अंधश्रद्धा निर्मूलनाबाबत निरंजन घाटे यांचे विचार

अंनिस धरून बहुतेक सर्वच लिबरल संघटना ह्या सैलसर बांधणीच्या असतात. घट्ट चिरेबंदी बांधणीच्या नसतात. समाजाच्या, धर्माच्या, रूढींच्या अनेक अंगांशी त्यांचा वाद असतो. या प्रत्येकामध्ये काही जुन्या, कालविसंगत, टाकाऊ गोष्टी असतात त्या लवकरात लवकर नष्ट व्हाव्यात असा त्यांचा रोख असतो. यातली काही मते काही जणांना पटतात व केवळ त्या त्या मतापुरते ते या संघटनांचे पाठीराखे बनतात. संघटनेचे धुरीण अशा अंशतः सहमत लोकांना बाजूला सारीत नाहीत कारण त्या त्या मुद्द्यापुरता त्यांना जनाधार मिळतो. देवदासी प्रथा, नारायण नागबळीसारखी कर्मकांडे, महिला सक्षमीकरण, मूर्तिपूजा न मानणे, बुद्धीप्रामाण्य मानणे, धर्माचे अथवा बुवाबाबांचे जोखड न मानणे इ.अशा क्षेत्रांत वेगवेगळे कार्यकर्ते/ पाठीराखे काम करीत असतात व अंतिम ध्येय गाठताना त्यांची चांगली मदतही होते. शिवाय एकच व्यक्ती सर्वच क्षेत्रात झोकून देऊन काम करू शकत नाही. आपापला एक छोटासा कोपरा निवडून अनेक ठिकाणी अनेकांकडून कार्य चालू असते. मुख्य संघटना ही अशा कार्याचा आणि व्यक्तींचा दुवा बनते. जोरजबरदस्ती, बराकीकरण, केडर, सभासदत्व याची जरूरी राहात नाही. किंबहुना बळाचा वापर न करता बदल व्हावा हेच उद्दिष्ट असते. मग तो अपेक्षित वेगाच्या मानाने हळूहळू झाला तरी चालेल. हे लोक नेहमीच अल्पसंख्य असतात आणि कित्येक उद्दिष्टे त्यांच्या हयातीत गाठली जाऊही शकत नाहीत. पण त्यांनी पाया घातलेला असतो. शिवाय हे बहुविधता मानणारे असतात. सरसकट सपाटीकरण त्यांना मान्य नसते. व्यक्तिस्वातंत्र्याचाही ते आदर करतात. क्रांती ही अल्पजीवी आणि उत्क्रांती चिरकाल टिकणारी हे वाक्य घिसेपिटे असले तरी सत्य आहे.

माफ करा, पण मला या धाग्याचे प्रयोजन समजलेले नाही.
निरंजन घाटे हे विज्ञानकथा लेखक आहेत. ते वैयक्तिक आयुष्यात काय करतात, त्यांची श्रद्धा-अंधश्रद्धा यांच्याबद्दलची मते काय आहेत याचा संदर्भ मायबोलीवर आत्ता इतक्यात कुठे आला आहे का?
जनरल चर्चा करायची असेल ( शास्त्रज्ञ किंवा विज्ञानकथा लेखक वैयक्तिक आयुष्यात विज्ञानवादी असतात का? किंवा असावेतच का? अशा प्रकारची ) तर निरंजन घाटे यांचा नावानिशी उल्लेख करून, त्यांचे विचार, तेही त्यांनीच एका पुस्तकात लिहिलेले, इथे देण्याचे काय प्रयोजन आहे हे धागालेखक म्हणून आपण स्पष्ट कराल का?

अंनिस धरून बहुतेक सर्वच लिबरल संघटना ह्या सैलसर बांधणीच्या असतात.

