भाषा (२) : शब्दवेध व शब्दरंग

विष्णुदासांच्या अष्टकांत काही मजेशीर यमके येतात. बहुधा अवल यांनी वरती उदाहरण दिलेली 'युग्मक यमक' असावीत.

एकदांहि दाविसी न आत्मरुप रेखडें
घालसी, सुलोचनांत राख खूपरे खडे
----------
मुख्य कार्यकारणांत तूंचि होसि वांकडे
दोष हा जिवाकडे न दोष हा शिवाकडे
----------
तूं दिनाचि माय साचि, होसि, कां ग मावशी
विद्यमान हें सुशील नाम कां गमावशी
-----------
रासभीण नारदादि आहिराजी वासना
जी अटोपली प्रत्यक्ष नाहिं राजिवासना

अशी बरीच उदाहरणे सापडतात.

अवल आणि अनिंद्य - खूप छान माहीती दिलीत.

अरे वा सामो, मस्त

सामो, एक नंबर!

अलंकार आणि यमकांची यादी भारी आहे.

वाचतोय. छान माहिती मिळतेय.

'सहस्त्र' हा शब्द बरोबर की 'सहस्र'?
'गाय' ह्या शब्दाचं अनेकवचन 'गाई' की 'गायी'
तसंच 'सवय' आणि 'सवयी' की 'सवई'

'सहस्र' बरोबर आहे.
गायी , सवयी हे बरोबर वाटत आहे.

बरोबर अस्मिता.
"गाई" हे एकवचनी संबोधन असेल का?

अस्मिता+१.

गाय, सवय यांची सामान्यरूपे मात्र गाई, सवई अशी आहेत.

गाई - परिचित आहे (गाई पाण्यावरि काय म्हणुनि आल्या). सवई वाचल्यासारखं वाटत नाही, पण तुम्ही म्हणताय तर बरोबर असेल. अनेकवचनात ई होत असेल. त्या शब्दाच्या चतुर्थी / षष्ठी एकवचनात पण ई होतो का? सवयीला - सवयीची की सवईला - सवईची? तिथे ई लिहिणं माझ्या सवयीचं नाही.

तसंच आंब्याच्या कोयीचं अनेकवचन कोई होईल का? कोई मिल गयी/गई?

हरचंद पालव, अनेकवचने गायी, सवयी, कोयी अशीच होतील.
मी सामान्यरूपाबद्दल लिहिले आहे.
मराठी शुद्धलेखन प्रदीपात गाई, सोई, सवई, कोई हीच नेमकी उदाहरणे दिली आहेत.

सवयीचा लिहिलं जातं, हे खरं. पण उच्चार काय करतो ? मला तरी सवईचा भाग, सवईचा गुलाम असाच उच्चार केल्याचं / ऐकल्याचं आठवतं.

अच्छा. हा फरक माहीत नव्हता. तसं य र ल व हे वर्ण इ ऋ लृ उ, अनुक्रमे, यांपासून तयार झाले आहेत, त्यामुळे त्यांना त्यांच्याच स्वरांना जोडल्यास उच्चारणे अवघड जात असावे. यी वु वगैरे. स्वतंत्र उच्चार जमतो, पण शब्दात मध्ये वा शेवटी आल्यास ई उ असेच उच्चार ऐकू येतात.

सवई, समजाऊन इत्यादी

कोई मिल गयी/गई? >>>

सवईने दार उघडले. -असं कधीही लिहिल्या जात नाही. सवयीने दार उघडले.
हे सवई 'गवई' सारखं वाटतं. फार मोठे गवई तशा फार वाईट सवई.

'ई' आणि 'यी' हा उच्चार संथपणे केला तरच वेगवेगळा करता येतो.

असं कधीही लिहिल्याले जात नाही.

इथे असं = असे = नपुं एकवचनी.

लिहिल्या = स्त्री. अनेकवचनी.

बरोबर आहे का?

<तसं य र ल व हे वर्ण इ ऋ लृ उ, अनुक्रमे, यांपासून तयार झाले आहेत > हे माहीत नव्हते. म्हणजे तिथपर्यंत माझी धावच नाही. यासाठीच तुमचे प्रतिसाद मोलाचे आहेत.

