मराठीत ऑफलाईन टंकलेखन

"चांदवडची शिदोरी स्त्रियांचा प्रश्न" या विकीसोर्सवरील पुस्तकातील मजकूर या अ‍ॅपमधून स्पेल चेक करून घेतला.

https://mr.wikisource.org/wiki/चांदवडची_शिदोरी_स्त्रियांचा_प्रश्न

हेच पुस्तक निवडण्याचं कारण की हे "टेक्स्ट" फॉर्ममध्ये उपलब्ध आहे आणि याचे मुद्रितशोधन झालेले आहे. प्रथम मी सर्वच्या सर्व दिडशे पाने या अ‍ॅपमधून स्पेलचेक करण्याचा प्रयत्न केला. अ‍ॅप क्रॅश झाले. कारण अ‍ॅन्ड्रॉईडमध्ये किती मजकूर एका वेळी कॉपी-पेस्ट करता येऊ शकतो याला काही मर्यादा असाव्यात. मग मी या पुस्तकाचे ४०-५० पानांचे ४ भाग करून ते स्पेल चेक करून घेतले. बहुतेक सर्व शब्द बरोबर निघाले. काही चुका आहेत पण त्या इतक्या रूळलेल्या आहेत की स्पेल चेकचे सॉफ्टवेअर नसते तर त्या चुका निवडणे शक्यच झाले नसते. उदा...

जाहिरनामा:जाहीरनामा
दारुची:दारूची दारची
मिळविण्याकरीता:मिळविण्याकरिता मिळविण्याकरता
गठ्ठयाकडे:गठ्ठ्याकडे पठ्ठयाकडे पठ्ठ्याकडे
दारिद्रय:दारिद्र्य दरिद्री
पध्दतीने:पद्धतीने
कांबरुणाला:लांबरुंद
ऐषआराम:ऐशआराम
स्फ्य्:स्तन्य
अघाडीने:आघाडीने अनाडीने
पोलिस:पोलीस
भाकित:भाकीत भाकत भाषित भाजित
संसदेसमेर:धर्मसंसद
ह्र:हृत
ह्रमग:हृदयंगम
ह्मत्या:आत्महत्या
पैत्रुक:पैतृक
हकीकती:हकिकती
कुतुहलाने:कुतूहलाने
शेतकारी:शेतकरी
ऊबदार:उबदार
फूटपाथवरील:फुटपाथवरील
दुर्मिळ:दुर्मीळ

पशुंच्या:पशूंच्या
अंमलात:अमलात
सरसरी:सरसर सरसरीन सरासरी सरी सरस
बेफिकीरी:बेफिकिरी बेफिकीर
ऋतुंत:ऋतूंत
संप्रेरांचे:संप्रेरकांचे संप्रेरक
दुर्मिळ:दुर्मीळ
वेश्यव्यवसाय:वेश्याव्यवसाय सेवाव्यवसाय शेतीव्यवसाय व्यवसायसातत्य
पीछेहाट:पिछेहाट
आंनदाने:आनंदाने खानदाने
फितुर:फितूर
मृगजवळच:मृगजळ

भडीमार:भडिमार
लुटालुटीची:लुटालूटीची
रोषणाई:रोशणाई
निव्वळ:निवळ
मुश्किल:मुश्कील
उरतली:उतरली उरतील उतरील उरती उरली
सोसयटीचं:सोसायटीचे
सम्मती:संमती
अंमजबजावणी:अंमलबजावणी
कात्री:कातरी कात्रण धात्री कातकरी काळरात्री
विस्कळित:विस्कळत विस्कळ
उल्लेक:उल्लेख
कबुलीजबात:कबुलीजबाब
अपशयी:अपयशी
पीछेहाट:पिछेहाट

पीडलेल्या:पिडलेल्या पडलेल्या पकडलेल्या
कोलित:कोलीत किलोत कोलत
मालत्तेचे:मालतीचे
अद्भूत:अद्भुत
हालाखीचे:हलाखीचे हातचलाखीचे चलाखीचे
निव्वळ:निवळ
लवचिक:लवचीक
आधरे:आरे धरे आधारे
अत्यंक:अत्यंत
व्याकुळ:व्याकूळ
मूठभर:मुठभर
गेलल्या:गेल्या झेलल्या गारठलेल्या
व्यवस्थामध्ये:व्यवस्थांमध्ये
अणि:अणी आणि
आह्वान:आव्हान
पीछेहाट:पिछेहाट
विक्राळ:विकराळ विक्रिया
तकलुपी:तकलादी
होतोसा:होतोस होता
रुपात:रूपात पुरात
सर्रास:सररास सरासर
आक्रमाणांना:आक्रमणांना आइसक्रिमांना
तुलनने:संतुलने

या प्रयोगात दोन गोष्टी माझ्या लक्षात आल्या. एक म्हणजे मजकूर युनिकोडमध्ये टाईप केलेला असेल आणि तो "टेक्स्ट" फॉर्ममध्ये उपलब्ध असेल तर स्पेल चेकला फार वेळ लागत नाही. हे पूर्ण पुस्तक तासाभरात तपासून झाले. पण प्रत्येक पानाचा फोटो काढून गूगल लेन्समधून युनिकोड मजकूर मिळवणे थोडे कठीण आहे. छापील चुकांबरोबरच लेन्सच्या चुका देखील तपासाव्या लागतात. शिवाय स्पेलचेकदेखील १००% अचूक नाही. त्यातील त्रुटी जशा समजतील तशा (पुढील आवृत्तीत) सुधारल्या जातील.

"इंग्रजी-हिंदी डिक्शनरी" अ‍ॅप प्ले स्टोअरवर उपलब्ध करून दिले आहे.

https://play.google.com/store/apps/details?id=com.dictionary.shantanu.di...

बाजारात अशी बरीच अ‍ॅप असली तरी या अ‍ॅपमधील शब्दसंख्या बरीच जास्त आहे. बॉटनी, केमिस्ट्री, इंजिनिअरींग अशा विविध विषयांतील कठीण शब्दांना समर्पक प्रतिशब्द दिलेले आहेत. बहुतांश प्रतिशब्द संस्कृत भाषेतील असल्यामुळे हिंदीबरोबरच मराठी व इतर भाषिक देखील हे अ‍ॅप वापरू शकतात.

जाहिरातींचा भडिमार न करता जास्तीत जास्त अचूक अर्थ सांगण्याचा प्रयत्न केलेला आहे. तसेच ही ऑफलाईन डिक्शनरी असल्यामुळे तुमचा डेटा प्लॅन वापरला जात नाही. इंटरनेटचा वापर न झाल्यामुळे तुमचा वैयक्तिक डेटा बाहेर कुठे जात नाही. विद्यार्थ्यांबरोबरच इतर सर्वांसाठी उपयुक्त.
अ‍ॅप पूर्णपणे मोफत आहे. सूचना, स्पॉन्सरशिप यांचे स्वागत आहे!

लिब्रे ऑफिसच्या रायटरमध्ये मजकूर टाईप केल्यावर तो वर्डसारखाच ctrl + s म्हणजे कंट्रोल आणि "एस" या की-बोर्ड शॉर्टकटने सेव्ह करता येतो. या फाईलचा बॅक अप घ्यायचा असेल तर तीच फाईल वेगळ्या नावाने / वेगळ्या फोल्डरमध्ये सेव्ह करता येते. पण जर फाईल फारच महत्त्वाची असेल तर तिचा दररोज बॅक अप घ्यावा लागतो आणि दर वेळी वेगळे नाव द्यावे लागते. त्यासाठी Timestamp Backup with shortcut key नावाचे अ‍ॅड ऑन बनविले आहे.

https://extensions.libreoffice.org/en/extensions/show/42030

यामुळे फक्त Ctrl + Shift + T या शॉर्टकट द्वारे ही फाईल नवीन नावाने बॅक-अप फोल्डरमध्ये सेव्ह होईल. नवीन नावातच बॅक-अप कधी घेतला त्याची तारीख आणि वेळ असल्यामुळे आपले काम सोपे होते. Timestamp Backup नावाचे अ‍ॅड ऑन ओपन सोर्स लायसन्सद्वारे आधीच उपलब्ध होते. मी त्यात फक्त की-बोर्डसाठीचा शॉर्टकट जोडून घेतला आहे.

ही फाईल एका वेगळ्या फोल्डरमध्ये सेव्ह होईल. माझ्या संगणकावर त्या फोल्डरचा पत्ता असा आहे...
/home/ubuntu/.config/libreoffice/4/user/backup
तुम्ही जर विंडोज ऑपरेटिंग सिस्टिम वापरत असाल तर तो पत्ता अर्थातच वेगळा असेल. टूल्स - ऑप्शन्स - पाथ - बॅकअप्स हा पर्याय वापरून तो पत्ता बदलता येईल या चित्रात दाखविल्याप्रमाणे...

लिब्रे ऑफिस नीट चालत नसेल तर "user" फोल्डर डिलिट करण्याचा सल्ला अनेक वेळा दिला जातो. अशा वेळी बॅक अप फोल्डरमधील फाईल्स देखील निघून जातात. तसे होऊ नये म्हणून हा पत्ता बदलला पाहिजे.

