बोजड मराठी शब्द

आपल्या या चर्चेत सहभागी होताना मी OXYMORON म्हणजे विसंगती असे समजतो . आता हे मत का तयार झाले त्याची थोडक्यात माहिती . माझ्या वाचनात एक वेगळ्या विषयावरचे पुस्तक आले. त्या पुस्तकाचे नाव आहे OXYMORONICA - paradoxical wit and wisdom from history's greatest wordsmiths लेखक - Dr. Mardy Grothe

या पुस्तकात लेखकाने विचारांच्या सुसंगतीतून विसंगतीतील सौंदर्य टिपले आहे असे मला वाटतेय. मला स्वतःला इंग्लिश वाचनाचा छंद वगैरे अजिबात नाही. उलट बरेचदा काही शब्दांच्या अचूक अर्थासाठी मी डिक्शनरीचा आधार अनेकदा घेत असतो. असे असून देखील या पुस्तकाने मला वेडे केले.

या पुस्तकातील सौंदर्य स्थळे शोधून त्याचा आनंद घेण्याचा प्रत्येकाचा मार्ग वेगवेगळा असू शकेल.काही जण वाचनानंतर त्यातील काही विचार मनात कोरून ठेवून त्याचा आनंद घेतील,काहीजण त्यावर चर्चा करून अनुभव समृद्ध होतील. काही जण आपल्या आवडीचा विभाग पुन्हा पुन्हा वाचून आनंदाचा पुनःप्रत्यय घेतील.
इतकेच काय पण काही जण स्वानुभावातील जगाला उलगडून सांगतील. इतके सर्व यात दडले आहे म्हणून मी त्यास खजिना म्हटले आहे.
मूळ पुस्तक इंग्लिश भाषेतील असल्याने काही माहिती मूळ भाषेत नोंदवून मगच माझे मत सांगणार आहे पण माझे मत किंवा पुस्तकावरील भाष्य हे कोणत्याही अधिकारातून नसून केवळ विचारांच्या अभिव्यक्तीपोटी केले आहे हे माझे आपणास नम्र सांगणे आहे.

पुस्तकाचे सुरवातीस लेखकाने - When people are asked to discribe an oxymoron, they almost always think of a " contradiction in terms " like jumbo shrimp, acting naturally, pretty ugly, असे म्हणत,पुढे काही प्रथितयश लोकांची सर्वमान्य झालेली काही वाक्ये दिलेली आहेत.
जसे-1. I am deeply superfisial.
2. Even is ignorance is encyclopedic.
3. I love my country too much to be a nationalist.

म्हणजेच या वाक्यातून दिसणारे शब्द परस्पर विरोधी असू शकतात. पण एकत्रितपणे ते खूप वेगळा अर्थ मांडताना दिसतात. माझे हे म्हणणे स्पष्ट व्हावे म्हणून पुस्तकातील काही भाग मी इथे मुद्दाम देत आहे.

All of these quotes contain a juxtaposition of oppsing terms. They may be described by the adjective oxymoronic because they are characterized by or related to the rhetorical figure called oxymoron. The Oxford English Dictionary defines oxymoron this way:
A rhetorical figure by which contradictory or incongruous terms are conjoined so as to give point to the statement or expression; an erprssion in its superficial or literal meaning self contradictory or absurd, but involving a point.

The word , which appers in English for the first time in 1640, has an interesting etymology. In ancient Greek oxus means " sharp or pointed" and moros means "dull, stupid, or foolish." So oxymoron is itself an oxymoron , iiterally meaning " ashrap dullness " or " pointed foolishness. "

echnically , the correct plural form of the word is oxymora, but so many people say oxymorons that ( except for purists ,pedants, and yours truly ) it is now generally regarded as an acceptable usage.

The best examples of oxymoronica don't contain a simple contradiction in terms; they contain what might be discribed as a contradiction in ideas. Many oxymoronic observetions stretch our minds and expand our thinking;

Free love is too expensive.- BERNADETTE DEVLIN

Melancholy is the pleasure of being sad. - VICTOR HUGO

Observations like these are usually called paradoxical, and all are consistent with one of the definations of the word paradox:
A statement that seems self- contradictory , false, or absurd but is nonetheless well-founded or true.

paradox या शब्दाचा आढळ इंग्लिश भाषेत प्रथम १५४० झालेला आढळतो.म्हणजेच oxymoron या शब्दाच्या वापरापूर्वी सुमारे १०० वर्षे याचा वापर दिसतो. paradox या शब्दाचा उगम पुराणकाळातील दोन ग्रीक शब्दांमधून झाला आहे. त्यातील para म्हणजे beyond आणि dox म्हणजे opinion . म्हणजेच paradox चा शब्दशः अर्थ जरी beyond opinion असा असला तरी या शब्दाचा मुळ स्त्रोत " being beyond the pale of current opinion" or " contrary to current thinking."हा अर्थ दाखवतो.

