शैव मत

शिवाला मानणारे बहुसंख्य लोक वैदीक जीवनपद्धतीशी अनभिज्ञ आहेत.

हे कुठून ठरवले? असे किती शैव आहेत ज्यांना यज्ञ ही संकल्पना माहिती नाही? ते करतात कि नाही हा वेगळा मुद्दा. यज्ञ या विधीशी अनभिज्ञ (म्हणजे ज्यांनी हे कधी ऐकलेच अगर बघितलेच नाही असे) असणारे किती लोक आहेत. बहुसंख्य भारतीयांना गाय आदरणीय आहे. बहुसंख्य भारतीयांना यज्ञ म्हणजे काय, हे ऐकून आणि बघून माहिती आहे. इतर ही अनेक गोष्टी आहेत. त्यामुळे शैव काय, जवळपास सगळेच भारतीय वैदिक जीवनपद्धती बद्दल माहिती बाळगून आहेत.

म्हणजे पुन्हा जीवनपद्धती बळीराजाची अभिप्रेत आहे कि वामनाची ?

याचा इथे संबंध काय? आणि बळीराजा आणि वामनाची संस्कृती वेगळी होती, याला पुरावा काय?

पुरावा मागण्यामागचं लॉजिकच समजलेलं नाही. याला पुरावा काय म्हणजे काय हे नीट समजावून सांगा. बळीराजा कुणाचा वंशज ? वामन कुणाचा ?

किरणजी,

पुरावा मागण्याचे लॉजिक हे कि या दोन व्यक्तिरेखा जर अस्तित्वात होत्या तर त्या वेगळ्या संस्कृतीतल्या होत्या हे कसे समजले?

दोघांना एकच भाषा समजली. दान मागावे आणि राजाने दान मागण्यास आलेल्या बटूला नाकारू नये, ही पद्धत बळीराजादेखील पाळत होता. बळीराजाचा गुरु तो शुक्राचार्य त्याची "संस्कृती" वेगळी का बृहस्पती पेक्षा? अश्वमेध यज्ञ करून तीनही लोक जिंकणारा बळीराजा कुठल्या हो संस्कृतीचा? कुठल्या संस्कृतीत अश्वमेध यज्ञ होतो? केरळच्या ओणम नावाच्या सणाच्या लोककथेत देखील हीच गोष्ट सांगण्यात येते (अश्वमेध यज्ञाची). सावत्र भावांची प्रगती बघून आदित्यांना भीती वाटली आणि म्हणून अदिती च्या आज्ञेने तिचा त्रिविक्रम विष्णू वामनाच्या रूपात "यज्ञ समाप्तीच्या दिवशी" भिक्षा मागायला आला. असे ही लोककथा सांगते.

अभिनिवेश नाही. इथे संस्कृती या शब्दाचा गैरवापर होतो आहे हा. बळीराजा हा प्रल्हादाचा नातू आणि शिष्य आणि विरोचनाचा मुलगा. प्रल्हाद विष्णूचा भक्त आणि हिरण्यकश्यपू चा मुलगा. वामन आदित्य. हिरण्याक्ष-हिरण्यकश्यपू ही भावंडे दैत्य (म्हणजे दितीची मुलं).. दिती आणि आदिती या दोघी सवती. म्हणजे आदित्य आणि दैत्य हे सावत्र भावंड वंशे. दोन्ही वंशांचा मूळपुरुष एकच (काश्यप ऋषी). म्हणजे आदित्य आणि दैत्य दोघेही एकाच वंशाचे.. मग संस्कृती वेगळी होती हे कसे म्हणता?

पुराणातील गोष्ट हीच आहे. आता तुम्हास नवीन पुराण भेटले आहे तर तसे सांगा.. मी वाचलेल्या गोष्टींमध्ये दैत्य आणि आदित्य सावत्र भावंडे होती एकच वंशाची. म्हणून तुम्हास मागील पोस्टात म्हणालो होतो कि संस्कृती आणि "सिविलायझेशन" या वेगळ्या गोष्टी आहेत.