एखादी महत्त्वाची फाईल नेमक्या वेळी उघडताच न येणे किंवा काही पाने, आकृत्या गायब होणे असे प्रकार अधून मधून सगळीकडे घडतात. त्याची कारणे वेगवेगळी असली तरी त्यावरील उपाय मात्र एकच आहे, तो म्हणजे हे अ‍ॅड ऑन वापरून बॅक-अप घेत राहणे! बॅक-अप फोल्डर गूगल ड्राईव्ह किंवा अ‍ॅमेझॉन s3 बरोबर जोडून घेता आला तर फारच उत्तम. त्यामुळे हार्ड डिस्क निकामी झाल्यावर काय करायचे याची चिंता करावी लागणार नाही!!

Ctrl + s ची जशी सवय झाली आहे तशी Ctrl + Shift + T या शॉर्टकटची देखील सवय होईल. बॅक-अप हा आग्रह न राहता ती सवय झाली पाहिजे असे कोणीतरी (शुद्धलेखनाच्या बाबतीत) म्हटले आहेच.

"टेलिग्राम" हे व्हॉट्स अ‍ॅपसारखेच काम करते.  बहुतेक असेलच तुमच्या मोबाइलमध्ये,  नसले तर डाऊनलोड करता येईल.

https://play.google.com/store/apps/details?id=org.telegram.messenger&hl=...

मी टेलिग्रामसाठी दोन बॉट बनविले आहेत.  तुम्ही Marathispellbot  ह्या बॉटला कोणताही मराठी मजकूर दिला की तो त्यातील चुका आणि त्यांना पर्यायी शब्द सुचवेल.  SanskritSandhibot हा बॉट दोन किंवा अधिक शब्दांची (पाणिनीय सूत्रानुसार) संधी करून देईल.  उदाहरणार्थ "कर्मणि एव अधिकारः ते" असे शब्द संस्कृत बॉटला  दिले की तो त्याची "कर्मण्येवाधिकारस्ते" अशी संधी करून देईल. किंवा "हिम आलय" असे लिहून पाठविले तर "हिमालय" असा शब्द मिळेल.

खाली दाखविलेल्या चित्रात  "नार्वेकर, घेई, महोदयीने" असे शब्द बरोबर असूनही चुकीचे म्हणून या यादीत आले आहेत. त्याकडे दुर्लक्ष करता येईल. "तसेचआमची" यात जागा सोडायला हवी होती. "वासाहती माहित आश्या" अश्या चुका मराठी माणूस सहसा करत नाही. हा गूगल अ‍ॅटो करेक्टचा प्रताप दिसतो.  कौटुंबिक किंवा सोसायटी ग्रूपमध्ये आग्रहाने किंवा अभिमानाने मराठीत पोस्ट करायची असेल तर आधी टेलिग्राम बॉटकडून तो मजकूर तपासून घ्यावा.

"सभे आधी", "घेई नात", "रखड पट्टी", "युनियन चा" असे शब्द हल्ली तोडून का लिहिले जातात माहीत नाही.  त्या शब्दांमध्ये स्पेस देण्याची अजिबात गरज नाही.

ऐसी अक्षरे या संकेतस्थळावरील या चर्चेत शेवटच्या प्रतिसादात एकाने "जीबोर्ड" च्या अ‍ॅटो करेक्टविषयी तक्रार केली आहे ती अशी:

>> देण्यासाठी, लिहिण्यासाठी, देऊनही वगैरे शब्द Gboard auto correct करून देण्या साठी, लिहिण्या साठी, देऊन ही असे करतो.

जीबोर्ड खरोखरच असे काही करत असेल तर "असून अडचण, नसून खोळंबा" याचे हे एक चांगले उदाहरण ठरेल. गूगल फुकट देत असलेल्या सुविधा चांगल्या असल्या तरी काही वेळा त्यातील ओव्हरस्मार्ट मदत नकोशी वाटते.

>> पोर्तुगीज या शब्दाचं सामान्य रूप काय असावं - पोर्तुगिजा का पोर्तुगीजा?
"पोर्तुगीजा" बरोबर.

>> वाचून वाचून ईंग्रजी शब्दांची विचित्र स्पेलिंग्ज सुद्धा जर लक्षात रहातात तर मराठी ऱ्ह्स्व-दिर्घ का नाही?" या प्रश्नाचं उत्तर दुर्दैवाने माझ्याकडे नाही. "लीहीणे" नक्की बरोबर नाहीये हे कळतं पण 'लिहीणे' का 'लिहिणे' चटकन लक्षात येत नाही. नशीब आमचं दुसरं काय?

सध्याची पिढी बहुतेक वाचन नेटवर करत असल्यामुळे आणि नेटवर भयानक अशुद्ध मराठी लिहिले जात असल्यामुळे कोणताच शब्द डोक्यात नीट रजिस्टर होत नाही. दुसरी गोष्ट फक्त वाचून वाचून इंग्रजी शब्दांची विचित्र स्पेलिंग्ज लक्षात राहतात यावर माझा विश्वास नाही. शाळेत या विषयावर भरपूर मेहनत घेतली गेलेली मला आठवते. मराठी ही काही इंग्रजीसारखी पोटापाण्याची भाषा नसल्यामुळे त्यावर मेहनत घेण्याची कोणालाच गरज वाटत नसावी.

>> मी परिश्रम / परीश्रम यातलं जे चुकीचं आहे ते लिहिलं तर तुमच्या मज्जातंतूना धक्का बसण्यापलीकडे काही दुष्परीणाम होतो का? की जेणे करून मी ऱ्हस्व-दिर्घ अचूक लिहीण्यासाठी कठोर परिश्रम करावेत?

असे लिहिण्याने "मज्जातंतूना धक्का बसण्यापलीकडे" बरेच काही घडते. पण ते "slow poisoning" सारखे असल्यामुळे त्याचे दुष्परिणाम लगेच लक्षात येत नाहीत. गुटखा, सिगरेट/ दारूचे सेवन सातत्याने आणि दीर्घकाळ केले की अगदी कॅन्सर नाही झाला तरी शरीरावर, मनावर, कुटुंबावर त्याचे परिणाम झाल्यावाचून राहात नाहीत. तसेच सातत्याने आणि दीर्घकाळ अशुद्ध भाषेचा अक्षरशः मारा करत राहिलात तर कदाचित पुढची पिढी फक्त नावालाच मराठी राहील. त्यांना आपल्या मातृभाषेत लिहा-वाचायला खूपच "डिफिकल्ट" होईल. व्यक्त होताच आले नाही तर मानसिक आरोग्याचाही सामना करावा लागेल.

"चॅट जीपीटी" नावाचा मशीन लर्निंगचा चमत्कार सर्वांना निदान ऐकून तरी माहीत असेलच. मराठी भाषेत त्या तोडीची सोय बनणे जवळपास अशक्य आहे. त्याचे एक महत्त्वाचे कारण सगळीकडे मनःपूत केले गेलेले अशुद्ध लेखन हे आहे.

>> असं कोणतं app किंवा कीबोर्ड आहे का? जो सगळीकडे काम करेल.

मी प्रमुख आय.एम.ई. हे सॉफ्टवेअर वापरतो आहे गेली कित्येक वर्षे.
https://www.pramukhime.com/windows-application

बराहाप्रेमी त्या सॉफ्टवेअरची लिंक देतीलच. या दोन प्रमुख पर्यायांशिवाय भाषा इंडिया हे मायक्रोसॉफ्टचे सॉफ्टवेअर

https://www.microsoft.com/en-in/bhashaindia/downloads

आणि सी-डॅकचे आय.एस.एम. (Intelligent Script Manager) जे सरकारी कार्यालयात मोठ्या प्रमाणावर वापरले जाते, असे एकूण चार पर्याय आहेत.

https://www.cdac.in/index.aspx?id=ev_corp_gist_ism_launch

बराहा सोडून बाकी तीनही सॉफ्टवेअर फुकट आहेत. बराह एक महिना विनामूल्य वापरून पाहता येते. त्यानंतर सुमारे दोन हजार किंमत आहे.

"शुद्ध" हा शब्द बर्‍याचदा "शुध्द" असा चुकीचा लिहिला जातो. कारण फोनेटिक की-बोर्डवर जोडाक्षर बनविताना आपण "ध + द" लिहित आहोत की "द + ध" हे मुळीच समजत नाही. लिब्रे ऑफिसच्या रायटरमधील अ‍ॅटो करेक्टमध्ये जर *.ध्द.* > द्ध अशी नोंद केली तर तुम्ही लिहिलेला चुकीचा ध्द आपोआप सुधारला जाईल.

जर कुठून कॉपी पेस्ट केलेला मजकूर असेल तर अ‍ॅटो करेक्ट ट्रिगर होणार नाही. त्यासाठी Tools - Autocorrect - Apply हा पर्याय वापरावा लागेल. रेग्युलर एक्स्प्रेशनसाठी आपण स्टार (*) वापरला आहे. याचा अर्थ चुकीचा ध्द कुठेही /कोणत्याही शब्दात आला तरी सुधारला जाईल. ही सोपी युक्ती वापरून आपण आपल्या नेहमी होणार्‍या कोणत्याही चुका आपोआप सुधारू शकतो.

१) त्या मजकुरातील काही शब्द लाल रंगात अधोरेखित होत आहेत का? त्यावर राईट क्लिक केल्यावर अपेक्षित पर्याय दिसत आहेत का? जर तुमच्या मजकुरात एकही चूक सापडली नसेल तर असे होणे बरोबर आहे. "मराठी प्लस" साठी मूळ मराठी स्पेलचेक अ‍ॅड ऑन इन्स्टॉल असणे आवश्यक आहे.
२) इंग्रजी स्पेल चेक प्लस योग्य प्रकारे चालत आहे का?
३) मी लिब्रे ऑफिसची नवीन आवृत्ती टेस्ट करून पाहिली आहे. जुन्या आवृत्तीत हे नीट चालते की नाही ते मला माहीत नाही.