हे फक्त दाखवण्यासाठी (ताकाला जाताना भांड लपवतात)
मूळ हेतू हा वेगळाच असतो वाईट गोष्टी वर टीका करणाऱ्या संघटना कधीच धर्माच्या (हिंदी) चांगल्या गोष्टी वर चर्चा करत नाहीत .
ही एक ठराविक हेतूंनी प्रेरित चळवळ आहे .
ह्या चळवळीचा हेतू हा समाज प्रबोधनाचा बिलकुल नाही तर वर्चस्वाचा आहे .
आणि बहुसंख्य लोक ह्यांचा हेतू चांगला ओळखतात .

प्रकाटाआ

माफ करा, पण मला या धाग्याचे प्रयोजन समजले नाही >>> +१

माझ्या लहानपणी माझ्या खेडेगावात माझ्या लहानपणी दर दिवसाला कोणीतरी वेगवेगळी मंडळी, बाबा बुवा चमत्कार दाखवणारे, डोंबारी वगैरे मारूती मंदिरात उतरायची. चमत्कार दाखवणाऱ्या बाबाच्या कच्छपी लोक लागत, काही बाया नवऱ्यापेक्षा जास्त त्याची उठाठेव करत. भगत लोक, अंगात येणारे भरपूर होते. ते दाखवत असलेले चमत्कार ही हातचलाखी आहे हे कळायला अंनिस चे काही लोक गावात आले तेव्हा समजलं. इतकी भाबडी, निरक्षर लोक, परिस्थिती ने गांजलेली सहज खेटी घालणं वगैरे प्रकार करत असत.
मी स्वत: अंनिसचे उपकार मानतो की ज्यामुळे अनेक भोंदू शोषकांचं पितळ उघडं पडलं व फार मोठ्या प्रमाणात प्रबोधन झाले.
मात्र निरंजन घाटे यांचे मत व लेखक करत असलेले समर्थन पटत नाही.

निरंजन घाटे हे शनिपाराला तेल घेउन जाताना दिसले.
घाटे हे फक्त विज्ञानकथा लेखक असतील तर ठिक पण ते अंधश्रद्धाविरोधी काही लिहित असतील आणि विशेषतः तसा प्रचार प्रसार करत असतील तर कसे?
मला हा प्रश्न नेहेमीच गोंधळात पाडतो. माझे काम मानसशास्त्र, व्यसन्मुक्ती, योग अशासारख्या क्षेत्रात चाललेले असते. मी साधी मांडी घालून धड जमिनीवर बसता न येणार्‍या माणसाला योग शिकवताना पाहिले आहे. माझ्या पाहण्यात काही समुपदेशकांना स्वतःच्या वैयक्तीक आयुष्यातील समस्या सोडवणे अजून जमलेले नाही. सर्वावर कळस म्हणजे स्वतःचे व्यसन अजूनही सुटले नसताना व्यसनमुक्तीवर व्याख्याने देणारी, उपदेश करणारी माणसे पाहिली आहेत.
याला एक पळवाट नेहेमी सांगितली जाते. एक म्हणजे "अहो आम्ही माती खाल्ली तुम्ही खाऊ नका म्हणून हा उपदेश" किंवा "त्याच्या वैयक्तीक आयुष्यात तो काय करतोय याच्याशी आपल्याला काय करायचंय?"
प्रामाणिकपणे सांगायचं तर मलाही पूर्वी तसंच वाटायचं पण आता वाटतं माणसं तेवढी भाबडी नसतात. माणसाच्या कृतीत आणी उक्तीत फरक असल्यास त्यांना लगेच कळतो. मग स्वतःची मुले इंटरनॅशनल स्कूलमध्ये घालायची आणि साळसूदपणे बाकीच्यांना मराठी माध्यमाच्या शाळेत जायला आवाहन करायचे या म्हणण्यात दम राहात नाही.
तुम्ही एखादा वसा घेतला असेल तर तुमच्या उक्तीत आणि कृतीत एकवाक्यता असावी ही अपेक्षा गैर आहे असे मला वाटत नाही. अन्यथा लोकांना दांभिकपणाचा वास येतो आणि तुमचे म्हणणे कुणीही गंभीरपणे घेत नाही. यात निरंजन घाटे कुठे बसतात मला माहित नाही कारण त्यांचे साहित्य मी वाचलेले नाही. पण जर ते अंधश्रद्धाविरोधी असं समाजाचं प्रबोधन करत असतील तर मात्र त्यांचे वाग्णे विसंगत वाटते. अर्थात माझ्यासारखा माणुस त्यांना वाळीत टाका, त्यांच्यावर टिकेची झोड उठवा असं म्हणणार नाही आणि करणारही नाही. त्यांची एक मानवी बाजु समजली असंच मला वाटेल. पण त्यानंतर त्यांचे लेखन कितपत गांभीर्याने घ्यावे हा प्रश्न मला नक्के पडेल असं मात्र वाटतं.

