निसर्गाच्या गप्पा (भाग ४)

दिनेशदा, मस्त! अजून अशाच मस्त मस्त आठवणी, गमती सांगाना!
मला कोकण पहिल्यांदा भेटलं ते गो नी दांच्या कादंबर्‍यांमधून. त्यांचं लेखन म्हणजे तो निसर्ग (जो मी तेव्हा बघितला नव्हता) तो डोळ्यांपुढे उभा रहाणारा! इतकं चित्रदर्शी वर्णन तेच करू जाणे!!.... त्या नारळी-पोफळीच्या बागा,पाट,पर्‍हे,डोणी,तसंच रातांबे,पपनस,काजी,करमळं,बिमली,आंबे (कलमं),फणस अशी कित्येक झाडं; उंच पट्टीत,सानुनासिक बोलणारी, सतत कामात गर्क असणारी, घराभोवतीच्या वाडीत कष्टणारी, कोकणी लोकं.........असं बरंच बरंच. पण कोकणाशी संबंध फक्तं २/३ दिवसांपुरता, सहलीच्या निमित्ताने आला. त्यामुळे तिथले खास शब्द, खास पदार्थ, आणखीन बर्‍याच गोष्टी यांबाबत काहीच माहिती नाही.
कोकणे भात बोकणे, कोकणस्थ नेमस्त>>>>>>> हे वाक्प्रचार माहीत आहेत. पण कोकणाबद्द्ल प्रचंड आकर्षण,कुतुहल आहे.
मागच्या महिन्यात जेव्हा कोकणात गेले होते तेव्हा फणसाचं सांदण (की सांदणं?) पहिल्यांदा ऐकलं आणि खाल्लं!! डोणी हा प्रकार पहिल्यांदा बघितला.
त्यामुळे कोकणाबद्द्ल जितकी माहिती मिळेल तितकी आवडेल.

डोणी, हि अलिकडची अ‍ॅडिशन, कोकणात पुर्वी फारशी गुरेच नव्हती. (माझ्या आजोबांनी कधीही आयूष्यात दूध वा चहा घेतला नाही.) ते १९६४ साली गेले.

--
मला लहानपणी कोकणात जायला आवडायचे नाही. मे महिन्यातला असह्य उकाडा, माश्यांचा वास, एस्टीचा प्रवास, मचूळ पाणी .. अगदी नको वाटायचे.

-------
कडुलिंब, कवठ हि झाडे कोकणात नव्हती, त्यामूळे त्यांना माहितही नव्हती. पण फणस आणि आंबे मात्र कोकणाची मक्तेदारी नव्हती. अगदी नागपुरातही फणसाची भाजी आवडीने खातात आणि आमरसाच्या मेजवान्या होतात. अर्थात आंब्याच्या चवीत फरक असतो.
---------

बाकि सुधारणांचे काहि वाटत नाही, पण बोट मात्र असायला हवी होती. तो प्रवास आजही स्वस्त ठरला असता. तशीही कोकण रेल्वे गावाबाहेरुनच जाते. बहुतेक बंदरे गाळाने भरत गेली. बोटीही अगदी किनार्‍यावर येत नसत. जागूच्या फोटोतल्या त्या धक्यावरही येत नसत, त्याहून आत समुद्रात बोट थांबत असे. मग मचव्यातून किनार्‍याला यायचे. चौगुल्यांच्या मोठ्या बोटी होत्या.
त्यातली एक (बहुतेक रोहिणी नावाची) मालवणला आमच्या घराजवळच कलंडली. ति कधी बाहेर काढलीच नाही. अगदी किनार्‍याजवळ होती तरीही. तशीच ती आत गेली. (मी स्वतः ती बघितलीय)
पण मग नंतर ती सेवा बंदच झाली. कॅटरामन सुरु झाली होती, ती पण बंद झाली.

पपनस , पपनिस किंवा फोपनिस कधी कधी एवढी धरतात की झाडाची पानच दिसत नाहीत

हे कोकणातील एक घर

बाजुला एक हापुस कलम, त्यावर काळेमीरी चा वेल, शेजारी केळी,जास्वंदी, नारळाची छोटी झाड एका शेत खास वाल, काकडी, कारली दुधी साठी समोर गुरांचा गोठा ( वाडा)
पाठी मागे पाण्याचा आड, भाताची हिरवीगार शेत, पाठराखन करणारे उंचच उंच डोंगर आणि चुलीवर शिजणार्या जेवणाचा खरपुस वास.
लय आठ्वण येतेय गावची. आता जातोच.

इंद्रा, फायनली कुठला कॅमेरा घेतलास???

दिनेशदा, डोणी आमच्या पण लहानपणी आम्ही पाहिलेय. म्हणजे नारळा-पोफळीच्या बागेत पाण्यासाठी पाट असतात. त्यातून येणारे पाणी एका दगडी डोणीत साठवले जाते.
पपनस तर आम्ही खूप खायचो.
ईनमीनतीन, तुम्ही पण कोकणातलेच का?