खाली दिलेल्या ओळी अ‍ॅटो करेक्टमध्ये टाकून स्पेल चेक अ‍ॅड ऑन नवीन बनविले.

block-list:block block-list:abbreviated-name=".*ु" block-list:name="ू" /
block-list:block block-list:abbreviated-name="अधी.*" block-list:name="अधि" /
block-list:block block-list:abbreviated-name=".*ध्द.*" block-list:name="द्ध" /

याचा अर्थ शब्दाच्या शेवटी जर र्‍हस्व उकार आला तर तो आपोआप दीर्घ होईल.
शब्दाच्या सुरुवातीला 'अधी' प्रत्यय आला तर तो 'अधि' असा र्‍हस्व होईल.
'ध्द' हे जोडाक्षर शब्दात कुठेही आले तरी ते 'द्ध' असे बदलले जाईल.

काही अपवादात्मक प्रसंगात यामुळे शुद्ध शब्द अशुद्ध शब्दात बदलला जाईल. उदाहरणार्थ 'अधीर' हा शब्द
'अधिर' असा होईल. तसे झाले तर undo या बटणावर क्लिक करून किंवा control + Z वापरून तो शब्द पूर्ववत करता येईल. 'अधिर' शब्द तसाही चुकीचा असल्यामुळे त्याखाली लाल रेघ येईल आणि राईट क्लिकवर 'अधीर' असा योग्य पर्याय दिसेल तो स्वीकारता येईल. अशा शब्दांची वारंवारता फार कमी आहे तर त्या मानाने अधीकार/ अधीकारी असे चुकीचे शब्द फार मोठ्या प्रमाणात वापरात आहेत. स्पेल चेक ऐवजी अ‍ॅटो करेक्ट मधील रेग्युलर एक्स्प्रेशन वापरून सुधारणा करण्याची ही कल्पना कोणाला अनावश्यक (किंवा आक्षेपार्ह / आक्रमक) वाटत असेल तर तसे लिहावे म्हणजे खाली दिलेल्या यादीचा फेरविचार करता येईल.

.*अा.* आ
.*आे.* ओ
.*आै.* औ
.*आॅ.* ऑ
.*अ‍ॅ.* ॲ
.*अॅ.* ॲ
.*ऎ.* ऐ
.*ाे.* ो
.*ाॅ.* ॉ
.*ॉं.* ाँ
.*ॅं.* ँ
.*र्‍य.* ऱ्य
.*र्‍ह.* ऱ्ह
.*ध्द.* द्ध
अभी.* अभि
प्रती.* प्रति
अनू.* अनु
अधी.* अधि
अती.* अति
.*ु ू

खाली दिलेले सर्व शब्द (वाटत नसले तरी) मराठीच्या/युनिकोडच्या नियमांनुसार चुकीचे आहेत.

अांबा आेसरी आैषध आॅन अॅपल ऎतिहासिक आजाेबा पाॅलिश कॉंग्रेस वर्‍हाड दर्‍यात शुध्द अभीमान प्रतीपादन अनूभव अधीकार अतीप्रसंग वाळु

Tools - Autocorrect - apply हा पर्याय वापरला तर वर दिलेले सर्व शब्द आपोआप बदलून मिळतील. हे असे...

आंबा ओसरी औषध ऑन ॲपल ऐतिहासिक आजोबा पॉलिश काँग्रेस वऱ्हाड दऱ्यात शुद्ध अभिमान प्रतिपादन अनुभव अधिकार अतिप्रसंग वाळू

टाईप करताना किंवा टाईप करून झाल्यावर अ‍ॅटोकरेक्ट "अप्लाय" करता येतो. लिब्रे ऑफिसच्या रायटरमधील ही सोय किती वेळ आणि श्रम वाचविते हे मायक्रोसॉफ्ट वर्डचा आग्रह धरणार्‍यांनी लक्षात घ्यायला हवे.

टेलिग्राममध्ये हे चार बॉट उपलब्ध आहेत. टेलिग्राम हे व्हॉट्स-अ‍ॅप सारखेच एक अ‍ॅप आहे जे तरुणांमध्ये तसेच विद्यार्थीवर्गात खूप लोकप्रिय आहे.

MarathiSpellbot
टाईप केलेला किंवा गूगल लेन्समधून कॉपी/ पेस्ट केलेला मराठी मजकूर स्पेल चेक करून मिळेल. स्क्रीनशॉट
_____

SandhiSplitBot

संस्कृत शब्दाचा संधी विग्रह करून मिळेल. जर "कर्मण्येवाधिकारस्ते" असे टाईप केले तर "कर्मणि एव अधिकारः ते" असे उत्तर मिळेल. स्क्रीनशॉट
_____

SanskritSandhibot

दोन किंवा अधिक शब्दांची पाणिनीय सूत्रानुसार संधी करून मिळेल. जर "गण ईश उत्सव" असे टाईप केले तर मिळेल "गणेशोत्सव" स्क्रीनशॉट
_____

GuruChatGPTBot

तुम्ही विचारलेल्या (इंग्रजी भाषेतील) कोणत्याही प्रश्नाचे उत्तर चॅट जीपीटी देईल. माझ्या माहितीप्रमाणे चॅट बॉट इंग्रजीशिवाय इतर कोणत्याही भाषेत नीट उत्तर देऊ शकत नाही. त्याचे ट्रेनिंग एक-दोन वर्षांपूर्वी झाले असल्यामुळे नवीन घडामोडी त्याला माहीत नाहीत आणि काही वेळा अत्यंत चुकीची माहिती अतिशय आत्मविश्वासपूर्वक देतो! स्क्रीनशॉट

संस्कृत स्पेलचेक, संधी आणि विग्रह या प्रत्येकासाठी स्वतंत्र बॉट न बनविता एकच बॉट बनविला आणि त्याला नाव दिले "संस्कृत वन". (SanskritOneBot)

https://t.me/SanskritOneBot

टेलिग्रामच्या या बॉटला जर एकच शब्द दिला तर तो शब्द शुद्ध आहे की नाही ते पाहतो आणि शक्य असेल तर संधी विग्रह करून देतो. उदाहरणार्थ मी "कर्मण्येवाधिकारस्ते" असा शब्द दिला. त्याला प्रतिसाद असा मिळाला...

[{"message": "no spelling error found"}, {"कर्मण्येवाधिकारस्ते": "कर्मणि एव अधिकारः ते"}]

तर मेसेज असा आहे की हा शब्द शुद्धलेखनाच्या दृष्टीने बरोबर आहे. आणि त्याचा विच्छेद "कर्मणि एव अधिकारः ते" असा आहे.
_____

दोन शब्दांपेक्षा जास्त (जास्तीत जास्त १९) शब्द या बॉटला दिले तर तो त्याची संधी करून देतो. उदाहरणार्थ मी रामायणातील हा श्लोक दिला.

कः अनु अस्मिन् सांप्रतं लोके गुणवान् कः च वीर्यवान् धर्मज्ञः च कृतज्ञः च सत्यवाक्यः दृढव्रतः

बॉटने सर्वप्रथम स्पेल चेक करून सांगितले की यात काही शुद्धलेखनाची चूक नाही. त्यानंतर त्याने याची संधी करून दिली.

[{"message": "no spelling error found"}, {"कः अनु अस्मिन् सांप्रतं लोके गुणवान् कः च वीर्यवान् धर्मज्ञः च कृतज्ञः च सत्यवाक्यः दृढव्रतः": "कोऽन्वस्मिन्षांप्रतंलोकेगुणवान्कश्चवीर्यवान्धर्मज्ञश्चकृतज्ञश्चसत्यवाक्योदृढव्रतः"}]

पूर्वीच्या काळी कागद महाग असे तेव्हा जागा वाचविण्यासाठी म्हणून संधी अवश्य केली पाहिजे असे पाणिनी म्हणाले असतील असे मला वाटत होते. पण युनिकोडच्या जमान्यात देखील संधीमुळे सुमारे १०% डाटा वाचतो!

x = 'कः अनु अस्मिन् सांप्रतं लोके गुणवान् कः च वीर्यवान् धर्मज्ञः च कृतज्ञः च सत्यवाक्यः दृढव्रतः'
len(x)
92

y = 'कोऽन्वस्मिन्षांप्रतंलोकेगुणवान्कश्चवीर्यवान्धर्मज्ञश्चकृतज्ञश्चसत्यवाक्योदृढव्रतः'
len(y)
81

संधी मुळे वाचनाचा वेग वाढतो आणि गद्य मजकुराला पद्यासारखी गेयता येते.
_____

१९ शब्दांपेक्षा जास्त शब्द दिले तर विग्रह किंवा संधी करण्याचा प्रयत्न न करता बॉट फक्त ते शब्द शुद्धलेखनाच्या दृष्टीने बरोबर आहेत की नाही इतकेच पाहील. सोबत दिलेल्या स्क्रीनशॉटमध्ये आपण पाहू शकतो की "व्याख्यनमेव" आणि "संक्षिप्तपरिचयं" हे दोन शब्द चुकीचे म्हणून वेगळे काढले गेले आहेत. संधी न करता "संक्षिप्त परिचयं" लिहा अशी सूचना आहे ती दुर्लक्षित करता येईल.

