शब्दवेध व शब्दरंग (५)

अरे वा, नवीन धागा आला.

आशीर्वादनुमा आणि शाबासकीनुमा वेगळेच वाटत आहेत शब्द.

“नुमा” मराठीत किती आहेत माहित नाही पण उर्दू-पर्शियन मधे भरपूर आहेत.

ख़ुशनुमा
जहॉंनुमा
ज़ख़्मनुमा
इब्लीसनुमा
करमनुमा

तुम्हीं हैदराबादला “फ़लक नुमा” Falakanuma palace पाहिला असेलच. अर्थ = स्वर्गतुल्य

'रहनुमा'ही आठवला. 'समान'/'तुल्य'पेक्षा 'दर्शवणारा' असा अर्थ वाटतो 'नुमा'चा. 'नुमाइश' बहुधा त्यावरूनच?

.

नुमा= फारसी प्रत्यय = दाखवणारा.
रहनुमा/राहनुमा. = मार्गदर्शक. तुम्ही रहनुमा हो ...

आशीर्वादनुमा आणि शाबासकीनुमा वेगळेच वाटत आहेत शब्द. >>>> अनुमोदन.
त्यात उर्दूचे काव्यसौंदर्यही राहिले नाही आणि मराठीचे खणखणीत तेजही राहिले नाही. बाकीचे रेग्युलर 'नुमा' आवडतात.

नवीन धाग्यासाठी धन्यवाद. जुन्याच घराला रंग दिल्यासारखे ताजेतवाने वाटते नव्या धाग्यावर.

कुमारजी खूपच सुंदर धागा, अधून मधून चाळत असतो.

https://en.wiktionary.org/wiki/%D9%86%D9%85%D9%88%D8%AF%D9%86
‎نمودن - Wiktionary, the free dictionary

कारण हा फारसी शब्द आहे आणि अरेबिक नाही, ह्याला जोडून संस्कृत शब्द नक्कीच असला पाहिजे. वर दिलेल्या लिंक मध्ये चेक केले तर नुमा हा प्रोटो-इंडो-इराणियन *नि आणि प्रोटो-इंडो-युरोपियन *मेह जोडून बनला असावा. *नि चा अर्थ down, खाली असा होतो ज्यावरून संस्कृत आणि मराठी शब्द नीच आला असावा. *मेह चा अर्थ मोजणे ज्यावरून बऱ्याच शब्दांपैकी (https://en.wiktionary.org/wiki/%E0%A4%AE%E0%A4%BE
मा - Wiktionary, the free dictionary) संस्कृत चा मिमीते आणि मराठीचा मोजणे आला असावा. *नि आणि *मेह चा मिळून नुमा चा अर्थ measure down, show असा झाला. संस्कृत/मराठीत असा *नि आणि *मेह दोन्ही जोडून काही शब्द झाला आहे का माहीत नाही. भाषांच्या उत्क्रांतीची प्रोसेस किती सुंदर आहे!

शब्दवेध नव्या भाग आला. मस्त.
आशीर्वादनुमा आणि शाबासकीनुमा वेगळेच वाटत आहेत शब्द.>>> +१

छान चर्चा.

अस्मिता, अचूक निरीक्षण. आशीर्वादनुमा हा शब्द गरजवंत शब्दासारखा विचित्र वाटतो. पहिल्या शब्दात भटजीने मलमलचा रुमाल उडवल्याचा भास आहे तर दुसऱ्यात इराणी माणसाने मंत्रपुष्पांजली गायल्याचा भास आहे.

हरपा
मी बोहल्यावर "तारबलं...." म्हंटल्यावर भटजींना हवेत रुमाल उडवताना इमॅजिन केले.

शादी है ताराबलं मेरा, शादी मेरी जिंदगी....शादी है, टुडूट टुटुडू.

अरे व्वा! असे पण धागे आहेत मायबोलीवर तर!
(मापटं ओलांडून दीड महिना झाला तरीही अजूनही नववधू प्रिया मी बावचळते!)