माझ्याकडून अभिप्रेत असेल तर 'लिहिल्या' योग्य होईल का ?
'लिहिले' ची नोंद घेतली आहे.

धन्यवाद भरत. खालील शब्द (किंवा वर्णसमूह) उच्चारून पहा आणि कोणते व्यंजन ऐकू येते ते पहा - (त्यात पहिला स्वर थोडक्यात उच्चारा; लांबवू नका)
इअ
उअ

मी कविता लिहिली. माझ्याकडून कविता लिहिली गेली.
मी कविता लिहिलया. माझ्याकडून ..... लिहिल्या गेल्या.
मी निबंध लिहिला / लिहिले. ...... लिहिला गेला . लिहिले गेले
मी पत्र लिहिले. ... लिहिले गेले.
मी पत्रे लिहिली. ... लिहिली गेली.

हपा , य आणि व.

भरत, लिहिल्या गेले/ लिहिले गेले सारखीच माझी एक चूक तुम्ही मागे दाखवून दिली आणि वरील प्रमाणेच काही उदाहरण दिले होते, ते तेव्हाही पटले.

काम केल्या गेले नाही, पुस्तक वाचल्या गेले नाही वगैरे माझ्याही बोलण्या लिहिण्यात घट्ट रुजले आहे. निक्षून सुधारायला हवे.

इअ - य
उअ - व

काही हिंदी गाण्यांत शब्दात नसलेला य मला ऐकू येतो. पुढच्या वेळी आठवणीने लक्षात ठेवून इथे लिहेन.

समजलं भरत. धन्यवाद.

लिहिल्या >> हे बहुधा जुनं मराठी आहे. एक-दोन पिढ्यांआधीच्या लिखाणात अशी भाषा वापरल्याचं बघितलं आहे.

ता. क. ह्यात तुमच्या वयावर कुठलीही टिप्पणी नाही अस्मिता, कृपया नोंद घ्यावी

इ+अ / इ+आ बद्दल

ए/आशिया, ऑलिंपियाड, कोरिया - इत्यादी शब्दांत स्पेलिंग बघावे तर ए/आशिआ, ऑलिंपिआड, कोरिआ (कोमल रिषभ आसावरी - हा राग पण ह्याच लघुनामे ओळखला जातो) असे आहेत. पण इ च्या पुढे आ आल्यामुळे उच्चार या असा होतो आणि आपण देवनागरीत चक्क लिहितानाच या करतो.

{हे बहुधा जुनं मराठी आहे}
मी छापील लेखनात असं कधीही पाहिलं नाही.
आंतरजालावरून गेल्या साताठ वर्षांत फओफआवतआनआ पाहिलं.
वैदर्भीय पद्धत आहे, असं वाचलं.

हर्पा
माझा तर विदर्भाशी संबंधही नाही. (घराबाहेर) मराठी भाषेविषयी फारशी आस्था नसलेल्या लोकांनी शिकवले, प्रमाण मराठी कधीही कानावर पडले नाही, मग देशच सोडून दिला. आता 'मिंग्लिश' मधे विचार केले जातात. एकुणात मी गाभा हरवून बसले आहे. वर कितीही नोंदी केल्या तरी ते लक्षात रहात नाही, लिहिताना पुन्हा चुकीचेच लिहिले जाते. एक ओळ लिहिली तरी ती योग्यच असावी अशी तळमळ स्वस्थ बसू देत नाही, म्हणून या धाग्यावर चर्चेत भाग घेतला जातो.

आता तुम्ही लिहिले जाते हे बरोबर लिहिले.

मायबोलीवरच वाचलं की हे केल्या गेले टाइप दुसर्‍या एक मराठी संकेतस्थळावर एका व्यक्तीने सुरू केलं आणि मग ते पसरलं. इतरांना खटकणारं काही दिसलं की विदर्भात असं असतं असं सांगायची एक पद्धत असावी तसं कोणीतरी तेही सांगितलं.

फोनने फोफावतानाचं काय केलं?

फोनने फोफावतानाचं काय>>>
मला वाटलं तुमचा काही नियम असेल , आता मी अंध व्याकरण भक्त झाले आहे.

केले दुरुस्त.
'ले'
'ले'
'ले'
'ल्या' नाही.

केल्याने होत आहे आधी 'केल्या'? /केलेची?/केले? पाहिजे