प्रज्ञा,चल जायच का परत कोकणात?

खरंच शोभा नक्कीच परत जाऊ . पण सर्व नि.ग.प्रेमींना घेऊन जाऊ.

ईनमीनतीन,फोटो पाहून कोकणची आठवण झाली.कोणत्या गावचे आहेत हे?

पण सर्व नि.ग.प्रेमींना घेऊन जाऊ.>>>>माझ्या मनातल बोललीस बघ्.

शोभा, कोकीळकडे जास्त लक्ष देऊ नकोस. त्यांची लुटुपुटुची भांडणं चालु असतील.

१००० पोस्ट बद्दल सर्वांचे अभिनंदन !!
आणि ही माझी १००१ पोस्ट.

अरे वा! माझी पोस्ट १००० वी!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!

दिनेशदा, जागु, शांकली, जिप्सी ,माधव, साधना कुठे गेले सगळे ? या या लवकर या !

प्रज्ञा, अभिनंदन.
दिनेशदा, जागू, साधना, जिप्सि, माधव, ममा, अनिल, मानुषी, गिरी, आर्या व राहिलेले सर्वांचे अभिनंदन !!

शोभा, सुंदर फूल!! कस्ला सह्ही रंग आहे!

दिनेशदा, खरंच खूप नॉस्टॅलजिक व्हायला झालंय ना?
आणि गो नी दा म्हटल्यावर ईन मीन तीन (नितीन) खूष झालान काय!! नितीन, कोकणातल्या घराचे फोटो मस्त!!
एकदम पडघवली, शितू, मृण्मयी आठवल्या नं? चित्रदर्शी वर्णन!! (हा काही वाचू आनंदे हा बाफ नाही त्यामुळे....)
प्रज्ञा, शोभा, जागूला आता लवकरच ५ वा भाग काढावा लागणारसं दिसतंय!

हाय ! मी लिहित नाहीए काहीच पण वाचते आहे सगळं. कोकण बद्दल वाचुन इतकं मस्त वाटतं आहे ना. 'तुंबाडचे खोत' मधले कित्येक शब्द कळले नव्हते कारण कोकणशी ट्रीप व्यतिरिक्त काही संबंध नाही. मला तर कोंकणात नातेवाईकही नाहीत. मी उपास करणार आहे पुढच्या जन्मी कोकणी नवरा मिळण्यासाठी. इतकं जबरी आकर्षण आहे मला कोकणचं. सगळी कोकणची पार्श्वभुमी असलेली पुस्तकं वाचुन काढली आहेत मी.

दिनेशदा, तुम्ही कोकणाबद्द्ल लिहित रहा. वाचुन तरी समाधान !

मी आज फक्त वाचन केलं तरी पान क्रमांक २४ वरचं आहे. मीही आता उद्यापासून इथे यायला सुरवात करेन. खरचं खूप सुरेख लिहिता आणि सर्वजण अतिशय छान माहिती देता. माझ्याकडे बरेच फोटो साठले आहे ते मी इथे उतरवणार आहे आता.

मुचकुंद फुलण्याचा हा कालावधी आहे का? काल ऑफिसातुन थोडावेळ बाहेर गेलो तेंव्हा परीसरात मुचकुंदासारखे फुल असलेलं झाड दिसलं. एक मंदसा सुगंधही होता त्याला. खाली पडलेलं फुल उचलल पण सुकलेल होत, त्याच्या पाकळ्या जाडसर आणि मांसल होत्या. दिनेशदाने फोटो टाकल्या पण नीटसं नाही ओळखता आला मला (नक्की तो मुचकुंद आहे का म्हणुन ). बहुतेक सोमवारी/मंगळवारी पुन्हा गेल्यास फोटो काढेन. आज रात्री हरीश्चंद्रगडावर स्वारी करत आहोत म्हणुन आज जमणार नाही कॅमेरा न्यायला हापिसात. माझ्या ऑफिसजवळचे हे उद्यान म्हणजे माझ्यासाठी अलिबाबाची गुहाच आहे. इथे कधीहि गेलो तर कुठले तरी नविन झाड, फुल दृष्टीस पडते. काल याच बागेत पुन्हा एकदा गेलो, बकुळ मस्तपैकी बहरला होता. आम्ही झाड हलवून पडलेली फुले गोळा केली आणि वर लक्ष गेल्यावर मधमाशीचं पोळं दिसलं, मग काय तसचं उलट्या पावली परत.

होय जिप्सी, मुचकुंद ह्याच काळात फुलतो. त्याला ओळखण्याची महत्वाची खूण म्हणजे फूल सोललेल्या केळ्यासारखं असतं, पाकळ्यांना तपकिरी रंगाचा बाह्यकोष असतो, पानं साधारणपणे मेपलच्या पानासारखी असतात.(कॅनडाच्या ध्वजावर या पानाचं चित्र असतं). शिवाय पानाची मागची बाजू पांढरट-चंदेरीसर असते. तुझं ऑफीस नक्की कुठेय रे? ऑफिसच्या बाजूने इतकी सुंदर बाग केलीये, म्हणजे नक्की कुणी तुझ्यासारखीच रसिक आणि निसर्गाची आवड असणारी व्यक्ती तिथे मोठ्या पोस्टवर असणार!

