शब्दवेध व शब्दरंग (४)

बाळाला 'म' हे व्यंजन उच्चारण्यास सर्वात सोपे असावे. याचा काहीतरी संबंध असावा.

… Probably a natural sound in baby-talk, perhaps imitative of sound made while sucking…..

No wonder for most kids food is मंमं

ओष्ठ्य अक्षरे बाळ लवकर म्हणत असावे
मामा, बाबा, पापा

अवांतर:
दंडी लिखित दशकुमारचरीतम् मध्ये दहा कुमारांच्या गोष्टी आहेत. त्यातल्या एका कुमाराला एका प्रसंगात खालच्या ओठाला बाण लागतो त्यामुळे तो ओष्ठ उच्चार करू शकत नाही. त्यामुळे त्याला त्या प्रसंगानंतर प वर्गातील एकही अक्षर असलेले वाक्य दिले नाही.

… त्याला त्या प्रसंगानंतर प वर्गातील एकही अक्षर असलेले वाक्य नाही.…

हाऊ ब्रिलियंट ❗संहिता लिहितांना इतका सूक्ष्म विचार ❗

जबडी!!! आपलं.... जबरी!!!

ऋतुराज, मस्त पोस्ट.

चित्तंगम

हृदयंगम वाचले होते. आज रामायणाच्या मराठी अनुवादात “अर्पिते फुले चित्तंगम” असे वाचले.

माझ्यासाठी नवीन शब्द:

'चित्तंगम' प्रथमच वाचला मीही.

ऋतुराज, मस्त निरीक्षण!

त्यावरून 'विहंगम' (पक्षी) शब्दही आठवला. आणखी असे कुठले '-अंगम' प्रत्यय लागलेले शब्द आठवत नाहीत.

चित्तंगम- माझ्यासाठी नवीन शब्द

चित्तंगम >>> च्युईंगम सारखे वाटत आहे.
इतर 'गम' नवीन नाहीत.
छान चर्चा.

आज रामायणाच्या मराठी अनुवादात “अर्पिते फुले चित्तंगम” असे वाचले.>>> सुंदर वर्णन.

… Dear, darling, beloved;… this is so close !

कारण संवाद सीतेच्या तोंडी आहे, स्वयंवरापूर्वी पुष्पवाटिकेत फुले वेचतांना अचानक साक्षात रूपवान राम सामोरा येतो त्या प्रसंगात हा शब्द आलाय.

स्वयंवरापूर्वी ते एकमेकांना भेटले होते की नव्हते याविषयी पाठभेद आहेत. पण वाचायला सुरेख वाटतेय.

.. पाठभेद आहेत….

होय.. पण हिंदीत हा प्रसंग तुलसीदास असा काही खुलवतात की वा रे वा. निमिषमाया प्रसंग.

हे त्याचेच मराठी भाषांतर असावे, चेकवतो.

चालेल. भाषा व काव्यसौंदर्यापुढे सत्यासत्याचे विश्लेषणही रूक्ष वाटते.

अहाहा! साधु साधु

>>>>>स्वयंवरापूर्वी पुष्पवाटिकेत फुले वेचतांना अचानक साक्षात रूपवान राम सामोरा येतो
वाह!

संस्कृतमध्ये हाताच्या पाच बोटांची नावे
कनिष्ठिका (करंगळी), अनामिका (करंगळीच्या शेजारचं बोट, ring finger) मध्यमा ( मधलं बोट) तर्जनी (index finger) आणि अंगुष्ठ.
पैकी तर्जनी नाव तर्ज् धातू पासून आलेले आहे. म्हणजे भीति दाखवणे, चूप बसायला सांगणे.
अनामिका नाव कसे पडले असावे?
पुरा कवीनां गणनाप्रसंगे कनिष्ठिकाधिष्ठितकालिदासा!
अद्यापि तत्तुल्यकवेरभावादनामिका सार्थवती बभूव!!
कवींची नावं मोजताना करंगळी वर सगळ्यात आधी कालिदासाचे नाव घेतलं आणि पुढे गणनाच थांबली. त्यामुळे अनामिका हे पुढच्या बोटांचं नाव सार्थ ( अर्थसहित, योग्य अर्थ असलेलं) ठरलं. अनामिका म्हणजे जिला नाव नाही अशी. कालिदासाच्या तोडीचा कवी न झाल्यामुळे अनामिकेवर कुणाचंच नाव घेतलं गेलं नाही, ती अनामच राहिली.
अर्थात हे दंडी, भास, भारवी आदी कविवरांवर अन्यायकारक आहे यात संशय नाही. So take it as a joke!
यातील अंगुष्ठ ने मात्र फार्सी पर्यंत प्रवास केला. फार्सीत अंगुस्त आणि मराठीत आंगठा असे रुपांतर झाले.

चित्तंगम >>> च्युईंगम सारखे वाटत आहे >>

केकू, तो श्लोक मलाही आवडतो. पण अनामिका हे नाव त्यापूर्वीपासून असावं. कालिदासानंतर तुल्यवान कुणाचं नाव न मिळाल्याने त्या बोटाला जे (आधीपासून) अनामिका नाव आहे, ते सार्थ झालं, म्हणजे अर्थासह सिद्ध झालं असं तो श्लोक सांगतो. त्या गोष्टीत बोटांना नावं पडली असती तर करंगळीला "कालिदास" म्हणायला पाहिजे होतं.

So take it as a joke! हे बरोबर.

अंगुष्ठ >> माहिती आणि शब्दाचा प्रवास रोचक

हरचंद पालव
अंगुस्तान हा शब्द तिथूनच आला आहे.
हा श्लोक जास्त यथार्थ आहे,
उपमा कालिदासस्य भारवेरर्थगौरवम् ।
दण्डिनः पदलालित्यं माघे सन्ति त्रयो गुणाः ॥

चांगली चर्चा!
आर्ष आणि विदग्ध साहित्यात काय फरक असतो? हे वर्गीकरण कशानुसार ठरतं?

धन्यवाद, पण मी निराळं विचारत होते - आपण वाचतो आहोत ते साहित्य आर्ष आहे की अभिजात हे कसं ठरवावं?
लेखकाच्या नावावरून, की पाणिनीचे नियम पाळलेत की नाही त्यावरून की इतर कोणता निकष?