अतुल ठाकुर अगदी मेजॉरिटीच्या मनातलं बोललात.

अंधश्रद्धेचा आणि विज्ञानाचा तसा जवळचा संबंध नाही. अंधश्रद्धा हा मानसशास्त्राचा भाग आहे. ती दूर करायची तर त्यासाठी भक्तांची मनोधारणा बदलणं महत्त्वाचं ठरतं. माझे हे विचार मी स्पष्टपणे मांडत आलोय आणि हळूहळू अंधश्रद्धेवर सतत सौम्य हल्ले चढवत आलोय. मी भू शास्त्राचा विद्यार्थी असल्याने वाहतं पाणी खडकांवर कसा कसा परिणाम करते याची मला कल्पना आहे. विज्ञान लेखन हेच काम करतं .श्रद्धा मानवी जीवनाला घातक असती तर ती उत्क्रांतीत कधीच नष्ट झाली असती.पण ती टिकली. मात्र, ‘अति सर्वत्र वर्ज्ययेत’ या न्यायाने श्रद्धेचा अतिरेक होण्यापासून समाजाला वाचवण हे महत्त्वाचं ठरतं. >>> हे मला पटलं

तरीही असे म्हणेन की निरंजन घाटे यांचा नावानिशी उल्लेख करून असा लेख लिहिणे म्हणजे अंनिसच्या किंवा तत्सम विचारांच्या अजून काही कट्टर लोकांनी त्यांना वाळीत टाकावे अशी इच्छा मनी धरून लिहिले असावे असा समज होऊ शकतो ह्याचा विचार न करता लिहिले आहे बहुतेक.

तुम्हाला ते पुस्तक पेठेत कधी भेटले आणि त्यांचे ह्या विषयावरचे सद्य / चालू / वर्तमान मत काय आहे ह्या बाबत उलगडा होऊ शकेल का?

रच्याकने -
अंनिसच्या मिटींग मध्ये आमच्या एका कार्यकर्ता मित्राला निरंजन घाटे हे शनिपाराला तेल घेउन जाताना दिसले. >>>
अंनिस ची सभा शनिपारापाशी होती का?
तुमच्या कार्यकर्त्या मित्राने त्यांना 'शनि'वर तेल वाहताना बघितले का?
तुमचा कार्यकर्ता मित्र पण तिकडे तेल वहायलाच गेला होता का? तो विज्ञान लेखन करतो का?

अंनिसच्या मिटींग मध्ये आमच्या एका कार्यकर्ता मित्राला निरंजन घाटे हे शनिपाराला तेल घेउन जाताना दिसले. >>>
अंनिस ची सभा शनिपारापाशी होती का?
वरील वाक्य 'अंनिसच्या मीटिन्गमधील आमच्या एका मित्राला.....' असे किंचित बदलून लिहिले असते तर कदाचित वेगळा आणि अधिक स्पष्ट अर्थ निघाला असता. मीटिंगमधल्या एका मित्राला निरंजन घाटे हे शनिपारापाशी भेटले होते, असे म्हणायचे असेल कदाचित. म्हणजे ती मीटिंग शनिपारापाशी नव्हती आणि मित्र आणि श्री घाटे यांची 'ती' दृष्टिभेट आधी झाली होती असे स्पष्ट कळले असते.

