सुभाषितांचा हा सहावा भाग सादर करतो आहे. आशा आहे की या भागाबरोबरच यापूर्वीचे भागही पुनः पुनः वाचले जातील. कारण अशा वाचण्याने त्यांतली सुभाषिते पाठ होतील आणि लेखनात किंवा संभाषणातही योग्य वेळी त्यांचा उपयोग करून घेतला तर आपले लेखन वा बोलणे जास्त आकर्षक होईल.
२८.
गौरवं प्राप्यते दानात् न तु वित्तस्य संचयात् |
स्थिति: उच्चै: पयोदानां पयोधीनां अध: स्थिति: ||
देण्याने सन्मान लाभतो, ना साठवुनी संपत्ती |
म्हणुनि मेघ वर आकाशी अन् सागर खाली भूवरती ||
२९.
विद्या विवादाय धनं मदाय शक्ति: परेषां परिपीडनाय |
खलस्य साधोर्विपरीतमेतज्ज्ञानाय दानाय च रक्षणाय ||
उपक्रमातील हा पाचवा भाग वाचकांसाठी समर्पित.
२३.
लालयेत् पंच वर्षाणि दश वर्षाणि ताडयेत् |
प्राप्ते तु षोडशे वर्षे पुत्रे मित्रवदाचरेत् ||
पहिली पाच लाडाची, दहा त्यापुढिल माराची |
सोळावे लागताच द्यावी पुत्रा जागा मित्राची ||
२४.
वृश्चिकस्य विषं पुच्छे मक्षिकाया: मुखे विषम् |
तक्षकस्य विषं दन्ते सर्वांगे दुर्जनस्य तत् ||
विंचु साठवी शेपटीत विष, मुखात साठवते माशी |
सापाचे त्याच्या दातांमधि, दुष्टाचे विष सर्वांगी ||
२५.
यस्य नास्ति स्वयं प्रज्ञा शात्रं तस्य करोति किम् |
लोचनाभ्याम् विहीनस्य दर्पण: किं करिष्यसि ||
सुभाषितांचा हा चौथा भाग रसिक वाचकांसाठी सादर. दुसर्‍या भागात विनार्च यांच्या पसंतीची दोन सुभाषिते दिली होती. या चौथ्या भागात प्रद्युम्नसंतु आणि उल्हास भिडे याना हव्या असलेल्या दोन सुभाषितांचा समावेश केला आहे. त्या दोघांनाही आवडतील अशी आशा करतो. सर्व रसिकांचा, त्यांच्या उत्तेजनपर प्रतिसादांबद्दल, मी खूप ऋणी आहे.
१७.
नाभिषेको न संस्कार: सिंहस्य क्रियते मृगैः |
विक्रमार्जितराज्यस्य स्वयमेव मृगेंद्रता ||
विधिवत अभिषेकाने सिंह वनराज ना बने
स्वबळावरती केवळ प्राणिसम्राट होइ तो
१८.
सत्यं ब्रुयात् प्रियम् ब्रुयात न ब्रुयात् सत्यमप्रियम् |
दुसर्‍या सादरीकरणालादेखील चांगला प्रतिसाद मिळाल्यामुळे हा तिसरा भाग इथे प्रकाशित करतो आहे. हा भाग सुद्धा गोड मानून घ्यावा ही प्रार्थना.
१२.
उद्यमेन हि सिध्यन्ति कार्याणि, न मनोरथै: |
न हि सुप्तस्य सिंहस्य प्रविशन्ति मुखे मृगा: ||
उद्योगानेच यश मिळते, स्वप्नरंजन ठरे फुका |
सिंह झोपेमधे असतां वदनी मृग शिरेल का? ||
१३.
उदये सविता रक्तो, रक्त:श्चास्तमये तथा |
सम्पत्तौ च विपत्तौ च महतामेकरूपता ||
उदयासमयी, अस्तासमयी दिनकर नारंगी |
सज्जन जरि का धनी वा निर्धन राहि एकरंगी ||
१४.
