औद्योगिकरणाच्या विमानाचे कोसळणे टाळा! लेखक - अ‍ॅड. गिरीष राऊत

नानबा, तुमचं नक्की म्हणणं काय आहे ते कळलं नाही अजून. जरा स्पष्ट लिहिता का? ग्लोबल वाॅर्मिंग वगैरे ठिक आहे. या लेखात अतिशयोक्ती केलेली आहे असं म्हणू. तुम्हाला नक्की काय म्हणायचंय हे जाणून घ्यायला आवडेल

काय ती साठ सत्तर वर्षे दणकून जगा. इतरांनाही जगू द्या. उद्योगधंदे व्यवहार बंद पडले, तर मनुष्यप्रजातीचे मास एक्स्टीन्क्शन होईल. तसेही आजच्या काळात ९० टक्के वस्तू नसल्यातरी जगता येते. पण मग लोकांनी शेती करणे प्राण्यांसारखे जगायला सांगणे मूर्खपणा आहे. हे म्हणजे मधमाशीला, मुंगीला वसाहत सोडून एकट्याच भटका गं असं सांगण्यासारखं आहे.. इकोसिस्टीम नावाचा काही प्रकार असतो की नाही? पर्यावरणवाद्यांनी फार काळजी करु नये. कारण उपाय नाही काहीच. एखाद्या छोट्या देशात, एखाद्या शहरात पर्यावरणस्नेही यंत्रणा व जीवनशैली तयार झाली याचा अर्थ सगळ्या जगात होईल असे समजणे भाबडेपणाचे लक्षण आहे. मनुष्याच्या इको-फ्रेंडली किंवा इको-एनीमी कसल्याही वागण्याचा कोणताच चांगला प्रभाव पृथ्विमातेवर पडणार नाही. कारण लोकसंख्या.

मला सांगा हे महागाई दरवर्षी वाढत जाण्याचे काय कारण असते? दरवर्षी होणारी लोकसंख्या वाढ हे त्यातले सर्वात मोठे व महत्त्वाचे कारण आहे का?

राऊतांच्या लॉजिक मध्ये मोठे फ्लॉज आहेत, औद्योगीकरणाला कलप्रिट म्हणत सगळं खापर मागच्या अडीचशे वर्षातल्या यांत्रिक प्रगतीवर फोडत एका अतिशय कॉम्प्लेक्स प्रश्नाचे सहज सोपे ऊत्तर त्यांनी काढले आणि मग त्याची पाठराखण करण्यासाठी काही वेळा हास्यास्पद कारणीमीमांसाही त्यांच्याकडून होत आहे असे वाटू शकते.

https://www.youtube.com/watch?v=A24kLfRRTcw

पण त्यांचा मुद्दा (ह्या तोकड्या लेखावरून तर आजिबत नाही) अगदीच ऊडवून लावण्यासारखा नाही, त्यांनी जागतिक हवामान खात्याचा अहवालाचा दाखला देत काही फॅक्ट्सही मांडले आहेत( जे खरं तर नील डीग्रास टायसन 'युनिवर्स' मध्ये ही सांगतो ) हे खरे असले तरी त्याची कॉम्प्लेक्सिटी समजावून न सांगता त्यांच्या पुरते घाईघाईत सोपे ऊत्तर त्यांनी 'औद्योगिकरणाला आळा घाला', '१७५० च्या यंत्रपूर्व काळात जा' असे काढले आहे. मला वाटतं नुसते गांभीर्य पटवून देण्यासाठी काही तरी सनसनाटी ते बोलत आहेत पण त्याने काही फायदा न होता क्रेडिबिलिटी कमी होते आहे.

नानबा, do read Sapiens!

स्कॉलरशिप परीक्षेच्या तयारीसाठी गाईड्स वापरताना आमचे एक शिक्षक नेहमी सांगायचे, “ही जी गाईड्स तुम्ही वापरताय ना, यातली प्रश्नोत्तरं पाठ करत बसू नका. हे गाईड आहे. हे फक्त तुम्हाला दिशा दाखवतं. रस्ता स्वत:ला शोधावा लागतो. म्हणून स्वत: विचार करायला शिका. दिशा तीच धरा, पण रस्ता आपला शोधा.”

नानबाच्या लेखात भले चुका असतील, कोणाला पटतील, कोणाला नाही. पण म्हणून शब्दश: चिरफाड न करता लेखकाला जे सांगायचं आहे, ते तत्व स्वीकारायचं की नाही हा प्रश्न आहे.