सुरवातीचे काळात अशा शब्दांचा वापर अभूतपूर्व अविश्वासानिय गोष्टी उलगडून सांगण्यासाठी केला गेला. प्रतिभावान नाटकर, साहित्यिक शेक्सपियर यांनी त्यांच्या 'अथेल्लो' या नाटकात केला आहे. इतिहासातील अनेक उदाहरणे याप्रकारत आढळतात.

Less is more.

The more things change, the more they remain the same
.
To lead the people, walk behind them. या सारखी वाक्ये आणि त्याचा गर्भित अर्थ उलगडून सांगणारी लेखकाची प्रतिभा यांनी हे पुस्तक अक्षरशः भरून वाहते आहे.हि थोडीफार माहिती मी आपणासमोर मांडताना संपूर्ण पुस्तकातील सुरवातीचा ओळख करून देणारा भागच मांडला आहे.

पुढे या पुस्तकात लेखकाने विषयाची मांडणी विभागवार करून पुस्तकास नेटके रूप देत विषय अधिकच सोपा करीत नेताना तो उत्कंठावर्धक केला आहे. वेगवेगळ्या विभागात मांडलेला हा विषय -

Oxymoranic Wit & Humor, Ancient Oxymoranica, Artistic Oxymoronica, या सारख्या चौदा विषयांना स्पर्श करतो.

या पुस्तकाचे वाचनातून मला काय मिळाले?असे मी स्वतःस विचारले आणि उत्तर म्हणून मला जे अगदी सहज सुचले ते मी आपणास सांगत आहे.

१. मी आरशात डोकावले असता,मीच त्यात दिसत नाही.

२. मी पावसात जातो पण तो मला भिजवत नाही.

३. परिचित ठिकाणी मी नेहमीच हरवतो.

४. तुमचे सर्वाधिक नुकसान करणारा व्यवहार,नेहमीच फायदेशीर असतो.

५. मी विचार करणे सोडून दिले कि मला नवीन कल्पना सुचतात.

यातील काही कल्पना आपणास पूर्वी कधी आढळल्या असतील, तर तो केवळ योग योग असून केवळ विचारांच्या प्रक्रियेतील साधर्म्य समजावे. पण त्यापलीकडे जावून माझे इतकेच सांगणे आहे कि, आपण हे पुस्तक जरूर वाचा.

पुस्तक मिळण्याचे ठिकाण - Special Markets department, Harpercollins Publishers Inc.
10, East 53rd Street, New York, NY 10022.

वरील थोडक्यात सविस्तर दिलेल्या प्रतिसादासाठी क्षमस्व !

वृद्धं मनुष्य - बरोबर
पण हल्ली थेरडा शब्दं नावडता वृद्धं मनुष्य या अर्थाने वापरला जातो.
पूर्वी लोक 'आता मी ही अशी थेरडी झाले' असं आपण म्हातारं झाल्याबद्दल मॅटर ऑफ फॅक्ट पद्धतीने बोलत.
आता 'थेरडा/थेरडी' हे शब्दं कुणी स्वतःबद्दल किंवा आदरणीय लोकांबद्दल सहसा वापरत नाही.
वापरलेलं चांगलं समजत नाहीत.

तिघांचा अर्थ 'एल्डर', असा आहे. थेर, स्थविर हे थोरला, वयस्क, या अर्थाने काहीसे आदरार्थी वापरले जात.
थेरडा हे संबोधन तुच्छता दर्शक अर्थाने आजकाल वापरात येते.
पैकी थेर आजकाल 'काय थेरं लावलीत' हा प्रयोग वात्रट चाळे करणे याअर्थीही वापरला जातो ना?
स्थविर अशात वापरलेला पाहण्यात आलेला नाही.

रॉबीनहूड....

