शब्दवेध व शब्दरंग (४)

अलगुज मधला अल कोणत्या अर्थाने?

स्मृतिशेष हा शब्द आधी वाचला होता. शोधलं तर याच विषयावरच्या पहिल्या धाग्यावर त्याची नोंद मिळाली.

चमनगोटा कुठून आला असेल ?

चमनगोटा [ फा. चमन (= बाग), क. गोट्ट (=
आंब्याची कोय); त. कोट्टै (= दगड); म.
कोट्ट (= बी); क. कोट्टे; ते. गोवण ] कोयीसारखी
तळतुुळीत हजामत
कृ .पां.कुलकर्णी संपादित ‘मराठी
व्युत्पत्ति कोश
गोटा खोबरे बघितले असेलच.

केशवकुल गोटा चा अर्थ लागतोय पण चमन काय करतोय ते समजत नाही

(केसांच्या) बागेचा गोटा केला असे असावे.

फळाच्या आतली बी या अर्थाने केसांच्या आतले डोके म्हणजे गोटा हे फिट बसते. नारळाच्या शेंड्यांच्या आतले खोबरे म्हणजे गोटा पण चमन का लावायची गरज पडली ते कळत नाही. फारसी चमन चा गोटा हे बागे संदर्भात पण वापरात पाहिजे होते. पण तसे दिसत नाही. त्यामुळे चमन गोट्याचे विशेषण किंवा कारण असले पाहिजे.

अलगुज
अरबी अल+ ऊद फा. अल्गोजाह बासरीचा एक प्रकार.
पण मला दिसलेल्या संदर्भावरून अल्गुज=पावा हा फारसी शब्द आहे.

अपत्य
अपत्य म्हणजे संतती मुले बाळे.
मूळ धातू पत् म्हणजे पडणे, पतन होणे. "पातळ" शब्द ह्यावरूनच आला आहे. पडण्याचा ज्याचा स्वभाव आहे ते. अपत्य म्हणजे ज्याच्या योगाने पूर्वज पतन पावत नाहीत ते.
ज्यास संतती नाही त्यास स्वर्ग प्राप्ती नाही असे शास्त्रवचन आहे. मुलगा श्राद्धादि क्रिया करतो त्यांच्या योगाने पूर्वजांस सद्गति प्राप्त होते असे मानले जाते.

स्वर्गप्राप्ती म्हणजे पतन?!

'पतन'- चर्चा आवडली. पतित शब्द आठवला.
पूर्वज पतन पावत नाहीत म्हणजे पुढची गती मिळून पुन्हा पतन - जन्म घेऊ शकत नाहीत, भटकतबिटकत राहतात ह्या अर्थाने असेल असं वाटतंय.

ओह ओके ओके. धन्यवाद.
माझा गोंधळ झाला. स्वर्गप्राप्ती हे अपतन आहे तर.

पतित पावन?

पतंग आणि प्रपात ह्याचा ह्या पत् शी संबंध असेल का?

पतंग माहित नाही पण प्रपातचा निश्चित आहे. BTW प्रपात शब्द बृहद कोशात मिळाला नाही. कॉलींस डिक्शनरी मध्ये धबधबा असा अर्थ दिला आहे. म्हणजे पाण्याचे पतन.
पतंग शोधून बघतो.
अलगुज शब्दासाठी आज फारसी मराठी शब्द कोश उघडावा लागला. त्यावरून एक मज्जा आठवली.
ती नंतर लिहीन.

श्राद्ध न केल्याने नरकात पतन होते (नरक खाली आहे) , ते होत नाही अशा अर्थाने असावे ते.

पतितपावन म्हणजे जो पतन झालेल्यांना पावन करतो.

हो, धबधबा माहिती होते. पत्+ अंग= पतंग वगैरे ओढूनताणून होते का बघत होते.
अलगुज ची गंमत लिहा, त्याचा अलगद, अलवार शी संबंध आहे का ..

नरक खाली आहे - म्हणजे ते सप्तलोकाच्या लोकेशन प्रमाणे खाली - अधःपतन. स्वर्गनरक असं सहसा स्पष्ट नसतं, 'गती' असं मोघम ठोकून दिलेलं असतं. श्राद्ध केलं तर पुढची गती म्हणजे सप्तलोकात 'त्या त्या' माणसाच्या योग्यतेच्या स्टेशनाचे तिकीट काढून ट्रेन मधे मुलं बसवून देतात. नाही केले तर नो टिकीट गाडीतून खाली ढकलून नरकात. उगाच अवांतर.

पत्-ते हे नावही ते देखील खाली टाकून (उतारी) खेळतात म्हणूनच बरं.

'पतझड सावन' गाणं सुद्धा येऊन गेलं डोक्यात.

पत्-ते हे नावही ते देखील खाली टाकून (उतारी) खेळतात >>>
पण मग "नॉट अ‍ॅट होम" (आम्ही लहानपणी त्याला नाटे आटे ठोम म्हणायचो) हा पत्त्यांचा खेळ होणार नाही

अपत्य हे मुलगा किंवा मुलगी दोघांना म्हणतात. पण कर्मकांडांप्रमाणे तर्पण फक्त मुलगाच करू शकतो. म्हणजे मुलगी अपत्य नसते का?

अलगुज मधला अल कोणत्या अर्थाने?
Submitted by अवनी on 2 April, 2025 - 14:57
मराठी मध्ये अल् म्हणजे काय?
मराठी शब्दकोशातील अल् व्याख्या
अल्—१ अरबी भाषेंतील षष्ठीचा प्रत्यय, चा, ची, चे. उ॰ अल् बेरुनि = बेरुनीचा. २ इंग्रजी 'दी' प्रमाणें निश्चितार्थी उपपद. उ॰ अलेंबिक-अल् = उपपद + अंबिग = आसुतिपात्र.
https://educalingo.com/mr/dic-mr/al#examples

जेव्हा शास्त्रे लिहिली गेली असतील तेव्हा स्त्रिया देखील अनेक विधी करण्यास अधिकारी असतील . सध्या तर पूजा पाठ सांगण्यासाठी स्त्री उपाध्याय मिळू शकतात.

पतंग [ स. पढंग, पन्नग; ते. गालिपडंग, गालिपट.
गालि (= वारा), पट (= कापडाचा तुकडा )]
वावडी

ओह वावडी म्हणजे पतंग?
वावडी अफवा या अर्थाने ऐकला होता शब्द.

अफवा पण हवेत उडवल्या जातात ना!

हो हो, म्हणूनच या उगमाची गंमत वाटली.

'वावडी' हा शब्द नेहमी अनेकवचनातच ऐकला आहे. वावड्या. उडवायचेच आहे तर एकच कशाला असा विचार असेल. पट पासून पतंग याची नोंद घेतली.
इंटरेस्टींग पोस्टी.