शब्दखेळ (२)

चुटकीसरशी , चुटकनदिशी हे शब्द आठवले

४. राजवाडा सारखे काही ?

२. सहजसाध्य (७, त) क
करतलामलक (तळहातावर ठेवलेल्या आवळ्याइतके सुस्पष्ट)

४. राजनिवास (६, का) - स
सरकारवाडा ( शासनकर्त्याचा निवास)

५. धारदार (५, ज, नी) न - नवाजखानी

तळहातावर ठेवलेल्या आवळ्याइतके सुस्पष्ट याचा अर्थ सहजसाध्य असा आहे हे माहिती नव्हतं.
मी हा शब्दप्रयोग गोनीदांच्या दुर्गभ्रमणगाथेत वाचलाय. त्यांनी मला वाटतं रायगडावरून खाली तळात दिसणाऱ्या दृश्याबद्दल लिहिलं आहे की तळहातावर आवळा ठेवून निरखावा तसं सगळं स्वच्छ दिसत होतं

एकसे एक भारी शब्द होते.

एकसे एक भारी शब्द होते.

Submitted by वावे on 3 August, 2020 - 16:09 >>>>>
तळहातावर ठेवलेल्या आवळ्याइतके सुस्पष्ट = सहजसाध्य असे नसावे.
शब्दकोशात काय स्पष्टीकरण दिलेय ते बघावे लागेल.... किंवा शब्दाची व्युत्पत्ती आणि काळानुसार बदलत गेला का? आणि कसा?
ते भाषेचे जाणकार अभ्यासकच सांगू शकतील

भाषा लवचिक असते..... गणितासारखी १+१=२ हेच एकमेव उत्तर अशी परिस्थिती नसते ना
संदर्भाप्रमाणे अर्थ लागतो / लावला जातो
वर = वरची दिशा / आशीर्वाद / नवरा मुलगा / बाहेरच्या अंगाला (कशाच्यातरी वर -- पानावर) असे अनेक अर्थ, शब्द एकच.
नाम म्हणून वेगळा अर्थ, विशेषण म्हणून वेगळा, क्रियापद म्हणून वेगळा, prefix . suffix म्हणून वेगळा ( पाटावर, वरवर, वरकरणी )
शब्दार्थ, वाच्यार्थ, गुह्यार्थ हे अजून आहेच.....

काही शब्द काळाबरोबर लोप पावतात / कालबाह्य होतात / अपभ्रंश होतो इत्यादि
अश्वशाळा / पागा / वाहनतळ हे म्हटले तर समानार्थी म्हटले तर नाही
अर्थ = शब्द + संदर्भ + कालसंदर्भ

तसे ---
करतलामलक = तळहातावर ठेवलेल्या आवळ्याइतके सुस्पष्ट
करतलामलक = सहजसाध्य
करतलामलक = अजून काहीतरी क्षयज्ञ

कालचा मुस्तकबिल पण त्यातलाच... पण उर्दू, अरबी ओ की ठो येत नसल्याने त्याचा अ‍ॅनॅलिसीस नाही देता येणार. खास त्याच्या मागे लागून शोधावे लागेल.

इन जनरल -- शब्द आणि अर्थ यातील तारतम्याचे नियम याबाबत -- चिनूक्स, हीरा, शंतनू, पायस, स्वाती_आंबोळे यापैकी कुणालातरी विचारावे लागेल. त्यांची मराठी / संस्कृत भाषाविषयक स्पष्टीकरणे चांगली असतात.

करतलामल, करतलामलक

पहिल्या अर्थाने हाताच्या तळ व्यावर ठेवलेल्या आवळ्याइतके सुस्पष्ट.
दुसरा अर्थ हातचा मळ (हातच्या मलाइतके सोपे - इथे आवळा नसून मल असावे.

सिद्ध; स्पष्ट; उघड; ज्याचें सर्व बाजूंनीं ज्ञान झालें आहे असें; ज्यास दुसरे प्रमाणाची गरज नाहीं असें. असंशयित' 'वेदशास्त्राचा मथितार्थ । झाला करतला- मलकवत ।' -एभा ११.१०४९. 'ते करतलामलकसे दूरूनि दिसले अशेष मग तीतें । ' -मोस्त्री ४.३. २ (ल.) अवगत अस- लेली; हातचा मळ बनलेली; अत्यंत सुलभ; साध्य (विद्या, कला, शास्त्र वगैरे). 'चतुर्दश विद्या चौसष्ट कला । करतळामळ जयासी सकळा ।' -ह ३१.८. 'महाराष्ट्र व संस्कृत या दोन्ही भाषा मोरोपंताला करतलामल होत्या' -नि ७६५. ३ स्वाधीन; सुगम. 'सारा भूगोल ज्यास करतलामलकवत् आहे त्यास एखाद्या रानांत नेऊन सोडला किंवा त्याच्या हातीं जहाजाचें सुकाणूं दिलें तर काय मौज होईल बरें !' -नि [कर + तल + आमलक]

मी ही हेच पेस्ट करणार होतो.

३. अगडधूत

१. मुस्तकवाल
२. करतलामलक
३. अगडधूत
४. सरकारवाडा
५. नवाजखानी
६. वसतकरू
७. दलामालकी

खाद्यपदार्थ शोधायला.

1) मुस्तकबील, मुस्तक्बील, मुस्तकबाल (p. 2514) मुस्तकबील, मुस्तक्बील, मुस्तकबाल—पु. भावी, पुढें मिळणारी रक्कम; भविष्यकाळीं मिळणारी रक्कम; भाव्यादाय. -राको. [अर. मुस्तकबिल] मुस्कतबल-पु. (गो.) मक्त्याच्या रकमेचा चतुर्थांश (सरकारांत ठेवलेला.) - दाते - महाराष्ट्र शब्दकोश

शब्दरत्नाकरात मुस्तकबाल साठी हाच अर्थ दिला आहे.

गुगलला फ्युचरचा अरेबिक विचार ला तर त्याने mustaqbal सांगितला.
रेख्ताचंही तेच म्हणणं आहे.
मोल्सवर्थबाबांना हा शब्द माहीत नाही.

इथेही भविश्यत (Gram.) The future tense असा अर्थ दिला आहे.

म्हणजे अरेबिक, उर्दूतून मराठीत येताना अर्थ बदलला असावा.

मुरडकानवला

मस्त भरत!!

मस्तच शब्द सगळे.

भारा होतं कोडं.

भरतमुळे सुटले.
नाहीतर एवढे शब्द शोधणे महाकठीण.

कोड्याचे भरतवाक्य भरत यांचेच !
मस्त दमछाक करणारे कोडे पण बक्षिसाचा खाऊ आवडीचा.

काय असतो मुरडकानवला? ऐकुन नाही कधी.