~ मी तुमच्या मताचा आदर करतोच. होते असे की एखाद्या शब्दाचा वा वाक्याचा (बोजड असो वा सोपे) नेमका अर्थ वाचताना समजला नाही वा उकलला नाही तर पुढील उतारा वाचण्याची इच्छा होत नाही. अशावेळी साहजिकच शब्दकोशाकडे हात जातोच. तिथेही काहीवेळा निराशा पदरी पडते. उदा. "गळ" हे नाम घ्या. माझ्याकडे असलेल्या शब्दकोशात त्याचा अर्थ दिला आहे "a fish hook", "a barb" ~ बस्स इतकेच. इथे त्या शाळेने केलेले गळ चे योजन कुठेही येत नाही. गळ घालणे ही एक क्रिया आहे तिचा व्यवहारात वापर केल्यास काय अर्थ होतो याचा कसलाही उल्लेख पुस्तकरुपी असलेल्या शब्दकोशात सापडलाच नाही. मला तर इतके समजले की गळ घालणे = मिनतवारी करणे, विनंती करणे इतपत. पण प्रत्येक व्यक्तीकडे असे शब्दकोश असतीलच असे नाही. सुदैवाने जालीय दुनियेने आपल्यासमोर आता विविध विकल्प ठेवले असल्याने निदान आपणाला कुणीतरी नेटवर भेटतेच की ज्याच्याकडे चौकशी केल्यास असे अनेक अर्थ आपल्यासमोर येत राहतात. मोल्सवर्थ हे असेच एक मान्यताप्राप्त नाव की ज्यानी आपल्यासमोर आपल्याच भाषेचा खजिना उपलब्ध केला आहे. त्याचा वापर केल्यामुळे जर माझ्या (वा अन्यांच्याही) शंकेचे निरसन होत असेल तर त्यांचे आभार मानले जावेत.

अर्थात हेही खरे की प्रत्येक बाब मोल्सवर्थ यांच्या खजिन्यात मिळतेच. मला "म्लेंच्छ" चा अर्थ मुस्लिम इतपत माहीत होता. पण उगम सापडत नव्हता. तो मोल्सवर्थकडेही मिळालेला नाही. कवि भूषण यांच्या कवितेत तसा उल्लेख आहे....

"तेज तमअंस पर कन्ह जिमि कंस पर
त्यों म्लेंच्छ बंस पर शेर शिवराज हैं...."

~ रुढार्थाने इथे म्लेंच्छ म्हणजे मुस्लिम असे वरवर मानले जाते. पण येथील कोल्हापुरातील डॉ.झाकीर हुसेन विद्यालयातील शिक्षकांनी एका स्थानिक चर्चेत "म्लेच्छांचा आणि आम्हा मुसलमानांचा काही संबंध नाही. म्लेंच्छ ही एक रानटी जमात होती..." ~ आता यावर काय बोलणार आम्ही ? कारण खुलाशाने सांगणारे ते शिक्षक ऊर्दू भाषेचे विद्वान आणि इतिहासाची जाणकार व्यक्ती होती. पुढे म्लेंच्छचा उल्लेख डॉ.श्रीधर व्यंकटेश केतकरांच्या "महाराष्ट्रीय ज्ञानकोशात" आलेला दिसला. तिथे तर म्लेंच्छ म्हणजे जंगलांतील बोडो लोक. त्यांच्या पूर्वींच्या वन्य समाजचाली व समजुती चालू आहेत. बंगाली लोक त्यांनां अजूनहि म्लेंच्छ असें म्हणतात. आणि बोडोंचा पेहराव व अंगलोट सुद्धां अद्याप मोंगोलियन धर्तीचीं दिसून येतात. म्हणजे आपण थेट सार्‍याच मुस्लिमांना म्लेंच्छ म्हणतो ते चुकीचे ठरते....आणि हे मोल्सवर्थने सांगितलेले नाही हेही नमूद करावेसे वाटते.

सांगायचा मुद्दा असा की एखाद्या ठिकाणी सापडलेली माहिती तीच अंतिम आणि अधिकृत मानता येत नाही हाच यातून बोध मिळतो....फक्त जिथून मिळाली त्याचा उल्लेख प्रतिसादात माझ्याकडून केला गेला इतकेच.... मला वाटते त्यात काही गैर नसावे. शेवटी ज्ञान मिळविण्यासाठी कुणाचे सहाय्य झाले ते सांगण्याचा तो एक प्रघात आहे.

रॉबीनहूड - पोस्ट आवडली...

