निसर्गाच्या गप्पा (भाग १८)

धन्स सगळ्यांना.

शोभा ती उन्हाच्या कवडसात चमकणारी कोवळी पाने तर नाही न?

शोभा ती उन्हाच्या कवडसात चमकणारी कोवळी पाने तर नाही न? >>>>>>>>.ती पांढरी फ़ळे आहेत. नाव माहित नाही. ही मला सिंधुदूर्ग किल्ल्याच्या आवारात सापडली.

कळम आणि कळंब एक असेल पण कदंब वेगळा..

शोभा ते खारफुटीच्या जंगलातले एक झाड आहे. आत चिकट पण बेचव गर असतो. याचाच एक गुलाबी प्रकार पण असतो. तो जास्त चांगला दिसतो

खारफुटीतल्या जंगलातील काही झाडांचे चिक अपायकारक असतात त्यामूळे जपून हाताळावीत ( एकाचे नाव तर ब्लाईंडींग ट्री आहे. )

आमच्या शाळेच्या एका स्पर्धेत मला एक पुस्तक मिळाले होते. त्यात जी.ए. ची "प्लॅस्टीकचे विश्व" अशी कथा होती. त्या काळात प्लॅस्टीक नवेच होते. आज इतक्या सहजपणे आपण ते वापरतो पण आमच्यासाठी साधी प्लॅस्टीकची पिशवी हे अप्रूप होते. त्यासंबंधी एक लेख.

http://www.loksatta.com/navneet-news/histroy-of-plastic-475999/

सुरुवातीचे प्लास्टिक - कचकडे
१९५० पर्यंत घराघरात तांब्या-पितळेची भांडी वापरली जात. पितळेच्या भांडय़ात ठेवलेल्या आंबट पदार्थाची चव बदलते त्याला कळकणे म्हणतात. त्यासाठी भांडय़ांना आतून कल्हई केली जाई. कल्हई करणे म्हणजे कथलाचा (टिन) मुलामा देणे. १९५०च्या सुमारास बाजारात स्टेनलेस स्टीलची भांडी नुकतीच डोकावू लागली होती. साधारण त्याच सुमारास बाजारात प्रथम कचकडय़ाच्या वस्तू दिसू लागल्या. या वस्तू टेबलावरून खाली जमिनीवर पडल्या तर पिचत किंवा फुटत. कचकडय़ाच्या निमित्ताने प्लास्टिकची ही पहिली ओळख भारतीय समाजाला झाली. कचकडे हे सेल्युलोज नायट्रेट व कापूर यांच्या मिश्रणापासून बनवतात. या भांडय़ांनी हळूहळू तांब्या-पितळेच्या भांडय़ांना मोडीत काढले. कचकडे व्यवहारातून बाहेर पडायला बराच काळ जावा लागला. हळूहळू १९६०च्या सुमारास, भांडीच कशाला नायलॉनचे म्हणजेच एका अर्थी प्लास्टिकचे कपडेही बाजारात दिसू लागले.
१९७०च्या सुमारास बाजारात पीव्हीसी ऊर्फ पॉलिव्हिनाइल क्लोराइडच्या वस्तू येऊ लागल्या. जमिनीखाली मिळणाऱ्या क्रूड तेलाचे शुद्धिकरण करताना नाफ्था नावाचा पदार्थ तयार होतो. तो उच्च तापमानाला व उच्च दाबाखाली उकळवल्यावर इथिलिन नावाचा पदार्थ मिळतो. या इथिलिन व क्लोरिन वायूच्या मिश्रणातून इथिलिन डायक्लोराइड मिळते. त्यातून व्हिनाइल क्लोराइड बनवतात. त्याचे बहुवारीकरण (पॉलिमरायाझेशन) करून पीव्हीसी म्हणजेच पॉलिव्हिनाइल क्लोराइड तयार होते. तसेच हाय डेंसिटी पॉलिथिलिन (एचडीपीई) हा पदार्थही बनवतात. या दोन तऱ्हेच्या प्लास्टिकपासून घराघरात लागणाऱ्या अनेक वस्तू तयार झाल्या आणि त्यांनी घरातील तांब्या-पितळेच्या वस्तूंना हद्दपार केले. नाही म्हणायला स्टेनलेस स्टीलने मात्र आजपर्यंत चिवटपणे प्लास्टिकच्या या हल्ल्याला तोंड दिले आहे.
जगभर वाढत चाललेल्या लोकसंख्येला पुरे पडण्यासाठी तांबे-पितळ पुरेसे उपलब्ध नसल्याने प्लास्टिकसारख्या पदार्थाची गरज होती. प्लास्टिक हे नाव एखाद्या आडनावासारखे आहे. प्लास्टिकच्या कुटुंबात पॉलिथिलिन, पॉलिस्टायरिन, पीव्हीसी, पॉलिअमाइड (नायलॉन), टेरिलिन, फोरमायका, मेलेमाइन, सनमाइका, बेकेलाइट, पॉलिप्रॉपिलिन, सेल्युलोज अॅसिटेट, सीबीए, सेल्यूलोज नायट्रेट, फिनोलिक -अमिनो, पॉलिएस्टर इपॉक्सी-व्हिनाइल सेलीकोंस, युरिया फॉर्माल्डिहाइड रेझिन, पॉलिअॅक्रिलिक नायटराइट (ऑरीओन), सेल्यूलोज नायट्रेट (एरल्डाइट फेविकोल), सान, अॅसिटल, फ्लोरोप्लास्टिक, पॉलिसल्फोन, पॉलिकाबरेनेट रेझिन इत्यादी अनेक पदार्थ येतात.
अ. पां. देशपांडे (मुंबई)
मराठी विज्ञान परिषद, वि. ना. पुरव मार्ग, चुनाभट्टी, मुंबई २२
office@mavipamumbai.org