आता मी म्हणेन मुळात लेखाचं सार असं आहे की ‘अंदाधुंद प्रगती माणसाच्या मुळावर आली.’ खरं आहे. आवश्यकतेनुसार नैसर्गिक स्त्रोत वापरणं, पण न ओरबाडणं हा प्राण्यांनी अंगिकारलेला नियम. हा माणसांनी तोडला.

आपल्या आयुष्यातला एक एक दिवस जसा जातो, तसं आपण म्हातारे होत जातो. रोज सकाळी उठून आरशात पाहिल्यावर एका दिवसात किती म्हातारे झालो हे समजणार नाही; पण म्हणून आपण म्हातारे होत नाही असं मानणं चुकीचंच आहे. तसंच आपल्या अंगवळणी पडलेल्या सुखलोलुप आयुष्यामुळं पर्यावरणाचं काय नुकसान होतंय, हे लगेच समजत नाही.

‘नुकसान दिसल्यावर पाहू’, हा विचार घातक. ‘मी एकट्यानं करून काय होणार आहे? बाकीच्यांना पण करायला लावा की.’ हा विचार घातक.
या बाबतीत प्रामुख्यानं दोन प्रकारची माणसं दिसतात;
एक - आज आहे ते वापरुन टाका, उद्याचं कोणी पाहिलंय?
दोन - आज आहे ते जपून वापरा, वाढू द्या, भविष्यात आपल्याला पुरेल.

२०१५ च्या Lancet च्या आकडेवारीनुसार भारतातल्या एकूण मृत्यूंपैकी २५ टक्के प्रदूषणामुळं झाले. आता प्रदूषण का होत आहे आणि मी ते कसं कमी करीन हा प्रत्येकाचा प्रयत्न असावा. साध्या साध्या गोष्टी पहा – फटाके न वापरणे, जवळच्या जवळ चालत/सायकलवर जाणे, शक्य असल्यास लिफ्टऐवजी जिना वापरणे. वगैरे, वगैरे.

२०१६ साली वायू प्रदूषणामुळं १५ वर्षाच्या आतल्या ६ लाख मुलांचा मृत्यू झाला – WHO. जीवनपद्धती निवडण्याइतकी मोठी ही मुलं नक्कीच नव्हती. ज्या कोणी मुलं गमावली / गमावत आहेत, त्यांना आपण ओळखतही नसू. पण मग स्वत:ला अनुभव आल्यावरच ही गोष्ट सत्य आहे असं म्हणायचं का?

या अशा गोष्टी नाकारून ‘जे चाललंय ते चालू द्या’ म्हणणारा मोठा गट आहे. लोक साक्षर झाले, पण सुशिक्षित नाही. शासन कौशल्य विकासातून रोजगार वाढवत आहे. जगण्याचं कौशल्य वाढलं पण मूल्य हरपलं.

लोक देव मानतात. श्रद्धा नितांत असते. देवाला नमस्कार करतात. तो पोहचला की नाही? मी एकटाच कशाला करू? अशी शंका कोणाच्या मनात येत नाही. पण पर्यावरणासाठी काही करू म्हटलं की मी करून होणार आहे का? मी एकटाच कशाला करू? तुम्ही काय केलं? असे प्रश्न सुरू होतात.

मनस्ताप होतोच. विकास कशाला म्हणावं हे आजही कळालंच नाही. लाखो हेक्टर वनं विकासाच्या नावानं संपुष्टात आली. दुर्दैवानं रोज आपण खोल रुतत आहोत. यातून आता सुटका नाही हेच खरं.

लेखात इकडं-तिकडं झालंही असेल, पण जो काही प्रयत्न आहे त्यात स्वार्थ शून्य आहे. सर्वांचं भलं व्हावं म्हणून हा एक प्रयत्न आहे. म्हणून बेजबाबदार वागायचं की जास्त जबाबदारीनं वागायचं हे ज्यानं त्यानं ठरवावं. आपला पर्यावरणावरचा नकारात्मक भार शून्य तर नक्कीच होऊ शकत नाही, पण किमान तो कमी कसा होईल यासाठी प्रयत्न आवश्यक आहेत.

कोणाला दुखावण्याचा हेतू नाही. तसं काही वाटलं तर क्षमा करावी.

अरिष्टनेमि, पोस्ट आवडली

अरिष्टनेमि, >>> खूप छान !