रॉबीनहूड,

तुमचा मुद्दा पटला! तुमच्या धारणेचा विस्तार करू पाहता मला वाटतं की मोल्सवर्थचा उपयोग एखादा मराठी शब्द जागतिक परिमाणात कुठे बसतो इतपत करायला हरकत नसावी.

आ.न.,
-गा.पै.

किंकर, तुमचं oxymoron चं विवेचन आवडलं. oxymoron शब्दातून अपरिहार्य दृढता सूचित होते हे नवीन आहे.
आ.न.,
-गा.पै.

तपमान -
तापमान -
संचलन -
संचालन -
या शब्दांचे नेमके अर्थ आणि वापर कसा होतो ??

तपमान आणि तापमान हे टेंपरेचर अर्थाचे शब्द आहेत.
तापमान हा शब्द योग्य आहे. तपमान चुकीचा वाटतो.

ताप- उष्णता
मान- मोजणे

उष्णतेचा निर्देशांक म्हणजे तापमान.

संचलन / संचालन हे तेच लाडके आत्मनेपदी परस्मैपदी.

आपण स्वतः करतो तेव्हा संचलन
सं- शिस्तीत किंवा योग्य पद्धतीने , नियमानुसार
चलन- हालचाल वागणूक
संचलन - शिस्तीत केलेली हालचाल

सैन्याच्या परेडला वगैरे वापरतात.
पण एखादी गोष्ट, मशीन, कंपनी अगदी शिस्तीत चालत असेल तर 'त्या गोष्टीचे संचलन चांगले आहे' असे म्हणू शकतो.

संचालन- म्हणजे असे संचलन घडवून आणणारा.
उदा. कॅप्टनसाहेबांनी त्या तुकडीचे संचालन अगदी जबाबदारीने केले.

आपले सुप्रसिद्ध सरसंघसंचालक तर माहितच असतील.

आपले सुप्रसिद्ध सरसंघसंचालक तर माहितच असतील.

>>.
ह्या: ह्या: हे काय बोलणं झालं का? ते तर आमचे प्रातः स्मरणीय आहेत

अनेकानेक धन्यवाद डॉ. साती .......

साती,

तुम्ही पट्टीच्या व्याकरणपटू आहात हे पाहून आनंद वाटला.

ते तपमान आणि तापमान पण लाडक्या चौकटीत बसवता येईल काय? म्हणजे कोणी स्वत:हून पेटला (उदा. : जाऊदे, नाही देत ! ) तर त्याचं तपमान वाढलं आणि कोणी (उदा. : मी) त्याला पेटवला तर त्याचं तापमान वाढलं.

कसं?

आ.न.,
-गा.पै.

यांचे तापमान वाढले बरं का

प्रयोजक क्रियापद असा एक प्रकार असतो. हिंदीत तीन प्रयोजक क्रिया असतात. उदा. खाना, खिलाना, खिलवाना. मराठीत काही ठिकाणी तीन तर काही वेळा दोन. उदा. पिणे. पाजणे, पाजवणे. पण बहुतेक वेळा करणे-करवणे, ऐकणे-ऐकवणे, रुजणे-रुजवणे, शिकणे-शिकवणे, वाजणे-वाजवणे, सुचणे-सुचवणे वगैरे. जाणे साठी धाडणे, जाववणे. हिंदीतल्या तिसर्‍या प्रयोजकासमान अर्थासाठी मराठीत हे तिसरे प्रयोजक घेणे ह्या साहाय्यक क्रियेच्या साथीने करता येते. उदा. करवून घेणे, शिकवून घेणे, मागवून घेणे वगैरे. संस्कृतमध्ये दर्शयति, स्थापयति, दापयति, मोहयति, वगैरे संस्कृतमध्ये प्रयोजक क्रियापद करताना काही फेरफार होतात. मूळ धातूची 'गुण' किंवा 'वृद्धि' होते.
causative verbs ही शब्दखूण वापरून विकी अथवा जाललिंका शोधता येतील.
परस्मै-आत्मने पदांमध्ये क्रियापदे विभागताना अगदी सुरुवातीच्या काळात 'स्वतःसाठी केलेले' आणि दुसर्‍यासाठी केलेले' अशा अर्थानुसार गट पाडले गेले होते, पण नंतरच्या काळात ही विभागणी तितकीशी काटेकोर राहिली नाही. उदा. गम्-गच्छ- अहं गच्छामि- मी जातो- हे परस्मै पद आहे. तसेच अन्य अनेक धातु उदा. पिब्, गै, वच्, विश्,दृश्, नी हे सर्व धातु सरसकट परस्मै पदीच आहेत. (अगदी शक्लृ पच्, मुच् ऋच् वच ही कारिका अर्धवट आठवली.)