अधिक बळीच्या अनेक गोष्टी आहेत. योगवाशिष्ठ म्हणते कि महाबली राजयोगाचा उपासक (पातंजल योग) होता. ब्रह्मवैवर्तपुराण म्हणते त्रिविक्रम विष्णूने बळीराजास स्वर्ग जिंकावयास आणि आपल्या भावाचे म्हणजेच पुरंदराचे (इंद्राचे) गर्वहरण करावयास मदत केली. भागवत पुराण देखील हेच म्हणते.

हे लॉजिक वापरले तर कौरवांची आणि पांडवांची संस्कृती देखील वेगळी म्हणावी लागेल मग.. मग नवीन पुराणच लिहावे. त्यात हवे ते म्हणावे.

शंकर आणि स्मशान या दोन गोष्टी सहसा एकमेकांसोबत उल्लेखित होतात.

विश्वेश्वर (काशी), त्र्यंबकेश्वर (नाशिक जवळ), महाकालेश्वर (उज्जैन) आणि श्रीकालहस्ती (तिरुपती जवळ) येथील स्मशाने प्रसिद्ध आहेत. पंचवटी (पाच वडाची झाडे असलेले स्मशान) हे शंकराच्या "कालभैरव" या स्वरूपाचे स्थान म्हणतात.. या ४ ठिकाणी शैवमताचे अघोरी आणि तांत्रिक लोक व त्यांचे आखाडे सहज सापडतात. ज्या व्यक्तींना हे मार्ग भावतात त्यांस देखील ही ठिकाणे विशेष लाभी असतात, असे म्हणतात..

पुराणातल्या गोष्टी पाहताना त्यातलं काव्य बाजूला ठेवावं लागतं. जर ही भावंडं होती तर हिरण्याक्ष, हिरण्यकश्यपू, बळीराजा दानव आणि वामन, विष्णू हे देव कसे ? ते सूर तर हे असूर कसे ?
बळीराजाच्या लोकप्रियतेने इंद्राचे आसन डळमळू लागते म्हणजे काय ? हिरण्यक्ष, हिरण्यकश्यपू आणि बळी या एकाचं वंशासाठी तीन अवतार खर्ची पडले ते का ? ही गोष्ट कोणत्या साली घडली ? पुराणं या घटनेनंतर किती वर्षांनी लिहीली गेली..

किरणजी,

पुराणे आणि इंडिका मध्ये मुख्य फरक हा कि चाणक्य, मौर्यवंश वास्तवात घडून गेले आहेत याचे इतर पुरावे देखील आहेत. अर्थशास्त्र आहे आणि त्यात त्याच्या लेखकाने स्वपरिचय दिला असून तो नंदवंशाचा विनाशक म्हणून स्वतःला म्हणवतो. काही शतके नंतर लिहिल्या गेलेले मुद्राराक्षस देखील हे सांगते. असो. हे विषयांतर आहे.

पुराणात लिहिलेल्या घटना खरंच घडल्या आहेत कि केवळ गोष्टी आहेत, हे कसे सांगणार. काव्य बाजूला ठेऊनच मी बघायचा प्रयत्न करतो आहे. बळी देखील याच परंपरांचा आदर करीत होता, म्हणून वामन बटू रूपात गेला. अन्यथा वराह आणि नरसिंह वगैरे काही रूपात जाऊन जे करायचे ते करून आला, अशी गोष्ट सांगितल्या गेली असती. अर्थात परत हे इंटरप्रिटेशन हे गृहीत धरते कि बळी आणि वामन होता.. जे मुळातच खूप कमकुवत गृहीतक आहे (चाणक्य आणि इंडिकाहून शतपटीने कमकुवत)..

या सर्वांचा विचार केला तर आदितीचे पुत्र वगैरे हा नंतरचा प्रक्षेप असावा. मूळ कथा आहेत त्या अवतारांबद्दल ज्यांना अनन्यसाधारण महत्व आहे. आपल्याच वंशाच्या नाशासाठी तीन तीन अवतार घेण्याचं कारण दिसत नाही. एकच कारण दिसतं जे स्पष्ट आहे. जनमेजय आणि परीक्षिताने ज्याप्रमाणे नागांचा नाश केला ( या नागांना सरपटणारे असं म्हटलं गेलं पुराणात ) त्याच नागांप्रमाणे हिरण्यक्ष, हिरण्यकश्यपू आणि बळी हे भूमिपुत्र असावेत. बळीला इतकं फसवून मारण्यामागे आपलं राज्य प्रस्थापित करणे हा एकमेव अजेंडा दिसतो. तीन पावलं दान हे देखील प्रतिकात्मक असून त्याचा अर्थ वेगळा असू शकतो.