जिप्स्या, कोकोचे झाड आहे ना ? मोठ्या करमळाची फुले बघायला परत जा पावसाळ्यात.

शोभा ते खारफुटीच्या जंगलातले एक झाड आहे. आत चिकट पण बेचव गर असतो.>>>>>>.फळं इतकी छान दिसत होती.:स्मित:
आणि तुम्ही म्हणालात हे साधनाला खायला दे.
पण ते फळ बघीतल्यावर मलाही मोह झाला होता. पण सगळे निगकर माझ्याभोवती फेर धरुन म्हणताना दिसले,
"नको नको बाई, करू नको घाई,
असेल विषारी,तर जीव निघून जाई. "

शोभाताई हे झाड पहिल्यांदाच बघितले.

वरचे सर्व फोटो मस्त.

माझ्या माहेरच्या कोकणातील गावाचे नाव 'कळंबूशी'(संगमेश्वर तालुका) हे कळंबाची झाडे खूप असल्याने पडले असे म्हणतात म्हणून मी वरील प्रश्न विचारला.

शोभाताई हे झाड पहिल्यांदाच बघितले. >>>>>>>>>..हो. मी पण प्रथमच पाहिले. पण ती पिटुकली, पांढरीशुभ्र फळे फारच छान दिसत होती.

ही फुले ओळखा बरं लोक्स!

मामी एकदम कलरफुल आहेत फुलं. जाणकार सांगतीलच नाव.

तूळस पण बहुतेक कृष्ण तूळस... मामी.. मायक्रो इकॉनॉमिक्स आठवलं असेल ना ?

अन्जू.. त्या भागातल्या अनेक कुटुंबाचा कूळवृक्ष कळम असतो. देवकासाठी त्याची काडी लागते. पण अनेकांना ते झाड माहीत नसल्याने कदंबाचीच काडी आणतात. कळमाच्या मानाने कदंब जास्त डोळ्यात भरणारा ना !

दिनेश दा उत्तम माहिती..
सगळ्यांचे फोटो, गप्पा मस्त...
मामी, निवडुंगाचे फुल आहे का ते?

अरे वा दिनेशदा, छान माहिती, हे माहिती नव्हतं मला, धन्यवाद.

जागू, खरेच प्रत्यक्ष बघायचे अजून जमले नाही मला.
लहानपणी मालवणला न्हाणीघराच्या बाजूला ठेवलेल्या सुरणाला असा फुलोरा आलेला ओझरता बघितला होता आणि त्याचा तो भयानक दर्प.. भितीच वाटली होती. जायचेच टाळत होतो मी तिथे.

नाही. हे तुळशीच्या कोणत्याही प्रकारातील फुल नाही.

क्ल्यु १ : पण किचन गार्डनमधीलच एक झाड आहे. जरा झूम आउट करायचं का?