माझ्याने हे वाचवत नाही.
(माझ्याच्याने हे वाचवत नाही.)

हे कुठले प्रयोजन आहे?

स्वतःविषयी वापरलेले तिसरे प्रयोजन?

आपण हे दुसर्‍या कुणाकडूनतरी वाचवून घ्यावे. :

तृष्टता

ह्या शब्दाचा अर्थ काय? मला नेहमी ऋणानुबंधाच्या गाणं नेहमी बोबडं गातात असे वाटतात(कुमार गंधर्व ह्यांची माफी मागून).

दोघेही कुगं आणि वाणी जयराम चुकीचे उच्चार करतात असे वाटतय. नक्की अर्थ काय शब्दाचा?

तृष्टता

ह्या शब्दाचा अर्थ काय? मला नेहमी ऋणानुबंधाच्या गाणं नेहमी बोबडं गातात असे वाटतात(कुमार गंधर्व ह्यांची माफी मागून).>>>>>>>
ऋणानुबंधांच्या जिथून पडल्या गाठी भेटीत तुष्टता मोठी >>>> असे आहे बहुतेक ते...

तुष्टता असेच आहे ते. संतुष्ट मधला तुष्ट असावा आणि त्यावरुन तुष्टता. इथले जाणकार काय ते सांगतीलच.

"ऋणानुबंधांच्या जुळून आल्या गाठी , भेटीत तृप्तता मोठी" असे आहे बहुदा ते

बहुसंख्य प्रथितयश शास्त्रीय गायकांचे शब्दोच्चार अत्यंत सदोष असत.शब्दाना त्यांचे लेखी जणू काही महत्वच नाही. शब्द बापुडे केवळ वारा. स्वरच काय ते म्हत्वाचे ... अपवाद किशोरी आमोणकर, प्रभा अत्रे.. स्पष्ट उच्चार .

तो त्यांचा दोष नसतो रॉबीनहुड. त्यांनी वर्षानुवर्ष ज्या गायकीची साधना केलेली असते ती स्वरप्रधान गायकी असते ज्यामध्ये ते ते स्वर नेमके त्या त्या स्थानी लावुन वातावरण निर्मिती करायची असते याउलट भावगीत, भक्तीगीत चित्रपट गीत हे शब्दप्रधान गायकीचे प्रकार आहेत ज्यामध्ये स्वर योग्य लागण्याइतकच गाण्यातला शब्द योग्य पद्धतीने उच्चारण आवश्यक असत.

अनुज्ञप्ती,निर्भर्त्सना हे शब्द उच्चारायला जरा कठीण वाटतात.

कॉलेज मधल्या लिफ्ट मध्ये एका ठिकाणी "उद्वाहन चालवण्याची अनुज्ञप्ती" असं लिहिलं होतं.वाचून गंमत वाटली.

आजकाल मराठी शब्दांचे अर्थहि इंग्रजीतून द्यावे लागतात.
मला असे वाटते आता मराठी भाषे ऐवजी इंग्रजी भाषाच वापरावी सर्वांनी. इंग्रजीतहि बोजड शब्द आहेत. पण ते कळले नाहीत तरी कळलेच असे दाखवले की त्याचा त्रास होत नाही. कारण आपल्याला आपलीच भाषा येत नाही, पण इंग्रजी एकदम इंग्रजांपेक्षा जास्त येते याचा अभिमान आहे.

Licence हा नेहमी वापरला जाणारा शब्द असल्याकारणाने त्याला अनुज्ञप्ती म्हणतात,हे बऱ्याच लोकांना माहित नसते.आणि उच्चारायला कठीण वाटत असल्याने बोलीभाषेत हा शब्द कोणी वापरताना दिसत नाही.

परवाना शब्द वापरावा.

<<मामा , मोल्सवर्थला आपण प्रमाण का मानावे?>>
अहो तो गोरा आहे ना? याहून जास्त काय लागते भारतात? ते तुमचे चिन्मयानंद, लो. टिळक वगैरे सोडा - कुण्या गोर्‍याने गीतेचे भाषांतर नि अर्थ केला असेल तर पहा.