. संदर्भ कळला तर समजू शकेल.

अनिंद्य बरोबर, फ्युडॅलिझम ला मराठी प्रतिशब्द सरंजामशाही वापरला जातो

त्यांच्याकडे गेलो तर ,चहा नाश्त्याचा मोठाच सरंजाम मांडलेला होता... असेही ऐकले आहे.

एक शंका

मराठीत व्यस्त हा शब्द "व्यस्त प्रमाण" हा गणिती शब्दप्रयोग सोडल्यास (आणि व्यग्र ह्या अर्थाने चुकीचा व्यस्त ह्या शब्दाचा वापर सोडल्यास) अन्यत्र कुठे वापरतात?

शब्दांतर्गत अस्ताव्यस्त हे एक उदाहरण सहज आठवलं. पण सुटा व्यस्त बाकी कुठे आठवत नाहीये.

महाराष्ट्र शब्दकोशात

व्यस्त
वि. १ वेगळा ; पृथक ; भिन्न . २ उलटया , विपरीत क्रमाचा . कालक्रीडित हे बघून रडला , हे व्यस्त कांही नसे । - केक ५३ . ३ गोंधळलेला ; बावरलेला ; अस्वस्थ . ४ सर्वत्र पसरलेला ; वाटलेला ; पृथकभूत असलेला . व्यष्टि पहा . ५ ( गणित ) दोन परिमेयांचा परस्पराशी असा संबंध की एक वाढताना दुसरे कमी होत जावयाचे ; विपरीत . [ सं . ]
०प्रमाण न. ( गणित ) एक कमी झाले असतां दुसरे वाढणारे प्रमाण . व्यस्ताव्यस्त - वि . १ अस्ताव्यस्त पहा . २ वेडेवांकडे . व्यस्ताव्यस्त गातां बोलतां सुशब्दें सन्मानिती । - सप्र १९ . ११ . व्यस्ती - वि . उफराटी ; व्यस्त . बहु असत्किया व्यस्ती । या नांव बध्द । - दा ५ . ७ . ३५ .

पेन - नाव आणि टोपण - नाव अशी वेगवेगळी होतात तर! एकाच वस्तूचे दोन भाग.

Family name >> हे मी आतापर्यंत "आडनाव" किंवा last name या अर्थानेच वाचले आहे. First name - middle name - family/last name अशी नावं भरायला लागतात रकान्यात.

A pet name is a term of endearment used to show love and affection