संस्कृत भाषेच्या अभ्यासकांना याचा उपयोग होऊ शकतो. मराठी भाषेतील अनेक शब्द संस्कृतमधूनच आलेले असल्यामुळे मराठी आणि अन्य भारतीय भाषिकांना देखील याचा उपयोग होईल.

ज्यांना प्रमाण लेखन नको असेल किंवा महामंडळाचे नियम मान्य नसतील त्यांनी मनःपूत इकार / उकार काढण्यापेक्षा ऊंझा - जोडणीचा स्वीकार करावा. ऊंझा-जोडणी म्हणजे गुजराती भाषा परिषदेने (मूलतः भाषाशुद्धी अभियान) ऊंझा येथे भरविलेल्या अधिवेशनात घेतलेल्या निर्णयानुसार (ठरावाप्रमाणे) र्‍हस्व-दीर्घ अशा दोन-दोन इ-ई, उ-ऊ, ऐवजी फक्त एकच ई व ऊ चा वापर करावा, अर्थात फक्त दीर्घ ई ( ‍ी ) व र्‍हस्व उ ( ‍ु ) चीच चिन्हे वापरली जावीत असा निर्णय घेण्यात आला. (उदा. वीद्या, शीक्षक, वीनंती, रुप, वधु, धुर इ. )

ऊंझा जोडणीने र्‍हस्व इ काढून टाकली असली तरी "उ" च्या बाबतीत मात्र र्‍हस्व उ काढून न टाकता दीर्घ ऊ काढून टाकला आहे.
त्याचे कारण भारतीय भाषात दीर्घ ऊ पेक्षा पहिला उ जास्त वापरला जातो. ही गोष्ट अगदी सोप्या पद्धतीने सिद्ध करता येईल.

# grep 'ू' mr_IN.dic | wc -l
2512

# grep 'ु' mr_IN.dic | wc -l
6058

स्पेल चेकच्या डेटाबेस मधील शब्दांमध्ये पहिला उ हा दुसर्‍या ऊ पेक्षा तीनपट जास्त वापरला गेला आहे. त्यामुळे ऊंझा जोडणीला अवैज्ञानिक किंवा अतार्किक मानण्याचे कारण नाही. फक्त आम्ही ऊंझा जोडणीचा स्वीकार केला आहे अशी तळटीप द्यावी म्हणजे प्रमाण लेखन वाचनाची सवय असलेली मंडळी तिकडे फिरकणार नाहीत आणि लेखकाला टीकेचा सामना करावा लागणार नाही. "ऊंझा" हा शब्ददेखील माहीत नसलेली असंख्य मराठी माणसे कळत - नकळत त्या पद्धतीने लिखाण करत आहेत. त्यांना २ गोष्टी लक्षात ठेवाव्या लागतील.
१) दुसरा ऊ आणि पहिला इ कुठेही वापरता येणार नाही. अगदी "आणि" हा शब्ददेखील "आणी" असा लिहावा लागेल.
२) शुद्धलेखनाचे इतर सर्व नियम जसेच्या तसे पाळावे लागतील. ऊंझा परिषदेने देखील ही गोष्ट मान्य केली होती.

http://www.maparishad.com/bhaji/diwali2007/shuddhalekhan/unzajodani

सावरकरांनी देवनागरी लिपीत सुधारणा सुचवून अ ची बाराखडी अशी लिहावी असे म्हटले होते.
अ आ अ‍ि अ‍ी अ‍ु अ‍ू अ‍े अ‍ै अ‍ृ अ‍ॄ
त्या सूचनेचा कोणीही स्वीकार केला नाही. विनोबा भावे यांनी सर्व भारतीय भाषांनी एकाच लिपीचा स्वीकार करावा असा आग्रह धरला होता, त्याकडेही कुणी लक्ष दिले नाही. अरूण फडके यांनी मांडलेले सुलभीकरणाबाबतचे विचार वाचण्याची देखील तसदी कोणी घेत नाही.
https://www.arunphadake.com/2011/01/01/shuddhalekhanachesulabhikaran/

ऊंझा जोडणीचे मात्र काही प्रमाणात स्वागत / समर्थन होताना दिसले.

http://mr.upakram.org/node/1263

सुलभीकरणाचा एक प्रयत्न म्हणून याचे स्थान महत्त्वाचे आहे.

या चर्चेत आपण पाहिले की हल्ली "युनियन चा", "देण्या साठी", "लिहिण्या साठी" असे हिंदीसारखे शब्द तोडून लिहिण्याची फॅशन आली आहे. लिब्रे ऑफिसच्या रायटरमध्ये आपण जो मजकूर टाईप केला आहे किंवा कुठून कॉपी पेस्ट केला आहे, त्यात जर असे शब्द असले तर त्यातील स्पेस काढावी लागेल. त्यासाठी फाईंड - रिप्लेस हा पर्याय वापरता येईल. पण ४-५ वेळा असे शब्द शोधून बदलण्यात खूप वेळ जाईल. हा वेळ वाचविण्यासाठी मॅक्रो बनविता येईल. त्यामुळे एका मिनिटात सर्व काम होईल. त्यासाठी Tools - Macro - Organize Macro - Basic अशा मार्गाने जावे लागेल या चित्रात दाखविल्याप्रमाणे. त्यानंतर Edit बटणावर क्लिक करून या पानावर दिलेला कोड कॉपी - पेस्ट करावा लागेल. आता ReplaceList मॅक्रो निवडून Run बटनावर क्लिक करून प्रत्ययाच्या आधी आलेली स्पेस काढून टाकू शकतो. मजकूर जर बराच मोठा असेल तर अशी काही युक्ती करावी लागेल शुद्धलेखन तपासण्याचा वेळ वाचविण्यासाठी.

एका बॅनरवाल्याने "३र्यांदा पंतप्रधान झाल्याबद्दल अभिनंदन " अशी पाटी लावली आहे. "तिसऱ्यांदा" हा शब्द "तीनर्यांदा" (तो देखील आकड्यात) लिहावा लागतो हे पाहून मला धक्का बसला. त्याहून मोठा धक्का बसला जेव्हा मी हा शब्द स्पेल चेक करून पाहिला. कारण त्यात " तिसरा / तिसऱ्या" हा शब्द असला तरी "तिसऱ्यांदा" हा शब्दच नाही!
पहिल्यांदा सगळ्या शब्दांची यादी केली आणि स्पेल चेक केला.

पहिल्यांदा
दुसऱ्यांदा
तिसऱ्यांदा
चौथ्यांदा
पाचव्यांदा
सहाव्यांदा
सातव्यांदा
आठव्यांदा
नवव्यांदा
दहाव्यांदा
अकराव्यांदा
बाराव्यांदा
तेराव्यांदा
चौदाव्यांदा
पंधराव्यांदा
सोळाव्यांदा
सतराव्यांदा
अठराव्यांदा

यात हे लक्षात आले की फक्त चारच शब्द नव्याने जमा करावे लागतील.

दुसऱ्यांदा
तिसऱ्यांदा
चौथ्यांदा
नवव्यांदा

बाकी शब्दांसाठी खाली दिलेला एकच रूल पुरेसा आहे.
SFX q 0 व्यांदा .

या रूलचा अर्थ असा आहे की "पाच" + "व्यांदा" असा "पाचव्यांदा" शब्द बनेल. पण २, ३, ४ आणि ९ या आकड्यांसाठी हा रूल चालणार नाही. कोणी जर "तीनव्यांदा" असे टाईप केले तर स्पेलचेक तो शब्द चुकीचा आहे असे सांगणार नाही कारण तीन शब्दाला "q" टॅग लागलेला आहे. पण त्या बॅनरमध्ये पाहिल्याप्रमाणे अगदी टोकाचे लेखन करणारे देखील "तीनव्यांदा" असे टाईप करत नाहीत किंवा बोलतानादेखील तसे बोलत नाहीत.

एकोणीस पासून पुढे अठ्ठेचाळीस पर्यंतच्या शब्दांसाठी "q" या सफिक्स रूलमध्ये एक रूल अ‍ॅड केला.

SFX q ीस िसाव्यांदा ीस

यामुळे अठ्ठेचाळिसाव्यांदा हा शब्द बनू शकेल. त्यापुढील शब्द म्हणजे उदाहरणार्थ बासष्टव्यांदा, त्रेसष्टव्यांदा वगैरे वापरात नसल्यामुळे त्यांचा विचार केला नाही.

देवनागरी चंद्रबिंदू ँ (युनिकोड : 0901) मराठीत अजिबात वापरला जात नाही. मात्र इंग्रजी शब्द मराठीत लिहिताना त्याचा उपयोग होतो. उदा. बँक, बाँब, पँट
हे शब्द परसवर्ण पद्धतीने देखील लिहिता येतात. उदा. पँट पॅण्ट पॅन्ट

पण स्पेलचेकच्या डेटाबेसमध्ये फक्त चंद्रबिंदू वापरून शब्द जमा केले गेले आहेत. त्यामुळे पहिला शब्द बरोबर दाखविला जात असून दुसर्‍या आणि तिसर्‍या शब्दाला पहिल्या शब्दाची सुचवणी येत आहे. इंग्रजी शब्द मूळ उच्चारानुसार लिहावा असा नियम आहे पण त्याचा मूळ उच्चार काय हाच वादाचा मुद्दा होऊ शकतो. म्हणून हे तीनही शब्द बरोबर म्हणून समजले जातील अशी व्यवस्था हंस्पेलच्या नियमात थोडा बदल करून केली.

