शब्दवेध व शब्दरंग (४)

संस्कृत मधून इंग्लिश मध्ये गेलेले काही शब्द
juggernaut “any large, overpowering, destructive force or object, as war, a giant battleship, or a powerful football team.” पण हा शब्द जगन्नाथाच्या - ओरिसा- रथा वरून आलेला आहे.

आताच एका कथेची तयारी करत असताना गबरू गब्रू हा शब्द कोशात बघितला.
गब्रू वि. १ पठ्ठा; बहाद्दर. २ सुंदर; तरुण. ३ आढ्यता खोर; खोटा विद्वान. ४ गबरू पहा. [गवर. हिं. गब्रू किंवा गब्बर; तुल॰ हिब्रु. ग्याब्रिएल = बलाढ्य देव; हंगेरि. गबोर; इटालि. गब्रिएलो]
दाते शब्दकोश
मजा वाटली.

गब्रू ते गॅब्रिएल - भारीच. कधी लक्षात नाही आले त्या दोन शब्दात काही संबंध असेल.

साधारण कुस्तीपटूंना गब्रू जवान म्हणताना ऐकले आहे. पण ते सहसा सुंदर नसतात. आणि "तरुण जवान" ही द्विरुक्ती झाली. त्यामुळे २ क्रमांकाचा अर्थ नीटसा नाही पटला.

शब्दाची माहिती आणि महती आवडली

शब्दाची माहिती आणि महती आवडली
+1 मुलींचे नावही गॅब्रिएला असते. बायबल मधले नाव आहे.

वामन अवतारात वामनाने बळीकडे तीन पावले जमीन मागितली. "त्रेधा निदधे पदम्" अशी संस्कृत ऋचा आहे. त्यात हा "त्रेधा" शब्द आला आहे.त्या वेळीही लोकांची धांदल उडाली.म्हणून त्रेधा = धांदल!
पहारा
प्रहर = तीन तास. पूर्वी दर तीन तासांनी पहारा बदलत असावेत!
शिल्लक
(स्त्री.) [अ. सल्ख् महिना अखेर; फा. सिल्क्-बन्दी मासिक आढावा] बाकी शिलकी उर्वरित.
फारसी-मराठी शब्दकोश

तलवार
मूळ शब्द 'तरवार' असा आहे आणि त्याचा अपभ्रंश पुढे 'तलवार' झाला. पण, वस्तुस्थिती मात्र तशी नाही. 'तरवार' आणि 'तलवार' या दोन्हीही संज्ञा बरोबर असून दोन्हीही मराठी नाहीत, त्यांचा उगम संस्कृतमध्ये आहे! याचा सगळ्यात जुना पुरावा मला अभ्यास करताना दहाव्या (१०) शतकातल्या 'हलायुधकोश' या ग्रंथात आढळला. हलायुध भट्ट हे इसवी सनाच्या दहाव्या शतकात राष्ट्रकूट राजवंशाचे राजे कृष्ण तृतीय यांच्या पदरी असलेले गणितज्ञ होते. या हलायुध भट्टानी अमरकोशाच्या तोडीचा 'अभिधान रत्नमाला' नामक दीर्घ शब्दकोश तयार केला जो पुढे त्यांच्याच नावे, 'हलायुधकोश' म्हणून प्रसिद्ध झाला. या कोशामध्ये तत्कालीन अनेक शब्द, संज्ञा यांच्या व्युत्पत्ती, अर्थ, लिंगभेद दिलेले आहेत. या कोशात 'तलवारि:' या संज्ञेचे 'तलं हस्तप्रहारं वारयति।' म्हणजेच 'हातात धरून ज्याचा वार केला जातो' असे स्पष्टीकरण दिले आहे.
गिरीजा दुधाट ह्यांच्या फेसबुक पेज वरून.

'हलायुधकोश" हे पुस्तक e-पुस्तकालय मध्ये आहे.

त्रेधा उगम खासच. ते सोबत येणारे तिरपीट काय असावे ?

तिरपीट
मी शोधायचा प्रयत्न केला पण अजून मिळाले नाहीये.
रुमाल
मूळ "रु" म्हणजे तोंड. रुमाल म्हणजे तोंड पुसण्यासाठी. फारसी

मला तर 'त्रेधा तिरपीट' हे तबल्याचे बोल वाटतात.

"रु" म्हणजे तोंड. >>> आह! म्हणून रुबरु म्हणजे समोरासमोर.

मराठीत तर मला वाटतं (संस्कृत शब्दांपेक्षाही) जास्त फारसी शब्द असावेत.

मामी
रूबरू मस्तच.

मराठीत तर मला वाटतं संस्कृतपेक्षाही जास्त फारसी शब्द असावेत.>>> संस्कृतमध्ये फारसे फारसी शब्द नाहीत

रुबरु म्हणजे समोरासमोर. +१

मराठीत संस्कृत शब्दांपेक्षाही जास्त फारसी शब्द… बरोबर. याचा संबंध मोठ्या भौगोलिक प्रदेशावर असलेल्या मराठी Footprint शी असावा, विशेषत: उत्तरेत.

'त्रेधा तिरपीट' हे तबल्याचे बोल वाटतात >> हेच म्हणणार होतो. ग्रेट माईंड्स

बरोबर आहे. ग्रेट माईंड्स थिंक अलाईक!

संस्कृतमध्ये फारसे फारसी शब्द नाहीत >>>> हो त्या वाक्याचा असा अर्थ निघतोय हे लक्षात लसूण होतं.

मामी, कुडोस गं रुबरु बद्दल.

हलायुध=हल+आयुध
नांगर आणि शस्त्र यासंबंधी?

ऋषींची नावे
ऋषी या व्यक्ती नसून संस्था असाव्यात, आणि त्यांची नावे म्हणजे ते करत असलेल्या कार्य ची पदनामे?
वसु+इष्ट= वशिष्ठ
वस्ती करत असलेल्या लोकप्रमुखांना गरजेप्रमाणे योग्य त्या वस्तू संशोधन करून बनवणारी संस्था?
मायबोली वरील तज्ञांकडून प्रकाश पडणे अपेक्षित.

गारपीट=गारांचा वर्षाव
तिरपीट=बाणांचा वर्षाव?

तिर = उद्गा. शेळ्या, मेंढ्या यांना हांकण्याचा शब्द. [ध्व.]>>>>>> हे ऐकलंय.
पण ते तिर्रर्रर्र अस ऐकू येत.

विचक्षण आणि विलक्षण मध्ये काय फरक आहे?

विचक्षण = wise, विद्वान