आदितीचे पुत्र वगैरे ऋग्वेदातल्या गोष्टी आहेत. याचे खूप उत्कृष इंटरप्रिटेशन वि.का.राजवाड्यांनी "भारतीय विवाहसंस्थेचा इतिहास" या पुस्तकात दिले आहे. भारतात एका काळात बरीच कुळे मातृसतात्क झाली होती. आई वरून व्यक्तीची ओळख आणि कुल ठरे. आदित्य, दैत्य, दानव, वैनतेय वगैरे लोक हे त्या त्या मातृसत्ताक वंशांचे लोक होते. आदित्य-दानव, आदित्य-दैत्य वगैरे मंडळींचा लढा म्हणजे या दोन मातृसत्ताक कुळांचा लढा म्हणता येईल.

असुर हे वेगळे कारण त्या वृत्ती आहेत, कुल नाही. वेदांत इंद्र, वरुण, सूर्य, मित्र, अग्नी वगैरे आदित्यांना असुर म्हंटलेले आहे. वेदातला आद्य व्हिलन "वृत्र" हा देखील ब्राह्मण आणि असुर असा वर्णिलेला आहे. वृत्राचे एक इंटरप्रिटेशन म्हणजे सर्पकृती ग्लेशियर. हिमालयात सर्पकृती ग्लेशियर मध्ये अडकलेले पाणी इंद्राने सोडवून आणले, म्हणून त्यास देवराज व प्रमुख आदित्य ही पदवी मिळाली. हिमयुगाच्या अंताची ही गोष्ट असू शकते.

असो. नागांना कुठेही सरपटणारे म्हंटलेले नाही. महाभारतात नागांना एक प्रगत जमात दाखवले आहे. भीमाला औषधी पाजणारे, त्याचा जीव वाचवणारे, अर्जुनाचे सोयरे म्हणून नागांचे वर्णन आहे. जर फक्त महाभारत हा रेफरन्स घेतला तर खांडववनाच्या दहनापर्यंत पांडव आणि नाग यांचे संबंध चांगले होते. कृष्णाचे संबंध नागांशी आधीपासूनच बिनसलेले होते (कालियादमन).. नंतर अर्जुन-उलूपी जोडीने हे ठीक करायचा प्रयत्न केला पण तक्षकाने खांडवप्रस्थाचा वचपा परीक्षितास मारून काढला आणि नंतर जनमेजयाने सर्पसत्र केले. त्या सर्पसत्रामध्ये तक्षकास मदत करणारा एकमेव व्यक्ती म्हणजे इंद्र. हे देखील लक्षात घेतले पाहिजे.

या सगळ्यात भूमिपुत्र ही संकल्पना खूप भीतीदायक आणि मिसलीडिंग आहे. दैत्य भूमिपुत्र आणि आदित्य बाहेरचे हे कशावरून ठरवले? हिरण्याक्ष आणि हिरण्यकश्यपू (ही दैत्य भावंडे होती) यांना मारावयास विष्णूस दोन अवतार घ्यावे लागले हे बरोबर आहे. पण यावरून विष्णू देखील भूमिपुत्र नाही, हे कुठून आले? यावरून हेच कळते कि आदित्य आणि दैत्य या पिढ्यानुपिढ्या चालणाऱ्या लढाईत आदित्य साम-दान-दंड-भेद वापरून टिकले आणि जिंकले. पण ते जिंकले म्हणून ते बाहेरचे असा कांगावा का? उलट दैत्य बाहेरचे आणि त्यांनी भारत जिंकायचा प्रयत्न केला आणि भूमिपुत्र आदित्यांनी त्यांना सरतेशेवटी पराभूत केले, ही गोष्ट तितकीच खरी असू शकते.

दैत्य शिवाचे उपासक होते आणि आदित्य नव्हते, हे देखील चूक आहे. कारण शिवाची उपासना सगळे करीत. वेदरचणारे लोक सुद्धा. वैदिक लोकांव्यतिरिक्त इतर ही लोक होते. भारत हा सदैव असंख्य वेगवेगळ्या जाती, पद्धती, संप्रदाय आणि भाषेच्या लोकांना धारण करणारा देश राहिला आहे.