हरिश्चंद्रगडावरच्या स्वारीला सर्व नि ग प्रेमींतर्फे हार्दिक शुभेच्छा!!

हो अगदी सोललेलं केळं. रूईया कॉलेजच्या मागे एक झाड होते, मला वाटायचं कुणी इथे केळी खाऊन सालं टाकली आहेत.
पण ती बाह्यदलं. आतले फुल साधारण धोत्र्याच्या फुलासारखे, पण देखणे असते. ते लवकरच कोमेजते. पाने तळहातापेक्षा मोठी, वरुन हिरवी आणि खालून सोनेरी. फळे त्रिधारी, मोठी आणि जून झाल्यावर ऊकलून फुटणारी.

शोभा, प्रज्ञा.. तूमच्या इच्छा पूर्ण होवोत. आधी साधनाचा पायलट प्रोजेक्ट पुरा होऊ दे..
---
डॉ. डहाणुकरांनी कधी नव्हे तो एकदा वाद घातला होता तो कोकणातील रानभाज्यांविषयी. कुणीतरी असे लिहिले होते कि कोकणातील दारिद्र्यामूळे त्या बायका रानभाज्या शोधत असतात. त्यावर डॉक्टर म्हणाल्या होत्या कि त्यातही कल्पकता लागते ! शिवाय काही खास रानभाज्या अगदी देशावर पण खाल्ल्या जातातच कि.

माझ्या वहीनीला आम्ही चिडवायचो, कि वाढताना ती बास ? पुरे ? असे म्हणत वाढते. देशावर तो अपमान समजतात. तर ती म्हणायची कि कोकणात चार महिने पिकवायचे आणि वर्षभर खायचे. पुरवून पुरवूनच खावे लागायचे. म्हणून हि सवय लागली.
अगदी कथा कादंबर्‍यांमधेही कोकणातल्या जेवणावळींची वर्णने येणार नाहीत. उन्हाळ्यात तर करवंद, कच्चा फणस किंवा तांदुळजाची भाजी आणि चतकोर भाकरी, एवढाच आहार असतो काहि लोकांचा. लाल तांदळाची पेज आणि खारवलेला आंबा (कैरी) यापेक्षा जास्त न्याहारी नसते.
कोकणात तळण पण नसते फारसे, कारण तेलच मिळत नसे.

दिनेशदा
कशा आणि किती आठवणी. १९९१ पर्यंत सगळे मे महिने कोकणात काढले आहेत मी. तळ कोकणात घर आहे माझं. भन्नाट आठवणी. समुद्र पण जवळ नाही आम्हाला. फोंडाघाट खुप जवळ. बाबा तर दिवाने आहेत कोकणाचे आणि कोकणातल्या घराचे. आता दत्त जयंतीला उत्सव होइल. मधु मंगेश कर्णिकांच्या (बहुतेक "माझा गाव") एका कादंबरीत उल्लेख आहे माझ्या गावाचा. रस्त्यावर एक वड, पिंपळ औदुंबर एकत्र आहेत. तिथे दत्ताच देउळ आहे. आणि खाली ओढा

नांदगावला एक फाटा फोंड्याला जातो ना त्या रस्त्यावर. आता नांदगाव स्टेशन आहे ना तिथेच घर आहे माझ. अजुनही तशीच थोडी आळशी म्हणता येतील अशी माणसं :-)देश्यावरील लोकांनी येउन अगदी सूर्यफुलाचा पण पीक घेतल. तरी मला माझ गाव जस आहेत तस आवडत

खुप म्हणजे खुपच आठवणी आहेत.

मी आज पहिल्यांदा मायबोलीवर इतकी मोठी पोस्ट लिहिली

वाचतेय.. मस्त वाटतेय वाचताना.....

दिनेश आशिर्वाद द्या

हरिश्चंद्रगडावरच्या स्वारीला सर्व नि ग प्रेमींतर्फे हार्दिक शुभेच्छा!! >> +१

शांकली, दिनेशदा धन्यवाद. आज पुन्हा जाऊन नीट न्याहळुन येतो.
अके, शांकली शुभेच्छांबद्दल धन्यवाद

अरे कॅमेरा नाही घेउन गेलास तर फोटो कसे काढणार ?>>>>गडावर कॅमेरा घेऊन जातोय ऑफिसला आणायला जमणार नाहीए, कॅमेरा सेल चार्जिंगला लावलाय घरी. मुचुकुंदाचे (जर तोच असल्यास ) फोटो सोमवारी किंवा मंगळवारी काढेन.