ICONVॅ म् ँ
ICONVॅ न् ँ
ICONV ॅण् ँ

मराठीत नसलेला पण इंग्रजी शब्द लिहिताना लागणारा स्वर म्हणजे ◌ॅ (U+0945) आणि ॲ (U+0972) उदा. कॅमेरा, ग्रॅम, टोमॅटो, ॲपल

अवांतरः
युनिकोड हे अत्यंत विचारपूर्वक आणि काटेकोरपणे बनविलेले मानक आहे यात शंकाच नाही. पण मराठीच्या "र्‍य" आणि "र्‍ह" चा युनिकोडमध्ये समावेश न करून त्यांनी मराठीवर फार मोठा अन्याय केला आहे. आश्चर्याची गोष्ट अशी की मी ज्या ज्या मराठी माणसांबरोबर या विषयावर बोलायचा प्रयत्न केला त्या सर्वांनी माझी ही अपेक्षा कशी अवास्तव / अनावश्यक आहे हे अगदी ठासून सांगीतले!

LLB हा शब्द सोप्या पद्धतीने एलेल्बी / एल्एल्बी असा लिहिता येतो. पण ते दोन्ही शब्द चुकीचे आहेत. एलएलबी किंवा एल्‌एल्‌बी असे पायमोडके लिहिले पाहिजे. हलन्त "एल्" काढायचे असेल तर ते काही इनपुट मेथडमध्ये फार कठीण आहे. मी युबंटू मधील आयबसमध्ये उपलब्ध असलेला गमभन की-बोर्ड वापरतो. लिब्रे ऑफिसच्या रायटरमध्ये हा शब्द अशा पद्धतीने लिहिता येतो.

el(control + shift + u 200c)(space)el(control + shift + u 200c)(space)bI

el टाईप केले की "एल्" असे उमटते. त्यानंतर की-बोर्ड बदलून इंग्रजी करतो आणि control + shift + u असे टाईप करतो. त्यानंतर जॉईनरचा संकेतांक 200c टाईप करून स्पेस देतो. याचा अर्थ त्या "ल" चा पाय आता कायमचा मोडला गेला आहे. त्यापुढे "बी" टाईप केले तरी "ल्बी" असे जोडाक्षर तयार होणार नाही. ही ट्रिक विंडोज / लिनक्सच्या कोणत्याही इनपुट मेथडमध्ये वापरता येते. एक शब्द टाईप करताना दोन वेळा की-बोर्ड बदलून युनिकोड संकेतांक वापरणे माझ्या जीवावर आले आहे. सुदैवाने पाय मोडके अक्षर काढण्याची वेळ फार वेळा येत नाही, पण याला दुसरा काही उपाय आहे का?

तुमचे म्हणणे काही प्रमाणात बरोबर आहे. अरुण फडके यांच्या मते तो शब्द असा हवा...
एल्एल. बी.

शुद्धलेखनाचे इतर नियम - भाग ७ या व्हिडीओत अरुण फडके यांनी ही गोष्ट स्पष्ट केली आहे.
https://www.youtube.com/watch?v=zFSgD14Itr8

(The double 'L' in LLB stands for the plural "laws.")

इंग्रजी आद्याक्षरे शब्दाच्या आत आली तर त्यांचा पाय मोडावा लागतो. मात्र शब्दाचे शेवटचे अक्षर असेल तर ते पूर्ण लिहावे.

फडके यांच्या मते:
बी. एस्सी. असे लिहू नये.
बी. एससी. असे देखील लिहू नये.
बी. एस. सी. हे देखील चूक
बी. एस्‌सी. हे मात्र बरोबर.

एस्‌व्हीसी बँक (शामराव विठ्ठल को-ऑपरेटिव्ह) या शब्दातील एस हा पाय मोडका लिहिला जातो. (बँकेच्या अधिकृत बोर्डावर आणि जाहिरातीत देखील) स्पेलचेकच्या डेटाबेसमध्ये मी पाय मोडके आणि अखंड अशी दोन्ही आद्याक्षरे घेतली आहेत त्यामुळे तुम्ही एसव्हीसी बँक असे लिहिले तरी त्या शब्दाखाली लाल रेघ येत नाही. एस. टी. हा शब्द एकत्र लिहायचा झाला तर एस्‌टी असा लिहावा. एस्टी लिहू नये. (हा त्या व्हिडीओचा मी काढलेला निष्कर्ष आहे. माझे मराठी इयत्ता दहावीनंतर "सुटलेले” आहे!)

माझा मुद्दा एलएलबी या शब्दाविषयी किंवा इंग्रजी आद्याक्षरांविषयी नसून पायमोडके अक्षर काढण्याची युनिकोडमधील सर्वात सोपी इनपुट मेथड कोणती असा होता.

१) प्रमुखची अँन्ड्रॉइडची लिंक दिल्याबद्दल धन्यवाद. पण माझ्या फोनवर काही कारणाने ते अ‍ॅप इन्स्टॉल झाले नाही.
२) "एस. टी. किंवा एसटी असा लिहिला पाहिजे." हा मुद्दा समजला. पण पाय मोडके अक्षर सोप्या पद्धतीने कसे काढायचे हा प्रश्न उरतोच.

मी देखील प्रमुख भक्त असून विंडोजवर तेच वापरतो. त्यात दोन डॅश देऊन नॉन जॉईनर टाकता येतो. अधिक माहिती याच धाग्यात १८ एप्रील २०२१ च्या पोस्टमध्ये मिळू शकेल. पण युबंटू या प्रणालीत प्रमुख चालत नाही. तिथे आयबसमध्ये उपलब्ध असणारे गमभन वापरतो. त्यात एल्‌एल्‌बी हा शब्द लिहिण्याकरता शिफ्ट आणि स्पेस द्यावी लागते असे दिसते.

el(shift + space)(.h)el(shift + space)(.h)bI

.h म्हणजे हलन्त तो ल ला जोडण्यासाठी त्या दोघांमध्ये नॉन जॉईनर टाकावा लागतो. नॉन जॉइनरसाठी shift + space ही सोपी युक्ती आहे. युनिकोडचा संकेतांक लक्षात ठेवायची गरज नाही!

सुनील यांच्या प्रतिसादात त्यांनी ज्या पद्धतीने एल्‌एल्‌बी असं लिहिलं (एल^^एल^^बी) तीच पद्धत बरहाच्या इन्स्क्रिप्ट की-बोर्ड मध्ये देखील वापरता येते. पण जर बरहाचा फोनेटिक की-बोर्ड वापरत असाल तर पाय मोडके अक्षर काढण्याची काहीच सोय नाही. इतकेच नाही तर थेट युनिकोड संकेतांक वापरून एखादे अक्षर टाईप करण्याची देखील सोय नाही. थोडक्यात बराहमध्ये फोनेटिक पद्धतीने टाईप करणार्‍यांना काही वेळा तरी की-बोर्ड बदलावाच लागतो किंवा कॉपी-पेस्टचा आधार घ्यावा लागतो.

ही माझी ऐकीव माहिती आहे. जाणकारांनी सुधारणा करावी. मी बराह वापरत नाही कारण ते फुकट मिळत नाही. "फ्क्त दोन् हजार" माझ्यासाठी दोऽन हजाऽऽर रुपऽऽऽये इतके मोठे आहेत. शिवाय बराहचा सेट-अप प्रमुखपेक्षा मोठा असल्यामुळे त्याला मेमरी देखील जास्ती लागते. आणि ओपन सोर्स सॉफ्टवेअर नसल्यामुळे त्यात काही बदल / सुधारणा करता येत नाहीत.

इतर कुठून मजकूर टाईप करून लिब्रे ऑफिसच्या रायटरमध्ये आणला असेल तर राईट क्लिकवरील Paste Special - Unformatted Text हा पर्याय वापरू. आता Tools - Autocorrect – Apply हा पर्याय वापरून घेऊ आणि मग लाल अंडरलाईन असलेल्या शब्दांचा स्पेल चेक करून घेऊ.

ही पहिली पायरी पूर्ण झाली की फॉर्मेटिंग चालू. सर्वप्रथम F11 वापरू. त्यात पहिलाच आयकॉन Paragraph Style चा असून Default Paragraph Style या पर्यायावर राईट क्लिक करून new… हा पर्याय निवडला. स्टाईलचे नाव मुद्दामच मराठीत लिहिले म्हणजे ते इतरांपेक्षा वेगळे दिसेल. आता पुढील पायऱ्या अशा आहेत...

Step 1
Right click on Default Paragraph Style and choose New...

Step 2
Choose a name for your custom style

Step 3
Alignment Tab - Justify

Step 4
Text Flo Tab - Hyphenation - Automatically - 3 characters at line end / Deselect Page

Step 5
Font Tab - Shobhika Regular / Style - Regular / Size - 11 pt

शोभिका हा फाँट जिटहबवर उपलब्ध आहे.
आपल्याला हवी तशी स्टाईल बनवून झाली की मग एक पॅराग्राफ सिलेक्ट केला किंवा सर्व मजकूर सिलेक्ट करण्यासाठी Control + a वापरला. आता नव्यानेच बनविलेल्या स्टाईलच्या नावावर डबल क्लिक केली की काम झाले. फाईल नेहमीप्रमाणे सेव्ह केली. प्रिंट करण्यासाठी file - Export as PDF हा पर्याय निवडला. त्यात हे दोन पर्याय निवडले. १) Hybrid PDF (embed ODF file) २) Archival (PDF/A, ISO 19005) पहिल्या पर्यायामुळे पीडीएफ फाईल मध्ये काही बदल करायचे झाल्यास ते शक्य होईल आणि दुसर्‍या पर्यायामुळे शोभिका फाँट कोणत्याही प्रिंटरवर नीट प्रींट होईल.