शिवाची पूजा करणारे लोक हे परंपरेने गावातले शूद्र आहेत. अतिशूद्र हे गावाबाहेरचे असल्याने त्यांना गृहीत धरत नाही. पण त्यांच्यातही शिवाचीच पूजा करतात. याउलट उच्चवर्णियांचे देव, विधी हे सर्वस्वी भिन्न आहेत. सीमान्तपूजन विशिष्ट वर्गातच केले जाते. यज्ञ कसा करावा याबद्दल शूद्रांना ज्ञान नाही याचे कारण तो त्यांचा विधीच नाही.

तुम्ही भूतकाळात कसे जाऊन बघितले ते माहिती नाही पण मी गावागावात पांडुरंग, मारुती, गणपती वगैरेंची मंदिरे बघितली आहेत. लाल दगडाला पूजतात लोक मारुती म्हणून. पांडुरंग उच्चवर्णीय लोकांचाच देव कधी पासून झाला? पांडुरंगावर आरक्षण कुणी आजवर लादले नाही. देवीची मंदिरे तर खूप पुरातन असतात. मदर गॉडेस (मातृरूपी देवी) हिची उपासना तर माणसात सर्वप्रथम सुरु झाली. भारतात तर ती अजूनही टिकून आहे. देवीमंदिरे गावोगावी असतात. तिथेही सुंदर मूर्ती वगैरे लागत नाही. पाषाणास लोक शेंदूर फासून पूजतात. आसाम मध्ये अनेक शतके चालणाऱ्या योनिपुजेत तर मूर्ती देखील लागत नाही. कामाख्या देवीचे मंदिर तर प्रसिद्ध आहे. अशी अनेक मंदिरे दक्षिणेत आणि मध्यप्रदेशात देखील प्रचुर आहेत. बिलासपुरचे जेठानी-देवरानी मंदिर देखील असेच प्रसिद्ध आहे. त्यामुळे उगाच शुद्र वगैरे या टोपीक वर आणून हशील नाही. सर्वांना आपापल्या परीने आपापल्या आवडीच्या देवाची उपासना करायचा अधिकार आधीपासून भारतात होता. वादविवाद असंख्य झाले आहेत. पण स्वातंत्र्य देखील होते.

सीमांतपूजन महाराष्ट्राबाहेर देखील कुणी करत नाहीत (तथाकथित उच्चवर्णीय सुद्धा)... मग ते सगळे भूमिपुत्र आणि फक्त महाराष्ट्रातले तथाकथित उच्चवर्णीय हे उपरे असे म्हणायचे का तुम्हाला? पंजाबी मोहियाल ब्राह्मणास विचारा सीमांतपूजन काय असते ते.. अथवा पठाणी अरोरा ब्राह्मणास विचारा. उत्तर सापडेल. बंगाली मुखोपाध्याय ला देखील माहिती नसते आणि तामिळी ऐय्यर आणि केरळी नंबुद्री ला देखील. बहुतेक लोकांच्या लग्नात, जी लग्ने ब्राह्मणाच्या पौरोहित्याखाली होतात, त्यांत फक्त तीन विधी (शिलारोहण, लाजाहोम आणि सप्तपदी) बहुतांश भारतभर कॉमन आहेत. इतर काहीही कॉमन नाही. इतरही अनेक धार्मिक विवाह पद्धती आहेत. त्यांचात हे विधी होत नाहीत.

राहिली गोष्ट यज्ञाची, तर यज्ञ कसा करावा याचे ज्ञान श्रौत लोक सोडून अन्य कुणालाही नसते. मग तुमच्यामते श्रौत सोडून सगळे शुद्र का? हरकत काही नाही, पण क्लियर झालेले बरे.

ही संस्कृती भिन्न आहे यात मला आणि गावात राहीलेल्या, गावं हिंडलेल्या कुणालाही शंका असण्याचे कारण नाही. गावाचे देव दोनच.. एक ग्रामदैवत आणि दुसरे गावाबाहेरचे महादेवाचे मंदिर. इतर देवळं कालाच्या ओघात आली. पण यांचे महत्व हे वेगळेच आहे.