अंधश्रद्धा निर्मूलन या विषयावरील निरंजन घाटे या दीर्घकाळ विज्ञान कथा लेखन करणार्‍या सुप्रसिद्ध लेखकाची मते काय आहेत हे वाचकांना कळावे हा हेतु.>>
मग या विषयावर किंवा एकंदरीत त्यांच्या लेखनामागची भूमिका स्पष्ट करणारी एखादी सविस्तर मुलाखत वाचायला जास्त आवडली असती मला तरी.
ते एकदा शनिपाराजवळ शनीला तेल वाहण्यासाठी (?) उभे होते की ते नियमितपणे/ वारंवार तसं करतात/ करत असत का? ते नियमितपणे तसं करत असतील, तर का? त्यांच्या इतरही काही श्रद्धा/अंधश्रद्धा आहेत का, हे आणि असे बरेच मुद्दे इथे महत्त्वाचे आहेत.

हा लेख निरंजन घाटे यांची वकीली केल्यासारखा वाटतो. याऐवजी अंधश्रद्धेचे पर्यायाने अंनिसच्या कार्यपद्धती वर लिहून त्यात शनिपाराचा किस्सा लिहून, घाटे यांच्या विचारांचा सारांश व त्यावर तुमचं स्वत:चे म्हणणं मांडायला हवे होते असे वाटते.

प्रकाश घाटपांडे, तुम्ही लिहिता चांगले, तुमचे नवीन पुस्तक कधी येतंय.

या लेखातून एक शिकायला मिळाले.
लेखकाने काही गोष्टी स्पष्ट केल्या नसतील तर फुकटचा चांगुलपणा म्हणून गोष्टी गृहीत धरत प्रतिसाद देत बसू नये. आधी सगळं ठरवून घ्यावं, धा प्रश्न इचारायआला लागले तरी चालत्याल.

निरंजन घाटे यांचे विचार काय हे माहीत नाहीत.
ते विज्ञानलेखक असून वाटी घेऊन जातात तर त्यांनी लिहीलेल्या विचारांशी ते प्रामाणिक राहण्याचा काय संबंध ?
विज्ञानलेखक श्रद्धाळू किंवा अंधश्रद्धाळू नसतो असे गृहीतक कुणी मांडले ?
नास्तिक भयकथा लिहीत नाही किंवा लिहू नये असे कुणी म्हटले ?
विज्ञानलेखक विज्ञाननिष्ठ असल्याचा दावा करीत आहे का ?
असे बरेचसे प्रश्न आहेत.

>>पण जर ते अंधश्रद्धाविरोधी असं समाजाचं प्रबोधन करत असतील तर मात्र त्यांचे वाग्णे विसंगत वाटते.<<. +१
आणि दुसरी विसंगती(?) हि कि शनिपाराला जाउन (फॉर व्हॉटेवर रिझन) अंधश्रद्धेच्या पाइकांना फितूर कसं करतात ते हि स्पष्ट झालेलं नाहि. हे म्हणजे आमची ती श्रद्धा, आणि तुम्हि करता/ठेवता ती अंधश्रद्धा!..

१ एका पुस्तकातले तीन परिच्छेद इथे छापले आहेत.
प्रताधिकाराचं काय झालं ?
२ < अंनिसच्या किंवा तत्सम विचारांच्या अजून काही कट्टर लोकांनी त्यांना वाळीत टाकावे अशी इच्छा मनी धरून लिहिले असावे असा समज होऊ शकतो> दुसराही परिणाम होऊ शकतो. अंनिसच्या विरोधात काही लोकांच्या भावना अधिक तीव्र होऊ शकतात. एखाद्याने आपली धार्मिक श्रद्धा/अंधश्रद्धा कोणत्याही कारणाने पाळली म्हणून त्यांना वाळीत टाकले..
३. प्रसंग कधीचा आहे? खूप जुना असावा, असं दिसतंय. जर त्या नंतर (त्यामुळे असं नव्हे) समितीने आपली भूमिका मवाळ केली असेल किंवा घाटे म्हणतात तसा मार्ग अवलंबिला असेल, तर ते अधिक स्पष्टपणे यायला हवं होतं.
माझं मत होतंय लेखकाला अंनिसविरोधात लिहिण्यासारखं काही दिसलंय म्हणून लिहिलंय.