स्टाईल न वापरता टूल बारवरील जुने-पुराणे आयकॉन वापरले तरी चालेल. पण लिब्रे ऑफिस नेहमी वापरणारे स्टाईलचाच आग्रह धरतात आणि तो आग्रह रास्त आहे!

एका सदस्याने लिब्रे ऑफिसमधील कॅल्क या स्प्रेडशिटमधील सुविधेविषयी एक प्रश्न जिटहब या वेबसाईटवर विचारला होता. माझ्या याच धाग्यातील १० जून २१ च्या पोस्टचा संदर्भ देऊन मी [NatNum12 cardinal] 0 असा कोड वापरण्यास सांगितला. त्यांनी मला इतरही कोड जसे की ordinal-masculine किंवा year वापरता येतील असे सुचविले आहे.

https://github.com/Numbertext/libnumbertext/issues/130

सगळ्यात शेवटी त्यांनी लिब्रे ऑफिसमध्ये असण्यार्‍या उपयुक्त सुविधांचे डॉक्युमेंटेशन नीट होत नसल्याची खंत व्यक्त केली आहे. ही त्यांची तक्रार/ अपेक्षा रास्त आहे. पण लिब्रे ऑफिस ही देणग्यांवर चालणारी कंपनी असून त्यांच्याकडे डॉक्युमेंटेशनसाठी वेगळे मनुष्यबळ नाही. तुम्ही - आम्हीच जमेल तसे लिखाण / प्रचार करणे अपेक्षित आहे.

१९४७ ही संख्या अक्षरी "एक हजार नऊशे सत्तेचाळीस" अशी लिहिता येते. लिब्रे ऑफिसमधील ही सुविधा आपण वरील पोस्टमध्ये पाहिली आहे. ही सुविधा बनविण्यातील माझा सहभाग येथे पाहता येईल.
https://github.com/Numbertext/libnumbertext/pull/88

हीच संख्या संस्कृतमध्ये लिहिताना उजवीकडून सुरुवात करावी लागते. म्हणजे सात - चार - नऊ - एक

1947 - सप्तचत्वारिंशदधिकनवशताधिकसहस्रम्

इंग्रजी and च्या ऐवजी "अधिक" (किंवा "उत्तर") असा शब्द वापरावा लागतो. आणि पाणिनीय सूत्रानुसार संधी होते. जर तुम्ही टेलिग्राम हे अ‍ॅप वापरत असाल तर sankhyaa नावाचा बॉट आपल्या फ्रेंड लिस्टमध्ये अ‍ॅड करू शकता.

https://t.me/sankhyaa_bot

तुम्ही दिलेली संख्या तो अक्षरी लिहून दाखवेल खालील चित्रात दाखविल्याप्रमाणे:

हा बॉट पायथॉन मध्ये लिहिलेला असून त्याचा सोर्स कोड येथे पाहता येईल.

संस्कृत भाषेच्या अभ्यासकांसाठी हा संख्या बॉट आणि संस्कृत वन बॉट हे दोन बॉट अतिशय उपयुक्त ठरू शकतील. संस्कृत वन बॉटचा अंतर्भाव मराठी स्पेल चेक या अ‍ॅपमध्ये देखील केला आहे कारण मराठीतील बहुतेक सर्व संधी शब्द हे पाणिनीय सूत्रानुसार बनलेले आहेत. उदाहरणार्थ "गणेशोत्सव" हा शब्द मी तरी कुठेही "गणेशुत्सव" असा लिहिलेला पाहिलेला नाही. गणेश + उत्सव याची सरळ संधी न होता "आद्गुणः" या सूत्राला अनुसरून संधी होते. "विचारोत्सव" सारखे नवीन शब्द बनवितानाही आपण नकळत पाणिनीची सूत्रे वापरतो. पाणिनी आणि मनू हे दोन ऋषी सर्व भारतीयांच्या मनात खूप खोलवर रुजून राहिलेले आहेत पण तो एक वेगळ्या धाग्याचा विषय होईल.

बृहद्कोश या वेबसाईट बद्दल लिहिताना त्यातील सर्च अधिक परिणामकारक करता येईल का याची चर्चा मी २ मे २०२० च्या पोस्ट मध्ये केली आहे. शिकागो युनिव्हर्सिटीने अ‍ॅन्ड्रॉइड अ‍ॅपच्या माध्यमातून काही डिक्शनरी मोबाईलवर उपलब्ध करून दिल्या आहेत आणि त्यातील सर्च मला बृहद्कोशपेक्षा जास्त उपयोगी वाटला.

https://play.google.com/store/apps/developer?id=Digital+South+Asia+Libra...

उदाहरणार्थ यात "%chit" असा शोध घेतला तर "लांछित" असा शब्द मिळतो कारण त्या शब्दाचे इंग्रजीकरण "lanchita" असे आहे. असा शोध घेणे इतर कुठे अगदी गूगलमध्ये देखील शक्य नाही. या प्रकल्पाद्वारे (Digital South Asia Library) तीन कोश मोबाईलवर उपलब्ध आहेत.

१) डॉ. शं. गो. तुळपुळे यांचा जुन्या मराठीचा शब्दकोश (आठवे शतक ते चौदावे शतक या काळातील मराठी)
२) मोल्सवर्थ यांचा शब्दकोश (गेल्या शंभर वर्षातील मराठी)
३) बर्नस्टोन यांचा शब्दकोश (सध्याची मराठी - केवळ दहा हजार शब्द उपलब्ध)

मराठीच्या अभ्यासासाठी परदेशी विद्यापीठ इतका प्रयत्न करत आहे ही कौतुकाची बाब म्हटली पाहिजे. दाते किंवा वझे शब्दकोश देखील त्यांनी याच संचात उपलब्ध करून दिला तर फारच चांगले होईल.

एखादी व्यक्ती जर एकाच वेळी एकापेक्षा जास्त भाषेत लिखाण करीत असेल तर स्पेल चेकसाठी बरीच एक्स्टिंशन इन्स्टॉल करावी लागतील. हे टाळण्यासाठी एक सोपी युक्ती आहे. लिब्रे ऑफिस इन्स्टॉल करताना त्यातील custom हा पर्याय निवडावा. आणि "This feature and all subfeatures" यावर क्लिक करावी. खालील चित्रात दाखविल्याप्रमाणे:

यामुळे सर्व भाषेतील स्पेलचेकर एकदमच इन्स्टॉल होतील. त्यामुळे तुमच्या हार्ड डिस्कवरील सुमारे ५०० एम. बी. जागा व्यापली जाईल हे खरे, पण काम देखील झटपट होत जाईल. घाईघाईत लिब्रे ऑफिस इन्स्टॉल करताना हा पर्याय कधीच वापरला नसेल, तर पुढच्या वेळी वापरून पहायला काय हरकत आहे?

लिब्रे ऑफिस आधीच इन्स्टॉल करून झालेले असले तरी सर्व स्पेल चेकर एकदम इन्स्टॉल करण्याचा पर्याय बाद होत नाही. तुम्ही इन्स्टॉलर फाईल परत रन करून त्यातील modify हा पर्याय स्वीकारावा या चित्रात दाखविल्याप्रमाणे:

त्यानंतर आधीच्या पोस्टमध्ये सांगितल्याप्रमाणे Optional Components - Dictionaries - This feature, and all subfeatures हा पर्याय निवडावा. मी एकाच भाषेत काम करायचे असले तरी हा पर्याय निवडतो कारण एक्स्टिंशन साईटवरून हवे ते सॉफ्टवेअर शोधून इन्स्टॉल करण्यात देखील जवळपास तेवढाच वेळ खर्च होतो. आणि काही वेळा एक्स्टिंशन नीट काम करत नाही.

लिब्रे ऑफिस, स्पेल चेक एक्स्टिंशन आणि शोभिका फॉन्ट यांचा योग्य उपयोग केला तर मजकूर कसा दिसतो ते खालील चित्रात दाखविले आहे. कागदावर हाताने लिहिलेला मजकूर युनिकोडमध्ये आणण्यासाठी गूगल लेन्स हे अ‍ॅप वापरले तर नव्याने काही शब्द लिहिण्यासाठी प्रमुख आय.एम.ई. बरोबरच गमभन वापरले.

१) भाषा मराठी निवडल्यामुळे स्पेल चेक घेता आला. "स्पेल चेक प्लस" हे एक्स्टिंशन वापरून कुठे ढोबळ चुका झालेल्या नाहीत याची खात्री करून घेतली.
२) संपूर्ण मजकूर शोभिका या फॉन्टमध्ये बदलून घेतला.
३) पॅरिग्राफची पहिली ओळ थोडी जागा सोडून सुरू होत आहे. ( indent 0.5 cm )
४) पॅरिग्राफ जस्टिफाय केला आहे. म्हणजे डावी आणि उजवी कडील मजकूर एकाखाली एक येतो.
५) हायफन वापरून शब्द तोडले गेले आहेत. उदाहरणार्थ, वडिलांकडूनच, ताराबाईनी, औरंगजेबाने असे मोठे शब्द योग्य जागी तोडल्यामुळे शब्दांमधील अंतर कमी - जास्त होऊ दिले नाही.
६) हेडिंग १ आणि हेडिंग २ असे दोन प्रकार वापरून शीर्षक ठळक केले
७) फाईल - "एक्स्पोर्ट अ‍ॅज पीडीएफ" हा पर्याय वापरून पीडीएफ फाईल बनविली, त्यामुळे प्रींट आणि व्हॉट्स अ‍ॅप मध्ये काही समस्या येणार नाही. हेडिंग १ आणि २ वापरले असल्यामुळे पीडीएफ फाईलच्या डावीकडे अनुक्रमणिका आपोआप तयार झाली आहे.