या धाग्यावरच्या माझ्या आधीच्या पोस्ट्स वाचून मलाच गंमत वाटते आहे! आपले मत हे आपल्या ज्ञानाच्या मर्यादेत बांधलेले असते. As I extended my scope of knowledge I have very different understanding and opinions now! नानबा, तुझ्या मतांमागचे विचार आता मला अधिक चांगले कळताहेत आता

आपले मत हे आपल्या ज्ञानाच्या मर्यादेत बांधलेले असते.>>>>

आजच्या दिवसात वाचलेले खूप चांगले वाक्य. ही जाणीव ज्याला आहे केवळ तोच आपल्या ज्ञानाच्या कक्षा रुंदावण्याचे प्रयत्न करू शकतो. बाकीचे एकदा मिळवलेल्या ज्ञानाच्या डबक्यात डुबक्या मारत राहतात.

>>आपले मत हे आपल्या ज्ञानाच्या मर्यादेत बांधलेले असते.<<

Along with knowledge, Conditioning plays a huge role here

जिज्ञासा ताईंनी काहींना आरसा दाखविला म्हणायचं

अरिष्टनेमि प्रतिसाद आवडला.
वा जिज्ञासा , आवडले.
मला तर आपण ज्याला ज्ञान समजतो ती माहितीच असते असंही वाटतयं. अशातच वाचलयं All our knowledge is second hand , it is only information most of the time and can easily manipulated /changed/corrupted. विचार करतेयं !!! मत बनवता येत नाहीये.
ज्ञान म्हणजे माहितीपेक्षा अधिक असेल ना.... असं परिस्थितीनुरूप बदलणारे ज्ञान कसे असेल आपण ज्याला ज्ञान समजतो ती माहितीच असते फक्त कारण ज्ञान शाश्वत असेल , असायला हवं. नाही तर फरक कसा करायचा. ज्ञान म्हणजे काय हे उरतेच ....
हे माझे चिंतन समजा !!
कुणाला आवडले/पटले नाही तर सोडून द्या प्लीज.

on another note - till date i never found any satisfactory explanation telling difference between Knowledge & Wisdom

>>आपले मत हे आपल्या ज्ञानाच्या मर्यादेत बांधलेले असते.<<
खरंय. ज्ञान म्हणा की माहिती म्हणा. जी गोष्ट माहितीच नाही / ज्या गोष्टीचं ज्ञानच नाही, त्याचा विचार मनात कसा येईल?

@ जिद्दु
गंमत करताय की गांभिर्यानं विचारताय? गांभिर्यानं विचारताय असं समजून या प्रश्नाचं उत्तर देण्याचा एक प्रयत्न करतो.
एक-दोन उदाहरणं पहा.

जनुकीय विश्लेषणासाठी सांभाळून ठेवायचं मांस ६० टक्क्यांपेक्षा जास्त तीव्रतेच्या इथेनॉलमध्ये ठेवतात. ही झाली माहिती.
आता असं मांस प्रत्यक्ष ठेवायची वेळ आली तेंव्हा इथेनॉल मिळालंच नाही. मग ते व्हिस्कीमध्ये ठेवलं आणि लगोलग विश्लेषणासाठी पाठवलं. हे झालं त्या व्यक्तिचं ज्ञान.

कोणाचा खून केला तर भारतीय दंड विधान कलम ३०२ नुसार जबर शिक्षा होते. ही झाली कायद्याची माहिती.
खून करूनही खुन्याला निर्दोष सिद्ध करणं. हे झालं त्या वकीलाचं कायद्याचं ज्ञान.

सूक्षद्रव्यांची कमतरता, पालाश कमतरता, अति उष्णता, क्षमतेपेक्षा जास्त फळ धारणा, पाण्याचा ताण, अशा अनेक कारणांनी कच्ची फळं गळून पडतात. ही झाली माहिती.
अचूक निदान करून फळगळ रोखणे हा ज्ञानाचा भाग.

शहरात अनेक डॉक्टर असतात. वैद्यकशास्त्राची माहिती सगळ्यांनाच असते. पण कधी कधी अगदी गैरसोय सोसूनसुद्धा आपण ठराविक डॉक्टरच का निवडतो? कारण ते ज्ञानी असतात.

पटतंय का?

@अरिष्टनेमि सविस्तर प्रतिसादाबद्दल धन्यवाद. हो तुमचे knowledge + experience = wisdom विवेचन हा एक भाग झाला पण वरच्या प्रतिसादांतील ज्ञान,इन्फो,नॉलेज हे शब्द ऐकून माझ्या डोक्यात एपिस्टेमॉलॉजिचा भुंगा सुरु झाला होता म्हणून मी तो प्रश्न विचारला जो इथे तसा अस्थानी आहे. मला can a ignorant/less knowledgable person be wise irrespective of his experience ? असा प्रश्न पडला होता तसा.
https://plato.stanford.edu/entries/wisdom/