**************************************

वॉव, जागू सुरणाचं फूल! मस्तच. रानटी सुरण आहे का? मी मागे महालक्ष्मी सरसमधून सुरण आणला होता तो कापल्यावर हाताला प्रचंड खाज येत होती आणि शिवाय तो शिजता शिजेना. हल्ली जे बाजारात सुरण मिळतात ते तितकेसे खाजरे नसतात आणि पटकन शिजतात. पण ते बेणं अस्सल रानटी होतं.

घरच्या कुंडीत लावलेले अळूही अजिबात खाजत नाही.

सुरणाचं फूल पहिलंदाच बघतेय.
प्लास्टिक लेख छान. इथे अति पाऊस आहे. दिवसभर अंधार. वॉ़क बंद.
काल इन्क्रेडिबल ह्युमन...१ भाग पाहिला. भारीये. अगदी हॉन्टिन्ग! असं वाटलं निदान आपण आपल्या फॅमिली ट्री बद्दल तरी काही तरी सुरवात करावी......माहिती जतन करावी.
बादवे...इथल्या टीव्हीवर तुम्ही मूळ्चे कुठले हे समजून घेण्यासाठी काय काय करा त्याची अ‍ॅड येतेय. आज ती दिसली तर नीट बघीन.
मामीच्या कि.बागेतलं ते काये कळलं नाही.

एखाद्या किचन हर्बचे झाड आहे बहुतेक. रोझमेरी ?

बाजारात जे सुरण येतात ना त्यांचा डोळा ठेवत नाही हल्ली. तो असला तर तो पेरूनही छान झाड येते. त्याची पानेही छान असतात. शोभेचे म्हणूनही लावता येईल. एक दांडा आणि वर छत्रीसारखे पान. ( जागू मग आठवणीने फोटो काढ. खरं तर हा फोटोही पुढच्या भागाच्या मुखपृष्ठावर छान दिसेल. )
इथे आफ्रिकेत अनेक कंद असतात बाजारात पण सुरण मात्र नसतो.. भारतात असताना अगदी आठवणीने खाल्ली असेन भाजी असे नाही, पण इथे मिळत नाही म्हंटल्यावर आठवण येते.

एखाद्या किचन हर्बचे झाड आहे बहुतेक. रोझमेरी ?
>>>> नाही, दिनेशदा.

क्ल्यु २ : याची पानं एका विशिष्ट पीठाबरोबर वापरतात. आता यायलाच हवं हं. (झूम आऊटमधली पानं नीट बघा.)

मामी ....कोड्याचं उत्तर लिहून खोडल्क्काय? आँ?

ओवा?

मीपण ओवा लिहिणार होते पण माझ्याकडे ओवा होता तेव्हा अशी फुले नव्हती आणि पानेपण थोडी वेगळी होती.

ओवा बरोबर! शाब्बास, मानुषी आणि अंजू!

मी ओव्याची फुलं पहिल्यांदाच पाहिली.

मामी ग्रेट फोटोग्राफी, आता शेवटची दोन ओळखीची वाटली. आधी किचन गार्डन लिहिलं तेव्हा ओवा असेल का असं वाटलं पण खात्री नव्हती, ओळखण्याचे श्रेय निर्विवाद मानुषीताईना.

मामी ग्रेट फोटोग्राफी, आता शेवटची दोन ओळखीची वाटली. आधी किचन गार्डन लिहिलं तेव्हा ओवा असेल का असं वाटलं पण खात्री नव्हती, ओळखण्याचे श्रेय निर्विवाद मानुषीताईना.>>>>. अगदी.

हं.....मस्त फोटोग्राफी खरंच! मी पण ओव्याची फुलं पहिल्यांदाच पाहिली.
इटालियन हर्बज मधला ओरेगॅनो हे वाळ्वलेल्या ओव्याची पानं असतात का? किंवा प्रोसेस्ड पाने ...ओव्याची?

ओरेगानो म्हणजे ओवा नाही. छोटी छोटी गोल गोल पानं असतात ओरेगानोची. बाजारात ती हिरवी पानंही मिळतात.

मजोराम म्हणजे मरवा असतो.

इथे बरीच नावं मिळतील :

http://essentiallyunessential.blogspot.in/2013/03/herbs-and-spices-in-en...

आणि

http://www.namitaskitchen.com/wp-content/uploads/2012/08/ingredients-glo...