घाटे यांचे विचार अजिबातच पटले नाहीत.
फुलेंचे उदाहरण दिले होते. सावित्रीबाईंवर शेणाचा मारा झाला. पण त्यानंतर विधवा पुनर्विवाह आणि स्त्री शिक्षणाचा मार्ग खुला झाला. एखादी गोष्ट समाजात घट्ट रूजलेली असताना त्यावर घणाघाती प्रहार करावा लागतो.
समाजमन हे डोहातल्या पाण्यासारखं असतं. त्यात छोटासा खडा टाकला तर किंचितशी आंदोलने निर्माण होऊन निमिषार्धातच पाणी निवळते. पण भली मोठी शिळा आणून टाकली तर डोहातले पाणी डचमळते. तसेच समाजमनाच्या बाबतीत होत असते.

https://youtu.be/HLBT4GgMwBY?t=1885
इथे फुलेंनी केलेले प्रहार आहेत. याचे परिणाम काय वाईट झाले ? तेव्हां आताच्या पेक्षा वाईट परिस्थिती होती. तेव्हां या लोकांनी धाडस केले. तर पुढच्यांनी अजून पुढे जायला हवे. मात्र ते जर म्हणत असतील की जैसे थे स्थितीच ठेवावी. लोकांना वाईट वाटेल असे बोलू नये तर मग आपण पुढे आलो कि मागे गेलो याचा विचार व्हायला हवा.

वेद देवांनी लिहीले नाहीत जे समाजमनाचा विचार न करता फुलेंनी सांगितले. एखादा विचार सुरूवातीला अल्पसंख्य असू शकतो. पण तो चुकीचा नसेल तर बोललाच पाहीजे. आपला त्यावर विश्वास असायला हवा. यानंतर सत्यशोधक समाजाची स्थापना झाली. त्यात हजारो अनुयायी येत गेले आणि महाराष्ट्रभर सत्यशोधक आंदोलन उभे राहीले. हे मुळावरच घाव घालत होते. अंधश्रद्धा निर्मूलनाचे आंदोलन त्यापुढे किरकोळच वाटते. तरी देखील जे चूक ते चूक म्हणायचे धाडस का होत नसेल ?

महादेवशास्त्री रानडेंना फुलेंनी जरठविवाहाबाबत खडे बोल सुनावले होते. जरठविवाह ही अगदीच सामान्य बाब असतानाच्या काळात रानडेंनी उतरत्या वयात लहान वयाच्या म्हणजे अकरा वर्षाच्या मुलीशी विवाहाचा घाट घातला. रानडे हे सुधारणावादी होते. त्यांचा दबदबा होता. मात्र फुलेंनी त्यांना स्पष्टपणे सुधारकांनी असे केले तर आंदोलन पुढे नाही मागे गेले असे म्हणावे लागेल हे सुनावले होते.

रानडे आणि घाटे मला एकाच जागी दिसतात. किमान रानडे कृतिशील सुधारणावादी होते. घाटेंच्या कार्याबाबत फारशी माहिती नाही. माझ्या मते जी आंदोलने अशा प्रकारे स्पष्ट बोलण्याला विरोध करतात ती पुरोगामी आंदोलनातील अडसर आहेत.

श्रद्धा आणि अंधश्रद्धा या दोन्हींवर प्रहार करणा-या ओ माय गॉड आणि पीके या दोन सिनेमांनी जो धंदा केला त्यावरून घाटेंनी आपली मतं तपासून घ्यावीत असे म्हणावेसे वाटते.