लिब्रे ऑफिसचा एक महत्त्वाचा फायदा हा आहे की त्यात पायथॉन कोड वापरून आपण छोटे-मोठे प्रोग्राम लिहू शकतो. उदाहरण म्हणून ह्या फाईलमधील डेटा पाहू. दर वर्षी जानेवारी, फेब्रुवारी आणि मार्च या तीन महिन्यात प्रत्येक जिल्ह्यात किती रकमेची विक्री झाली याची काल्पनिक माहिती या फाईलमध्ये आहे. त्या वरून काही निष्कर्ष काढण्यासाठी सर्वप्रथम ती माहिती पायथॉनच्या डेटाफ्रेम ऑब्जेक्टमध्ये उपलब्ध करून घेऊ. I2 हा सेल सिलेक्ट करून "librepy" ह्या मेनूमधून किंवा टूलबारवरील शेवटच्या आयकॉनवर क्लिक करून पायथॉन कोड लिहिण्यासाठी जागा करून घेऊ. तिथे लिहायचे आहे...

df = lp("A1:D19", headers=True)

ए१ ते डी१९ ह्या रेंजमध्ये आपला डेटा आहे आणि पहिल्या ओळीत हेडर आहे. त्यावरून df नावाची डेटाफ्रेम बनविली आहे.

त्यानंतर k2 हा सेल सिलेक्ट करून त्या सेलमध्ये ही लाईन टाईप करायची आहे.

df.groupby("जिल्हा")["विक्री"].sum()

आता "state" या ऑप्शनमधील "view as array" पर्याय स्वीकारला की झाला तुमचा रीपोर्ट तयार!

ज्यांना पायथॉन किंवा इतर कोणती भाषा येत असेल त्यांच्यासाठी लिब्रे चे हे एक्स्टिंशन अत्यंत उपयोगी आहे.

https://extensions.libreoffice.org/en/extensions/show/99231

(एक्स्टिंशन इन्स्टॉल केल्यावर पायथॉन कोड चालत नसेल तर टूल्स - ऑप्शन - सिक्युरिटी मध्ये जाऊन मॅक्रो सिक्युरिटी कमी करावी.)

ज्यांना पायथॉन अजिबात येत नसेल त्यांनी शिकायला हरकत नाही. नाहीतरी पिव्होट - टेबल / एक्सेल मॅक्रो वगैरे गोष्टी शिकण्यासाठी वेळ आणि पैसा खर्च होणार आहेच.

वर दिलेल्या प्रतिसादात (१३ जानेवारी) स्टाईल वापरून कोणतीही मराठी / इंग्रजी फाईल कशा तर्‍हेने वाचनीय बनविता येते ते लिहिले आहे. हे काम अधिक सोपे करण्यासाठी मी एक एक्स्टिंशन बनविले आहे. ते येथून डाऊनलोड करता येईल.

https://extensions.libreoffice.org/en/extensions/show/99307

आता फक्त कंट्रोल + शिफ्ट + F10 वापरून या सर्व गोष्टी एका क्षणात बदलता येतील. ज्यांना लिब्रे ऑफिसमधील स्टाईल हा प्रकार तापदायक वाटतो, ते ह्या एक्स्टिंशनचा वापर करू शकतात. हा फक्त एक मॅक्रो असून या द्वारे "MyJustifiedStyle" नावाची एक नवीन पॅरेग्राफ स्टाईल तयार केली जाते आणि ती स्टाईल सर्व मजकूर फॉरमॅट करते. एखादा पॅरेग्राफ ५ पेक्षा कमी शब्दांचा असला तर त्याला आपोआप हेडिंगचा दर्जा मिळतो! शोभिका हा फॉन्ट जर इन्स्टॉल असला तर मराठी / हिंदीसाठी तो फॉन्ट वापरला जाईल. आणि तो फॉन्ट इन्स्टॉल नसेल तर मात्र तुमचा तुम्हाला इन्स्टॉल करावा लागेल. फॉन्ट इन्स्टॉल करणे हे लिब्रे ऑफिसच्या कक्षेबाहेरचे काम आहे.

मानव पृथ्वीकर या सदस्याने मागच्या वर्षी मराठी स्पेल चेक हे अ‍ॅप वापरून पाहिले होते पण त्यांना त्यात काही खटकणार्‍या गोष्टी आढळल्या होत्या. त्यांनी असे म्हटले होते की, "मी मागे या ऍप मध्ये चाचणी म्हणुन दोन उतारे तपासून पाहिले होते. त्यात बहुतेक योग्य सूचना तर काही खटकणाऱ्याही आल्या. परत वापरून फीडबॅक देईन."
इतर सदस्यांना देखील काही नोंदी चुकीच्या वाटत असतील. उदाहरणार्थ खाली दिलेल्या स्क्रीनशॉटमध्ये "खात्री" हा शब्द योग्य असूनही चुकीचा म्हणून दाखवला गेला आहे आणि त्याला "खातरी" अशी सुचवणी आली आहे. अशा शब्दांसमोर जे रिप्लाय बटन आहे त्यावर टिचकी मारून तुम्ही तो शब्द फेरविचारासाठी पाठवू शकता.

लोकांकडून जितके जास्त शब्द जमा होतील तितकी या अ‍ॅपची अचूकता वाढत जाईल. लिब्रे ऑफिस किंवा फायरफॉक्स एक्स्टिंशन साठी संगणकाची गरज आहे. पण मराठी स्पेल चेक या अ‍ॅपसाठी अ‍ॅन्ड्रॉइड फोन पुरेसा आहे. जर स्वतंत्र अ‍ॅप नको असेल तर टेलिग्रामचा बॉट आहे!

डेटाबेसमध्ये नसलेले कोणते शब्द घ्यावेत त्याचा फीडबॅक देण्याची सोय marathi spell check या अ‍ॅपमध्ये केल्याबरोबर बरेच शब्द जमा झाले आहेत. पण त्यातील कोणताही शब्द सध्यातरी घेता येणार नाही. त्याची कारणे खाली देत आहे. अ‍ॅपमधून प्रतिसाद कोण देत आहे त्याचा काही ट्रॅक ठेवला जात नाही. पण बहुसंख्य लोकांच्या दृष्टीने कोणते शब्द बरोबर आणि कोणते चूक हे मला कळण्यासाठी याचा उपयोग होत आहे म्हणून फीडबॅक देणार्‍या सर्वांना धन्यवाद.

इन्द्रधनु > इंद्रधनुष्य
गरीबिन > गरीब

वर दिलेले दोन्ही शब्द हिंदी आहेत. ते मराठी स्पेल चेक मध्ये घेता येणार नाहीत. "गरीबिन" या हिंदी शब्दाचा अर्थ आहे, "गरीब स्त्री". हा शब्द मराठीत कधी आला त्याची मला कल्पना नाही. "गरिबीने" किंवा "गरिबीनं" अशी सुचवणी का आली नाही ते पहावे लागेल. मराठीतील शुद्धलेखनाच्या नियमांप्रमाणे शेवटचे अक्षर र्‍हस्व काढता येत नाही. म्हणून "इन्द्रधनु" चूक.
_____

झुंझ > झुंज
अपेकक्षा > अपेक्षा अपेक्ष पेक्षा

"अपेक्षा" हा शब्द कोणी "अपेकक्षा" असा लिहील आणि रिपोर्ट देखील करील अशी मला अपेक्षा नव्हती. "झुंझ" ह्या शब्दाविषयी मला १०० टक्के खात्री नाही. पण बहुतेक तो शब्द चुकीचा असावा. उच्चारताना आपण जरी झुंझ, अपेकक्षा असे उच्चारत असलो तरी लिहिताना नियम पाळावे लागतात.
_____

खाली दिलेले र्‍हस्व शब्द बरोबर असून स्पेल चेकने सुचविलेले दीर्घ शब्द चुकीचे आहेत असे काही लोकांचे म्हणणे आहे. पण माझ्या मते स्पेल चेक अगदी बरोबर आहे.

म्हणुन > म्हणून
रंगवु > रंगवू रंगव
बसुन > बसून
करुन > करुण करून
सासुसासरे > सासूसासरे
भुक > भूक भुई शुक कुक भुज
नाजुक > नाजूक
_____

"क्रूरतेने" आणि "नवर्‍यांनी" हे शब्द खालील उदाहरणात का सुचविले गेले नाहीत असा प्रश्न मला देखील पडला आहे. एडिट डिस्टंस २ पेक्षा जास्त असल्यामुळे कदाचित असे घडले असावे.

कु्रतेने > कुत्रीने
नवर्र्यनी > वीर्यनाश

या शब्दांचा फीडबॅक देणार्‍यांना विशेष धन्यवाद. हंस्पेल मी देखील तुमच्या बरोबरीनेच शिकत आहे. यात सुधारणा करण्याचा नक्कीच प्रयत्न करीन.