बरोबर.. गाववाल्यांची आणि शहरी लोकांची सिविलायझेशन वेगळी आहे... समस्त शहरी उपरे. सगळे गाववाले भूमिपुत्र..

जर अमुक गावातील लोक अमुक प्रकारे अमुक देवाची पूजा करीत असतील आणि तमुक गावातील लोक तमुक प्रकारे, तर आपल्या आवडीचा देव आणि त्याचे उपासक म्हणजे भूमिपुत्र आणि इतर उपरे.. कारण माझी संस्कृती नेहमीच दुसऱ्यापेक्षा चांगली असते, नाही का?

जर देव हे भारतातील मूल निवासी होते, तर असुराला मारल्यावर कोणत्याच देवाने त्याचे राज्य स्वतः का नाही चालवले? हिरण्याक्ष, हिरण्यकश्यपु मेले. पण नरसिह गादीवर बसला नाही.. बळीला घालवून वामनही गादीवर बसला नाही..

असुर या शब्दाचा अर्थ योग्य लावलाय आपण.. याचा एक राजकीय अर्थ आहे. अर्थात हे माझे डोके आहे. तो पुढील प्रमाणे..

असुर म्हणजे एक कंपल्सिव लीडर. थोडक्यात हुकुमशाह.. असुर हे असे राजकीय आणि सामाजिक मॉडेल आहे जिथे सत्ता एका शक्तिमान राजाकडे अथवा एका छोट्या समूहाकडे केंद्रित होते. मग तो राजा चांगला असू शकतो (जसे बळी) अथवा वाईट (अनेक आहेत, हिटलर पर्यंत आणि पुढेही)..

शक्तीच्या या केंद्रीकरण होण्याला धर्माचा विरोध आहे. धर्म्य या विशेषणातच न्याय आणि कर्तव्य हे अर्थ अभिप्रेत आहेत. धर्म म्हणजे सर्वांना साजेशी अशी एक न्याय्य आचारसंहिता. या देवासुर संग्रामाच्या गोष्टीतला राजकीय आणि सामाजिक अर्थ हा कि सत्तेच्या केंद्रीकरणाला सदैव विरोध झाला पाहिजे. मग तो राजा कितीही चांगला असला तरीही.

देव म्हणून जे वर्णिलेले आहेत (इंद्र वगैरे) त्यांचे व्यक्तिगत चारित्र्य पुराणात फारसे चांगले नाही. पण अमुक एक देव सर्वशक्तिमान होऊन मातला, अशी गोष्ट कुठे आढळत नाही. देवाने अमरात्व मिळवायला तप केले, अगर असे काही केले असे कुठे लिहिलेले नाही. पौराणिक देव (आणि बव्हंशी वैदिक देव सुद्धा) सहसा "व्यवस्था टिकवण्यात" धन्यता मानतात. थोडक्यात आपापले काम करून फावल्या वेळात हवे ते करणे. असुर म्हणून जे कुणी दाखवले आहेत ते याच्या विपरीत आहेत.

देव हे नोकरशाह (ब्युरोक्रासी) वाले व असुर हे ऑटोक्रासी वाले दिसतात. अर्थात दोघांची आवश्यकता आहे. दोघांशिवाय समुद्रमंथन होऊ शकत नाही. पण अमृत शक्तीच्या केन्द्रीकरणाचे आग्रही असलेल्या असुरांकडे गेलेले सृष्टीला परवडणारे नाही. टिवल्याबावल्या करीत का होईना पण आपापली कामे चोख करणारे देव त्यातल्यात्यात बरे, ही विचारधारा यातून दिसून येते.

इतिहासातले सगळे भारतीय साम्राज्ये आणि भारतीय माणसाचा स्वभाव बघितला तर हे पटू लागते.

यज्ञाचे अधिकार कोणास होते ?
संस्कृत शिकण्याचे अधिकार कोणास होते ?
वेदाभ्यासाचे अधिकार कोणास होते ?
गुरुकुलात शिक्षंण घेण्याचे अधिकार कोणास होते ?

याशिवाय मनुस्म्रुतीमधे सांगितलेली व्यवस्था आणि शिक्षा पाहील्यानंतर आजच्या काळात त्याचा फटका कुणाला बसला हे खूप निरीक्षण करून सांगायची गरज नाही.