<<आपण ज्या पार्टीत/संस्थेत/संघटनेत आहोत तिचं संविधान /नियम क्लियर कट आहे.>>
म्हणजे तुमचे म्हणणे असे आहे का की
आपल्याला एकदम १०० टक्के परिपूर्ण, कुठलाहि दोष नसणारे लोक हवेत. कुणाचीहि कसलिहि चूक आम्ही खपवून घेणार नाही. तसे कुणि नाही मिळाले तर संस्था नि संस्थेचे मुख्य कार्य खड्ड्यात गेले तरी चालेल.

म्हणजे मुख्य उद्देश काय? नुसतीच अंधश्रद्धा नसलेले १०० टक्के परिपूर्ण, कुठलाहि दोष नसणारे लोक जमा करायचे की समाजातून अंधश्रद्धा निर्मूलन करण्याचे प्रयत्न करायचे?
आणि कुणा अंधश्रद्धा असणार्‍या माणसाला उपरति झाली की आपण या संस्थेत जाऊन स्वतःच्या नि इतरांच्या अंधश्रद्धा दूर कराव्यात, तर त्याने चुकून जरी काही केले, किंवा पूर्वी तो अंधश्रद्ध होता याचे पुरावे गोळा करून त्याला हाकलून द्यायचे?
अंधश्रद्धा नसलेले १०० टक्के परिपूर्ण, कुठलाहि दोष नसणारे लोक जमेस्तवर वाट बघायची?

मला म्हणायचं होतं:- की घेतले न व्रत हे आम्ही अंधतेने. मनुष्य जर बुध्दिमान असेल तर आपले विचार नि कृति हे परस्परविरोधी नाहीत ना याची काळजी घेईलच. अंनिसच्या धोरणात शनिला तेल अर्पण करण्यासारखी गोष्ट बसणं शक्यच नाही.

प्रकाश घाटपांडे सर कृपया विपू पहा.

झक्कीसर
१०० टके मतं कुणाचीही जुळणे शक्य नाही. पण धोरणे बाय अ‍ॅण्ड लार्ज मान्य असायला हवीत. तरच एकत्र येऊ शकतो. तुम्हाला सहकारी बँक उभी करायची असेल तर नियम, अटी आणि संस्थेची धोरणे मान्य असतील तरच एकत्र येण्यात अर्थ आहे. नाहीतर त्या संस्थेचं खोबरं झालंच समजा. इतर किरकोळ मतभेद कायमही ठेवता येतात किंवा मिटवताही येऊ शकतात. मात्र तीव्र स्वरूपाचे आणि मुळालाच बाधा आणणारे मतभेद असतील तर संस्था टिकतील का ?

काल अजून एक आयडी गेला आणि तुम्ही आलात. सदस्यसंख्या कायम राहिली.
नाही ना. आज दोन आयडी गेले. संख्या परत कमी झाली.

तीसेक वर्षांपुर्वी निरंजन घाट्यांच्या कथांचे पुस्तक मुलांकरिता आणले होते. सायन्स फिक्शन च्या नावाखाली "काहीही" लिहिलं होतं. या असल्या कथा वाचून मुलांच्या मनात 'वैज्ञानिक अंधश्रद्धा' निर्माण होतील या भीतीने ते पुस्तक मुलांना वाचायला न देता तसेच रद्दीत जमा केले.

निरंजन घाटे हे अंधश्रद्धा निर्मुलनाबाबत नेमका काय विचार करतात हे जाणण्याची त्यामुळे उत्सुकता राहिलीच नाही. त्याचप्रमाणे विजय भटकर यांनीही डॉ. नरेंद्र दाभोलकर हत्येच्या तपासप्रकरणात तत्कालीन कमिशनर गुलाबराव पोळ यांनी केलेल्या प्लँचेट प्रकाराचे समर्थन केल्यापासून विज्ञानवादी मंडळीही अंधश्रद्धाळू असतात याची खात्री पटली आहेच.

विज्ञानवादी मंडळीही अंधश्रद्धाळू असतात याची खात्री पटली आहेच.
>> बरोबर बिपीन जी. अनेक नवीन कामांची सुरुवात करताना विज्ञानवादी लोक पूजा करताना दिसतात. अध्यात्मातील बाबा, गुरू उद्घाटनाला बोलावतात.