---

फलकनुमा व इतरही नुमाइश करणारी शब्द यादी आवडली.

बाई दवे, हैदराबाद येथे एक फलकनुमा पॅलेस आहे, आणि त्या भागाचं नावही फलकनुमा हेच आहे. तो पॅलेस एका टेकडीवर आहे आणि ती टेकडी जुन्या हैदराबाद शहरातील कदाचित सर्वात उंच ठिकाण असावे.‌ म्हणूनच फलकनुमा == गगनचुंबी असे त्या पॅलेसचे नाव ठेवले असावे.‌

पण त्या भागात राहणारे लोक, विशेषतः शेअर ऑटो रिक्षावाले त्या भागाला फलकनुमा म्हणत नाहीत तर फलकनामा म्हणतात!

मघवा शब्दाची एक व्युत्पत्ति
मूळ धातू मह् म्हणजे पूजा करणे. पूजनीय महनीय.
मह् १प महति, १० उ महयति/ ते सन्मान करणे.
अवांतर
पण हा शब्द काही मराठी नोहे. त्यामुळे मराठी शब्दकोड्यात वापरणे उचित वाटत नाही.
संस्कृत शिकलेल्या सर्वांना हा शब्द माहित असणार. कारण पाणिनीने श्वा, युवा आणि मघवा ह्या तिघांनाही एका सूत्रात गोवले आहे.
कायद्या पुढे सगळे समान तद्वत व्याकरणाच्या समोर श्वा आणि मघवा एकाच पातळीवर.

https://www.maayboli.com/node/86847
मायबोली वर्षाविहार २०२५ मुख्य नावनोंदणीचा धागा आला आहे. पटापट नावनोंदणी करा, लोकहो.

महत् म्हणजे मोठा.
तर तम भावाने महत्तर म्हणजे मोठ्यापेक्षा मोठा.
त्यावरून मराठीत म्हातारा, म्हातारी हे शब्द आले असे एके ठिकाणी वाचले.

छान माहिती केकू. महत्तम संख्या, लघुत्तम संख्या आठवले.
'महोदय' ह्या शब्दाचा ह्याच्याशी संबंध असेल का ? कारण 'महा+ उदय' ची संधी केल्यास अर्थ लागत नाही.

महोदय महा+ उदय' असाच आहे. शब्दरत्नाकर मधेही असाच काहीसा अर्थ आहे. एक मोठे पर्व. मोल्सवर्थ ही असाच अर्थ सांगतो .
महोदय हे संबोधन sir ह्या अर्थाने जसे झाले? संशोधनाचा विषय आहे. कुणाला काही माहिती असल्यास इथे लिहा प्लीज.

आभार.
बृहद कोशात मिळाला हा शब्द.

महोदय - कर्मधारय तत्पुरुष समास वाटतो. महान आहे ज्यांचा उदय, म्हणजे ज्यांचं आगमन किंवा अस्तित्व असा अर्थ असावा असं मला वाटतं.

हपा.
छान. हे जमतंय.

महान आहे... इथपर्यंत वाचताना मला ते उपरोधिक आहे असेच वाटत होते.
मराठी भाषा किती लवचिक आहे!

महोदय व्युत्पत्ती पटली.

मराठी वापरात “महाशय” तिरकसच वापरलेले आढळते हे अगदी खरे.

असेच “आढ्य” / “आढ्यता” या शब्दांना अशीच negativity चिकटली आहे.

वास्तविक आढ्य = धनिक किंवा श्रीमंत. त्यावरून मराठीत कितीतरी गुणदर्शक शब्द आहेत. उदा: बलाढ्य, गुणाढ्य, धनाढ्य

शिष्ट..

शिष्टसंमत व्यवहार, शिष्टाई कुठे आणि “शिष्टच आहेस” असा शेरा कुठे 😀