किरणजी,

विषयांतर होते आहे. पण या प्रश्नावर मी इंडल्ज होईन...

यज्ञाचे अधिकार द्विजांना... संस्कृत द्विज शिकत.. वेदाभ्यासाचे अधिकार द्विजांना होते. आणि गुरुकुलात देखील द्विज होत. द्विज म्हणजे तो ज्याची मुंज झाली आहे. आणि उपनयनामुळेच प्रत्येक मुल ब्रह्मचारी होते, अशी व्यवस्था होती. उपनयन संस्कार ब्राह्मण-क्षत्रिय-वैश्य या वर्णत्रयींसाठी आहे असे म्हणतात. उपनिषदात बरीच उदाहरणे आहेत (सत्यकाम जाबाल, उदाहरणार्थ) जिथे मुलांचे कुल न बघता उपनयन करावे असे सांगितलेले आहे. व्यास आणि वाल्मिकी देखील याच श्रेणीत आले.

मनुस्मृती मधली व्यवस्था स्वातंत्र्यपूर्व काळात (१९व्या शतकात) ब्राह्मणेतरांना खूप जाचक होती.

पण यातून तुम्हाला काय सुचवायचे आहे. मनुस्मृती ही अल्टिमेट कधीच नव्हती. याज्ञवल्क्य, आपस्तंभ आणि इतर दंडनीती होत्या.

माझी विचारधारा तुम्ही काय गृहीत धरली आहे ते माहिती नाही. कदचित माहिती आहे ही. पण तुमचे ते गृहीतक ठार चुकीचे आहे हे तुम्हाला समजेल जर तुम्ही हा संवाद पुढे चालवला तर.

सर्वप्रथम प्रत्येक गोष्टीस योग्य नावाने हाक मारणे आवश्यक होते. मनु, याज्ञवल्क्य , आपस्तंभ, आधुनिक घटना, इतर नीती हे सगळे "धर्मशास्त्र" आहेत.
कौटिलीय, विदुर, नारद, भीष्म अन इतर हे सगळे "अर्थशास्त्र" आहेत..
वात्सायन, जयदेव, इतर बरेच यांनी "कामशास्त्रे" लिहिली..
शैव, बौद्ध, जैन, सांख्य, योग, मीमांसा, वैष्णव इत्यादी बरेच सगळे "मोक्ष अथवा अध्यात्ममार्ग" आहेत..

हे चार पुरुषार्थ झालेत..

ब्रह्मचर्य (विद्यार्थी), गृहस्थ (समाज), वानप्रस्थ (म्हातारे, निवृत्त लोक) आणि समाज त्यागून एकांतात राहणारे (संन्यासी) हे चार आश्रम झाले.

ब्राह्मण (बुद्धीजीवी), क्षत्रिय (सैनिक आणि राज्यकर्ते), वैश्य (व्यापारी), शुद्र (वेतन घेणारे कामगार) हे चार वर्ण झाले.

हे चार वर्ण फक्त गृहस्थाश्रमात मिळतात. ब्रह्मचाऱ्याला, वानप्रस्थीला नि संन्याशाला वर्ण नसतो.. ही झाली पुरुषार्थ-वर्णाश्रम बंधित व्यवस्था.

हे चारही पुरुषार्थ, चारही आश्रमाच्या आणि गृहस्थाश्रमातल्या चारही वर्णाच्या लोकांना (म्हणजे सगळेच आले) मिळवायचे असतात. ते मिळवणे हे प्रत्येक माणसाचे कर्तव्य आहे. व ते मिळवायची संधी प्रत्येकाला मिळाली पाहिजे, ही कल्पना घेऊन ही व्यवस्था इवोल्व झाली आहे.

भारताचे समग्र साहित्य (विशेषतः पहिल्या तीन पुरुषार्थासंबंधीचे - यात धर्मनीती अथवा दंडनीती, उपवेद, अर्थाशास्त्रे, कामशास्त्रे इत्यादी आले) ही व्यवस्था टिकवणे, सुदृढ करणे आणि सशक्त करणे हा हेतू सेंटर ला ठेऊन उत्क्रांत होत गेले आहेत. बौद्ध, जैन, वगैरे मतांचे "बंड" हे मोक्षमार्गासंबंधी होते. धर्मार्थकाम या पुरुषार्थत्रयींबद्दल नव्हते.

