शब्दवेध व शब्दरंग (४)

@ अंगलग

मला तर “अंगलग” पण आवडला, जिवलग सारखा.

फक्त आजच्या जगात मित्रासाठी वापरला तर भलताच अर्थ घेतील लोकं अशी एक शंका

मोरे अंग लग जा बालमा

अनिंद्य

मानव, उत्तम! रुच् चा हा अर्थ माहीत नव्हता.

>>>>>विरोचन चंद्राला तसेच सूर्याला सुद्धा म्हणतात.
तसेच 'नभोदीप' दोघांना म्हणतात का? कारण मी चंद्राच्या स्तोत्रांत हा शब्द वाचलेला आहे . पण मागे कोणीतरी सूर्याकरता हा शब्द वापरला आहे ( याच धाग्यात)

"शाळू सोबती" हा शब्दप्रयोग तुम्ही ऐकला असेल किंवा नसेल. पण मी ऐकला आहे. माझा असा गैरसमज होता की
"शाळू सोबती" म्हणजे शाळेतला मित्र. पण असे नाहीये. त्याचा अर्थ असा आहे की ज्याचा सहवास आपल्याला थोडेच दिवस लाभायचा आहे अशी व्यक्ति. शाळू ऐश्वर्य, शाळू आयुष्य म्हणजे क्षणभंगुर ऐश्वर्य किंवा आयुष्य.
शाळू ही जोंधळ्याची एक जात आहे. हा हिवाळयात तयार होतो आणि हिवाळ्याचे दिवस लहान असतात ह्यावरून शाळू म्हणजे थोड्या मुदतीचा अल्पकाळ टिकणारा असा अर्थ रूढ झाला.

'विरोचन'ची माहिती विरोचक आहे.

त्रिया म्हणजे स्त्री असंच वाचलं आहे. ते सुप्रसिद्ध सुभाषित नाही का
नृपस्य चित्तं, कृपणस्य वित्तं | मनोरथः दुर्जनमानवानाम् |
त्रिया चरित्रं, पुरुषस्य भाग्यं | देवो न जानाति कुतो मनुष्यः।।

'शाळू'ही इन्टरेस्टिंग. मलाही वाटायचं शाळकरी वयातला मित्र.

The correct and original verse is this -
राष्ट्रस्य चित्तं कृपणस्य वित्तं मनोरथा: दुर्जनमानुषाणाम्‌। स्त्रियश्चरित्रं पुरुषस्य भाग्यं देवो न जानाति कुतो मनुष्यः॥
नंबर ८२९
It is from Subhaashita Ratna BhaanDaagaara which is a compilation of nearly 10,000 subhaashitaas (epigrams), originally credited to a kashinath Sharma -
https://hinduism.stackexchange.com/questions/57460/what-is-source-of-thi...

हो, मेक्स सेन्स. त्यावरून त्रिया हे स्त्रीचं अपभ्रंशित रूप आहे असंच दिसतंय.
बाकी राष्ट्रस्य/नृपस्य हा पाठभेद इन्टरेस्टिंग आहे.

शाळू माहिती आणि सुभाषित रोचक.
केकूंनी दिलेल्या लिंकमध्ये वर त्रियाचा चूकीचा अर्थ दिलेला आहे.
त्रिया चरित्रं म्हणजे तीन चरित्रे असा. पण तीन चरित्रे असा अर्थ घ्यायला ते त्रीणि चरित्राणि असे हवे होते.
तसेच स्त्रीचे चरित्र या साठी त्रिया-चरित्रं असावे त्यातील - गळला असावा.
(किंवा त्रियायाश्र्चरित्रं (त्रियाया: चरित्रं))

विरोचन, त्रिया चर्चा छान.
शाळू सोबती माहिती रोचक आहे.

शाळू ही जोंधळ्याची एक जात आहे.>>>>> जोंधळ्याच्या/ ज्वारीच्या कोवळ्या ताटांनाच शाळू म्हणतात ना? वेगळी जात?

पिकला शाळू परोपरी, चढली कणसं माथ्यावरी
पाखरं आली भिरी भिरी, गोफण फिरवु माच्यावरी.

कविता होती आम्हाला शाळेत.

शाळू म्हणजे माझ्या माहितीप्रमाणे ज्वारीची लालसर रंगाची जात.

मालदांडी, दगडी ह्या गावरान जाती माहीत आहेत.
पण शाळू अशी जात माहीत नाही.
असो, विषयांतर झाले.

शाळू सोबती = नवीन माहिती.

जोंधळा —पु. एक धान्याचें रोप व त्याचा दाणा; ज्वारी (धान्य) किंवा त्याचें ताट. याच्या जातीः-उतावळी, निवळा, शाळू, रातडी, पिवळा जोंधळा, खुंडी, काळबोंडी, दुधमोगरा, याशिवाय केळी, अरगडी, डुकरी, बेंदरी, गडगूप इ॰ हलक्या जाती आहेत.

शाळू सोबती - रोचक आहे.

पण ते "सहवास आपल्याला थोडेच दिवस लाभायचा आहे अशी व्यक्ति" हा अर्थ हिवाळ्यावरून नसावा (ज्वारीच्या इतरही जाती खरीप हंगामात होतात मग फक्त शाळूलाच तो अर्थ लागू होत नाही.) शाळू ही एक गोडसर जात आहे आणि त्याचा हुरडा खूप गोड आणि चविष्ट असतो. इतर जाती घेणारे शेतकरीही खास हुरड्याकरता म्हणून थोडा शाळू लावतात. त्यावरून "पूर्ण पिकू न देता लवकर खुडला जाणारा" या अर्थाने तो शब्दप्रयोग आला असावा.

स्मृतिपर्ण >> शब्द फारफार आवडला. लहानपणी पुस्तकात ठेवलेल्या पिंपळपानांची आठवण झाली. अजूनही जाळी झाली नाहीये; ये जाळीम दुनिया!

लेखनात/ संवादात मी वाचनखूण हाच शब्द वापरणे पसंत करेन >> +१
वाचनखूण हा सोपा आणि सुटसुटीत शब्द उपलब्ध असताना, उगीचच क्लिष्ट शब्द शोधणे म्हणजे holier-than-thou attitude दाखवण्याचा प्रकार झाला.
जाताजाता: स्मृतिपर्ण या शब्दाचे भाषांतर memorable असे दिसत आहे.

हे म्हणजे बापाला पिताश्री म्हणण्यासारखे झाले.

नाही, पिताश्री तरी कळायला सोपा आहे. बाप किंवा वडील म्हणण्याऐवजी उलट तीर्थरूप म्हणण्यासारखं झालं.

केकू, उबो
स्मृतिपर्ण शब्द ऐकायला छान वाटतो पण त्याचा अर्थ वाचनखूण ऐवजी कुणाच्या आठवणींबद्दल लिहिलेले एखादे पान असा वाटतो मला.

By the by बाप हा शब्द निखळ मराठी आहे. म्हणजे तद्भव, तत्सम, देसी किंवा फारसी, अरबी, तुर्की, कन्नड वा आंग्ल भाषेतून आलेला नाहीये. हा आपले मराठी लोक आर्य भारतात येण्या आधी जी भाषा बोलत त्यातला आहे. असे वाचल्यावर मी बापाला बापच म्हणायला लागलो.

मराठी बृहद्कोश मधील "अबा" शब्द पहा. म्हणजे मराठी "आबा"
कुठून हिब्रू , खालडीअन इत्यादी भाषांतून प्रवास करून आपल्या माय मराठीत विसावला.