माबो गटग - निळू दामल्यांशी 'लवासा' बद्दल चर्चा

बाजो, तुम्हाला चर्चेचा वृत्तांत वाचायची उत्सुकता आहे ना? मग सरळ सांगा ना तसे! उगाच वाचायला येऊन चष्मा कशाला लपवायचा तो?

अतिशय थोडक्यात वृ -

'लवासा' हे पुस्तक मी विकत घेतले ते निळू दामलेंचे नाव पाहून. त्यात पुन्हा मौजेचे प्रकाशन. माझ्या अपेक्षा जरा वाढलेल्याच होत्या. लवासा हे नाव ऐकून होते, त्याबद्दल उलट सुलट वाचलेलेही होते, तेह्वा ह्या पुस्तकात सर्व प्रकरणाचा सांगोपांग अभ्यास केलेला वाचायला मिळेल, हे एक गृहीतक मनाशी धरुन पुस्तकाची खरेदी झाली, आणि मग यथावकाश वाचनही. पुस्तक वाचता वाचता मात्र बराच भ्रमनिरास होत गेला. पर्यावरण, विस्थापन, जमीन विषयक कायदे कानून इत्यादींविषयी मला फारशीच काय, जराही शास्रशुद्ध - एखाद्या हे विषय अभ्यासणार्‍याला जशी माहिती असते तशी - माहिती नाहीच, पण तरीही वाचलेले खटकत होते खास. पुस्तक फार एकांगी वाटत होते.

पुस्तकाबद्दल लिहिताना, मी ते लिहिले होते माझ्यासारख्या सामान्य वाचकाच्या भूमिकेतून. पुस्तक वाचताना मला पडलेले प्रश्न, मनात आलेले विचार, उडालेला गोंधळ असे काहीसे. खरेतर तिथे ५ एक प्रतिसाद आले तरी डोक्यावरुन पाणी, असे मला वाटले होते! पण भलतीच जोरदार चर्चा घडली आणि त्या चर्चेतच परेश लिमयेने निळू दामलेंना भेटून त्यांनाच का विचारायचे नाहीत प्रश्न, असा प्रस्ताव मांडला.

परेशच्या प्रस्तावाला अनुसरुन काही माबोकरांनी चर्चेसाठी जमायची तयारी दाखवली. हो, नाही करता करता, २८ नोव्हेंबर २०१० ला दामलेनांही वेळ असल्याने भेटायचे ठरले आणि ह्या गटगसाठी बाफ उघडायला मी एकाला विनंती केली आहे, असे परेशने मला कळवले. २ दिवस झाले तरी बाफ उघडला गेला नाही, तेह्वा काय झाले विचारायला फोन केल्यावर मोठ्या हुषारीने, सोप्पं असतं गं बाफ उघडायचं काम, त्यात काही कठीण नाही, असं सांगत, ते काम आता तूच कर,अशी उदार मनाने परवानगीही आणि जबाबदारीही देऊन टाकली बाफ उघडल्यावर तिथे कोणी गटगला येण्यासाठी नोंदणी करणार की नाही, हा प्रश्न मला खरं तर पडलेला होता, पण म्हटले पाहू काय होतेय. उत्साहाची गोष्ट म्हणजे अल्प प्रमाणात का होईना, प्रतिसाद येत होते.

तोवर पुस्तक मिळवून आणि वाचून योगनेही उत्तम मुद्दे मांडत लेख लिहिला होता, अल्पनानेही आपल्या रंगीबेरंगीवर काही मुद्दे नोंदवले होते.

कोण येणार, कोणी नाव काढून घेतले वगैरे अपडेट्स मी व परेश एकमेकांना देत होतो, आणि २८ नोव्हेंबरचा दिवस उजाडला. गटगच्या ठिकाणी पोहोचता पोहोचता, मेधा२००२ चा फोन आला आणि तिने तिथे ठरलेल्या ठिकाणी पोहोचल्याचे कळवले. पाठोपाठ मीही हजेरी लावली. पहिली पाच दहा मिनिटे आम्ही दोघीच आलेल्या असल्याने, आणि त्याच दिवशी पुण्यात "समता मोर्चा" असल्याने निळू दामले मायबोली चर्चा सोडून, मोर्चात सामील व्हायला गेले की काय आणि अजून कोणी येणार तरे आहे की नाही, असा रास्त प्रश्न आम्हां दोघींनाही पडला! त्याबद्दल आम्ही दोघी बोलत असतानाच भुंगा हा मायबोलीकर पोहोचला, आणि परेशचाही दामलेंना घेऊन येत अहे, असा निरोप मिळाला. जरासे हुश्श झाले!

पुढील काही क्षणांत जवळ जवळ सर्वच मंडळी येऊन पोहोचली आणि गटगला सुरुवात झाली. चर्चा सुरु होण्याच्याही आधी, ओळख करुन देताना, माझी ओळख करुन दिल्यावर, तुम्हीच का त्या लेख लिहिलेल्या, असे दामल्यांनी विचारल्यावर दामले म्हणजेच बाजो की काय, अशी एक शंका मला उगीचच मनात आली! म्हटले, कळेलच, वाट पाहू. सगळे जमल्यानंतर लगेचच आलेला वाफाळता चहा घेत घेत चर्चा सुरु झाली.