त्या काळातल्या लोकांना जे योग्य वाटले तसेतसे थोडीफार व्यवस्था बदलत लोकांनी नवीन नवीन मॉडेल दिले. मनु हे असेच एक मॉडेल.

मनूच्या मॉडेलला तपासताना, ते कुठल्या काळात आले, त्यावेळेसची समाजपरिस्थिती कशी होती, हे मॉडेल लागू झाल्यावर काही परिणाम झाला का, आणि इतर मॉडेल शी तुलना करताना, यात काय फरक आहे, हे तपासणे आवश्यक आहे.

The text was never universally followed or acclaimed by the vast majority of Indians in their history; it came to the world's attention through a late eighteenth-century translation by Sir William Jones, who mistakenly exaggerated both its antiquity and its importance. Today many of its ideas are popularised as the golden norm of classical Hindu law by Hindu universalists. They are, however, anathema to modern thinkers and particularly feminists

- Avari, Burjor. India, the ancient past: a history of the Indian subcontinent from c. 7000 BC to AD 1200. New York: Routledge, 2007. p. 142.

त्यामुळे फक्त मनुस्मृती ला फटके मारण्याऐवजी, मोठ्या चित्राकडे बघू.

इसपू २०० च्या सुमारास हा ग्रंथ लिहिल्या गेला असे म्हणतात. म्हणजे गुप्तकाळाच्या सुरुवातीला किंवा गुप्तांच्या उद्याच्या अगोदर. जर असे गृहीत धरले कि गुप्तांनी हिला भारताची तत्कालीन घटना (धर्मशास्त्र) घोषित केले (जे असत्य आहे, कारण समान नागरी कायदा हा भारतात कधीच नव्हता, प्रत्येकास आपापला नागरी कायदा बनवून तो आचरणे लीगल होते), तर मग चीनी प्रवाशांच्या वर्णनाप्रमाणे, भारतात तर नंदनवन होते.

भारताची अवदसा खूप उशिरा सुरु झाली (१२०० नंतर) असे इतिहास सांगतो. आणि त्या अवदसेला उत्तरदायी भारतीयांचे कर्म आणि त्यास मोठा हातभार हवामान बदल (क्लायमेट चेंज), मान्सून चे बदलते चक्र, परकीय आक्रमणे यांचा आहे.

एका मनुस्मृतीला शिव्या घालून फक्त निराशा दिसेल. १२०० च्या पूर्वीचे सर्व दंडनीती आणि धर्मशास्त्र (घटना) विषयक ग्रंथ तपासणे आवश्यक आहे.

ही जी चतुर्विधा व्यवस्था वर वर्णित केली आहे, त्याचा मेंटेनंस खूप मोठा आहे. जर आर्थिक सुबत्ता असेल तरच ही व्यवस्था टिकू शकते. म्हणूनच कौटिलीय अर्थशास्त्रात खूप चपखलपणे म्हंटले आहे कि धर्मस्य मुलं अर्थः

जेव्हा ही आर्थिक घडी विस्कटली, या व्यवस्थेतील प्रत्येक घटक आपापले कर्तव्य आणि "जागा" विसरून आपापला स्वार्थ पाहू लागला.. त्यातूनच जे सर्वात खाली अडकले ते वरच्या सर्वांच्या वजनाखाली भरडल्या जाऊ लागले.

तुमची खरंच यावर संवाद करण्याची इच्छा असेल तर पुढे बोलतो.. पण भारतात दलितांवर झालेल्या अन्यायाचे एक खूप मोठे कारण भारताचे बिघडलेले अर्थतंत्र आहे. जो पर्यंत ते अंतर्गत आणि परराष्ट्रीय अर्थतंत्र सुरळीत सुरु होते, तो पर्यंत अन्यायाचे स्वरूप दलितांच्या पोटापर्यंत आले नाही. हा एक खूप महत्वाचा पैलू आहे.

जर तुम्हाला माझ्या तथाकथित विचारधारेबद्दल टोमणे मारायचे असतील तर एका चांगल्या चर्चेस मी मुकेन आणि मला वाईट वाटेल.