हंस: श्वेतो बक: श्वेतो, को भेदो बकहंसयो: |
पहिल्या भागाचे वाचकांनी स्वागत केल्यानंतर हा दुसरा भाग सादर करतो आहे. प्रत्येक भागात पाच किंवा जास्तीत जास्त सहा सुभाषितांचा समावेश असेल. म्हणजे 'ओव्हरडोस' होऊन वाचकांना कंटाळा येणार नाही असे वाटते. आणि हो, कुणाला एखादे सुभाषित अर्धवट लक्षात असेल आणि ते पूर्ण माहित करून घायची किंवा त्याचे मराठी रूपांतर वाचायची इच्छा असेल तर मला विचारपूसमधून कळवल्यास मी माझ्या परीने समाधान करण्याचा प्रयत्न अवश्य करीन.
६.
किम् कुलेन विशालेन विद्याहीनस्य देहिन: |
अकुलीनोऽपि विद्यावान् देवैरपि सुपूज्यते ||
अडाण्याचा फुका जन्म, जरी उच्च कुळातला |
संस्कृत भाषा सुभाषित मौक्तिकानी समृद्ध आहे. त्यातील काही मौक्तिके मराठीत आणून तुमच्यासाठी क्रमश: प्रस्तुत करायचा मानस आहे. अर्थात तुम्हाला कंटाळा आला तर लगेच थांबवेन. शक्यतो मूळ सुभाषिताचेच वृत्त मराठीतही ठेवण्याचा प्रयत्न करतो आहे.
१.
रे रे चातक, सावधान मनसा, मित्र क्षणम् श्रूयताम्
अंबोदा: बहवो वसन्ति गगने, सर्वेपि नैतदृशा:
केचिद् वृष्टिभिरार्द्रयन्ति धरणीम् गर्जन्ति केचिद् वृथा
यं यं पश्यसि तस्य तस्य पुरतो मा ब्रूहि दीनम् वच:
मेघांनी भरले आभाळ तरिही सारेच ना वर्षती
थोडे वर्षुनिया धरा भिजविती थोडे फुका गर्जती
Pahatecha mand gar vara mala aavdato.
Gar varyat misallela parijatakacha sugandh far aavadato.
Akashatil lupt honarya trupt tarakach tej ni mrudupane to dedipyaman taptgol mala aavadato.
Pranyancha gunjarav… pakshyanchi kilbil… gaaich hambarna... Vasaranch oradana… mala aavadat.
Khalbalnari… muktapane usalat janari sarita mala aavadate..!
Shravanatil khulalela nisarg mala aavadato.
Hirvigar vanrai ni panapanavar visavlela nirmal davbindu mala aavadato.
Gard parisarat bhirbhirnari rangbirangi fulpakhra mala aavadatat.
Sundar umaleli taji phul mala far aavadatat…..
कवि ग्रेस यांचे अभिनंदन
तुला पहिले मी नदीच्या किनारी, तुझे केस पाठीवरी मोकळे
इथे दाट छायान्तुनी रंग गळतात, या वृक्ष माळेतले !
तुझी पावले गे धुक्याच्या महालात, ना वाजली ना कधी नादली
निळागर्द भासे नभाचा किनारा, न माझी मला अन तुला सावली .....
...
मनावेगळी लाट व्यापे मनाला, जसा डोंगरी चंद्र हा मावळे
पुढे का उभी तू तुझे दु:ख झरते, जसे संचिताचे ऋतू कोवळे .......
जशी ओल जाता तुझ्या स्पंदनातून, आकांत माझ्या उरी केवढा
तमातूनही मंद ताऱ्याप्रमाणे, दिसे कि तुझ्या बिल्वरांचा चुडा.......
- कवी ग्रेस
Tichyaa lagnaachyaa varaateeta
mee manasokta naachalo hoto....
pidaa eka talalee hotee
an.h mee vaachalo hoto.....!
बर्‍याच दिवसांच्या विश्रांतीनंतर- पुन्हा एकदा! संस्कृतमौक्तिके- नीतिशतक लेखमालेचा पाचवा भाग.
रोज २ श्लोक लिहीत जाईन म्हणजे मलाही सोयीचं होईल.
आधीचे भाग-
भाग १-
भाग-२
भाग-३
भाग ४
---------------------------------------
दुर्जनपद्धति- दुर्जनांची लक्षणे सांगणारी पद्धति अथवा श्लोकसमूह.
अकरुणत्वमकारणविग्रह: परधनापहृति: परयोषितः | *(पाठभेद- परधने परयोषिति च स्पृहा)
मायबोलीचे मोबाईल अॅप (अँड्रोईड + आयओएस) सर्वांसाठी उपलब्ध आहे.