झालेली चर्चा, जमल्यास संवादमध्ये जशीच्या तशी देण्याचा प्रयत्न आहे, त्यामुळे त्याबद्दल इथे आत्ता फारसे लिहित नाही. साधारणरीत्या काय काय प्रश्न विचारले गेले त्याचा, माझ्याकडे उपलब्ध माहिती आहे, त्या अनुषंगाने साधारण गोषवारा लिहिते.

१. लवासामध्ये दामल्यांना रस कसा, केव्हा आणि का निर्माण झाला?
२. निळू दामले एखादे पुस्तक लिहिण्याआधी हिंडून फिरुन जी माहिती मिळवतात, त्यासाठी जो खर्च येतो, त्याची सोय कशी होते? की हे सर्व ते स्वतःच्या खिशाला खार लावून करतात?
३. हिंदुस्थान कन्स्ट्रक्शनमध्ये सल्लागार पदावर असतानाही लवासाबद्दल दीड वर्षापर्यंत, सुलभा ब्रह्मे यांचा लेख वाचनात येइपर्यंत आपल्याला काही ठाऊक नव्हते हे निदांचे म्हणणे कितपत ग्राह्य मानावे?
४. लवासाशी पवारांचे नाव गुंतल्यामुळे लवासाची वाटचाल सोपी झाली का?
५. पवार हे नाव वापरुन लवासाने आपण म्हणता तसे कायदे मोडले नसले तरी वाकवले का? त्यामधले लूपहोल्स वापरुन, आणि कातकरी व शेतकरी ह्यांचे अज्ञान वापरुन लवासाने आपला फायदा साधला का?
६. जिथे तिथे शेतजमीन संपादन करुन असे प्रकल्प उभारले तर भारतातल्या शेतीचे भवितव्य काय?
७. पर्यायाने पुन्हा एकदा धनधान्यासाठी भारताने बाहेरच्या देशांवर अवलंबून रहायचे का?
८. पर्यावरणाची हानी
९. केवळ ३-४ वर्षात जमीनीविषयक कायदे इतक्या पटापट कसे बदलले गेले?
१०. खासदार निधीतून बनवलेल्या रस्त्याचा वापर करण्यात येण्याबद्दलचा नागरिकांवर आकारला जाणारा टोल.
११. लवासामुळे खरोखर कोणाचा फायदा आहे?

आणि इतरही काही प्रश्न. काही प्रश्नांना दामल्यानी मनमोकळी उत्तरे दिली, काही प्रश्न त्यांना आवडले नाहीत, आणि जिथे आपण अडचणीत येऊ असे त्यांना वाटले (असावे) तिथे, असेल, शक्यता आहे, मला तरी कल्पना नाही, अशीही काही उत्तरे त्यांच्याकडून मिळाली. कधी कधी अडचणीच्या नेमक्या मुद्द्यापासून दूर राहण्यासाठी, त्यांनी पाल्हाळ लावून मूळ प्रश्नांचे उत्तर टाळल्यासारखेही वाटले. तरीही, दामल्यांनीही कोणतेही आढेवेढे न घेता ह्या उपक्रमात भाग घेऊन, प्रसंगी त्यांच्या विरोधातल्या प्रश्नांचीही उत्तरे दिली, निदान प्रयत्न केला, ह्याबद्दल आदर वाटला. योग ह्यांनी पाठवलेल्या इमेलबद्दल दामल्यांना सांगून, योगला उत्तर पाठवायची विनंती केली.

दोन- अडीच तास चर्चेमध्ये, गप्पांमध्ये कसे गेले हे समजलेही नाही. ह्या उपक्रमात भाग घेतल्याचे खूप समाधान आहे. अजूनही असे उपक्रम राबवायची इच्छा आहे.

चर्चेचा समारोप करुन, दुपारी अडीचच्या सुमारास जेवणाचा आणि आईसक्रीमचा आस्वाद घेऊन, दामलेंना निरोप देऊन, आणि एकमेकांचा निरोप घेऊन सारेजण पांगलो. परेशने अतिशय चोख व्यवस्था ठेवली होती, त्याबद्दल त्याचे खूप आभार. आणि ह्या चर्चेत भाग घेतलेल्या मायबोलीकरांचेही मनापासून आभार.

थोडक्यात लिहिले आहे, गोड मानून घ्या, अशी विनंती.

योग, मला तरी बायस्ड वाटला. बाजो वर म्हणतात तसे ते लवासाचे प्रवक्ते आहेत माझ्या मतेही. तुमच्या इमेलचे काय उत्तर येते हे वाचायला आवडेल.

या गोष्टी खटकणार्‍या, संशयास्पद आहेत किंवा त्यात सुधारणा होणे आवश्यक आहेत"अशा प्रकारचा ठेवला असता तर मला वाटतं ते अधिक चांगल्या प्रकारे स्विकारलं गेलं असतं/जाईल.. >> योग, बरोबर. ह्या मुद्द्यावर मी त्यांना विचारलं होतं की अभ्यास करुन मी लेखन केलं आहे हे तुम्ही म्हणता, पण लवसामध्येही खटकणार्‍या गोष्टी असतील, त्याबद्दल पुस्तकात कुठेच का भाष्य दिसत नाही? की ते जाणूनबु़जून टाळले आहे? - ती बाजू दाखवायचीच नाही, मग असे असेल तर ते एकांगी होते.. , त्यावर गुळमुळीत, हे पहा तुम्हाला तसे वाटत असेल, तर असूदेत, हरकत नाही, असे उत्तर मिळाले.

समझनेवालेको इशारा काफी.