खाली दिलेल्या कमांड वापरून इकार असलेल्या क्रियापदांची आज्ञार्थ रूपे सुधारली.

grep -v '^.ि.णे' verbs.txt > append_verb.txt
grep '^.ि.णे' verbs.txt | tr -d 'N' >> append_verb.txt
grep '^.ि.णे' verbs.txt | sed 's/ि/ी/' | awk -F 'णे' '{print $1}' >> append_verb.txt

तर प्रॉब्लेम असा होता की स्पेल चेकमध्ये निघणे, शिकणे अशा क्रियापदांची आज्ञार्थी रूपे जमा केलेली नाहीत. त्यामुळे जर तुम्ही "निघ" किंवा "शिक" असे टाईप केले तर त्या शब्दांपुढे "No Misktake" असे लिहून येते. वास्तविक हे दोन्ही शब्द चुकीचे असून "नीघ" आणि "शीक" असे सुचविले जायला हवे. प्रत्यक्षात "नीघ" या शुद्ध शब्दाला "निघ" अशी अशुद्ध शब्दाची सुचवणी येत आहे. हे टाळण्यासाठी अशा शब्दांची सर्व म्हणजे सुमारे ५० आज्ञार्थी रूपे डेटाबेसमधे जमा केली. आणि चुकीची आज्ञार्थी रुपे रूपे तयार होऊ नयेत म्हणून 'N' हा टॅग काढून टाकला. हे सर्व वर दिलेल्या दोन कमांड वापरून शक्य झाले. त्याचे कारण म्हणजे नियम असा आहे.. "तीन अक्षरी क्रियापदांमध्ये जर पहिल्या अक्षरात र्‍हस्व इकार किंवा उकार असेल तर आज्ञार्थी रूपात तो दीर्घ होतो." याच धाग्यातील १६ जून २०१९ या दिवशी पोस्ट केलेल्या प्रतिक्रियेत उकार असलेल्या क्रियापदांची आज्ञार्थी रूपे जमा केली होती. पण इकार असलेल्या क्रियापदांची आज्ञार्थी रूपे राहून गेली होती. ती आज जमा केली. स्पेल चेकच्या पुढील आवृत्तीत या सुधारणा पाहता येतील.

विनोद रंजन यांच्या "अक्षरमुख" या लिप्यंतर प्रकल्पाविषयीची माहिती मी याच धाग्यात २० डिसेंबर २०२२ च्या पोस्टमध्ये दिली होती. यात फक्त तुम्ही दिलेला मजकूर एका लिपीतून दुसर्‍या लिपीत बदलून मिळतो. (त्याचे भाषांतर होत नाही) उदाहरणार्थ "भारत माझा देश आहे. " हे वाक्य गुजराती लिपीत असे दिसेल... ભારત માઝા દેશ આહે. चॅट जीपीटी देखील हे काम करू शकेल असे वाटल्यामुळे मी त्यातही प्रयत्न केला पण त्यात एक शब्द चुकीचा निघाला. ભારત માઝા દેશ છે.
हे लिप्यंतर अधिक सोपे व्हावे म्हणून मी @aksharamukhabot या नावाचा टेलिग्राम बॉट बनविला आहे.
https://t.me./aksharamukhabot

त्याला तुमच्या टेलिग्रामच्या मित्र यादीत समाविष्ट करा आणि कोणत्याही लिपीतील मजकूर इतर कोणत्याही लिपीत बदलून पहा या चित्रात दाखविल्याप्रमाणे:

एआय आणि मशीन लर्निंगच्या जमान्यात या सगळ्याची आवश्यकता संपली आहे असा सूर सगळीकडून ऐकायला येतो. पण चॅट जीपीटी चुका देखील भरपूर करतो ही गोष्ट लक्षात घेतली पाहीजे. दुसरी महत्त्वाची गोष्ट म्हणजे चॅट जीपीटी विचारल्याशिवाय काही सांगत नाही. तसेच विचारण्याची पद्धत (प्रॉम्ट) पाहून काय उत्तर द्यायचे ते ठरवितो. त्यामुळे त्याच्या वापरावर मर्यादा येतात.
भाषेच्या अभ्यासकांना टेलिग्राम बॉटसारख्या सोयीचा उपयोग होईल अशी आशा आहे.

टेलिग्राम या अ‍ॅपमधील ग्रुपवर झालेल्या ओळखीतून मी आणि काही संस्कृत-प्रेमी व्यक्तींनी खाली दिलेले बॉट बनविले आहेत. टेलिग्राम हे अ‍ॅप वापरत असाल तर हे बॉट अवश्य वापरून पाहा.

@Dharmamitrabot तुम्ही जर "रामः धावति" असे टाईप केले तर त्याचा अर्थ आणि मूळ शब्द उदा. "धाव्" मिळेल. या संस्कृत "धाव" पासूनच मराठीत "धावणे" असे क्रियापद आले आहे.

@vyakarana_bot या बॉटमध्ये "/dhatu धाव" असे लिहिले की त्या क्रियापदाची विविध रुपे उदा. धावति, धावतः धावन्ति पाहायला मिळतील. "/shabda गणेश" असे लिहिले की त्याची रूपे म्हणजे "गणेशः गणेशौ गणेशा:" पाहता येतील. "/split गणेशोत्सव" असे लिहिले तर गणेश + उत्सव असा विग्रह पाहता येतो.

@SanskritOneBot "कर्मणि एव अधिकारः ते" असे टाईप केले की "कर्मण्येवाधिकारस्ते" असा संधी शब्द यात मिळतो.

@sanskritkoshbot तुम्ही दिलेल्या शब्दाचे हिंदी भाषांतर आणि महत्त्वाच्या चार कोषातील अर्थ यात पाहायला मिळतो. (येट्स, विल्सन, शब्द-सागर आणि आपटे)

@koshaappbot वर दिलेल्या चार कोषाव्यतिरिक्त आणखी १० - १५ कोषातील अर्थ पाहायचा असेल तर हा बॉट वापरता येतो.

@sankhyaabot तुम्ही दिलेली संख्या अक्षरात लिहून मिळते. उदा. १०५ लिहिले तर "पंचाधिकशतम्" असे लिहून मिळेल.

@Aksharmukhabot तुम्ही लिहिलेला मजकूर जगातील १४२ पैकी कोणत्याही लिपीत बदलून मिळतो. (भाषांतर होणार नाही, लिप्यंतर होईल.) म्हणजे गणेशोत्सव असे देवनागरीत लिहिले तर ते gaNeshotsava (रोमन आयट्रान्स) , ગણેશોત્સવ (गुजराती) किंवा غَنِيشُوتْسَفَ अरेबिक लिपीत बदलून मिळतो.

ह्या सर्व गोष्टी गूगल, एखादी वेबसाईट किंवा चॅट जीपीटी सारखे नवीन मॉडेल अगदी सहज करू शकते. ही गोष्ट बरोबर आहे. पण त्यात चुका देखील भरपूर होतात. दुसरी गोष्ट म्हणजे टेलिग्रामच्या इन-लाइन मोडमध्ये हे बॉट वापरता येत असल्यामुळे संवाद चालू असतानाच तुम्ही बॉटकडून प्रतिसाद घेऊन तिथल्या तिथे आपला मुद्दा स्पष्ट करू शकता. भविष्यात संस्कृतचे विद्यार्थी लायब्ररीच्या कपाटातील पुस्तके न वापरता टेलिग्राम वापरतील असे मला वाटते.

लिब्रे ऑफिस चा रायटर हा मायक्रोसॉफ्ट वर्ड सारखाच आहे आणि कॅल्क चालते ते एक्सेल सारखे. त्यात युनिकोड समर्थन नसलेल्या कृतिदेव सारख्या फाँटमध्ये देखील मराठी / हिंदी मजकूर टाईप करता येतो. तसेच सेव्ह देखील करता येतो. पण ती फाईल जेव्हा दुसर्‍या कोणाला पाठविली जाते तेव्हा त्याला त्यातील मजकूर वाचता येत नाही. त्यासाठी संगणकावर कृतिदेव फॉन्ट डाऊनलोड करावा लागतो. अशी फाईल मोबाईलवर वाचणे तर जवळपास अशक्य. ही समस्या सोडविण्यासाठी कृतिदेव - यूनिकोड असा टेलिग्राम बॉट बनविला आहे.
https://t.me/krutiunicodebot

या बॉटला तुमची फाईल दिली की तो त्यातील फक्त कृतिदेव या फॉन्टमधील मजकूर युनिकोडमध्ये बदलून नवीन फाईल डाऊनलोडसाठी उपलब्ध करून देईल. यासाठी अर्थातच टेलिग्राम हे अ‍ॅप तुमच्या मोबाईलमध्ये असणे आवश्यक आहे. तसेच तुमची फाईल लिब्रे ऑफिस च्या फॉरमॅटमध्ये (.odt किंवा .ods) सेव्ह करावी लागेल. बरेच लोक अजूनही युनिकोड समर्थन नसलेला कृतिदेव फॉन्ट वापरत आहेत. त्यांना याचा काही प्रमाणात तरी नक्कीच उपयोग होईल. ही सुविधा पूर्णपणे मोफत असली तरी तुमच्या फाईलमध्ये जर काही गोपनीय मजकूर असेल तर ही सुविधा वापरू नये कारण टेलिग्रामची सुरक्षा हा वेगळ्या चर्चेचा विषय आहे.

वर उल्लेख केलेला बॉट लिब्रे ऑफिसच्या रायटरमच्ये मध्ये एक्स्टिंशनच्या स्वरूपात उपलब्ध आहे. कृतिदेव मध्ये टाईप केलेला मजकूर सिलेक्ट केल्यावर की-बोर्ड शॉर्टकट F4 वापरून तुमचा मजकूर युनिकोडमध्ये बदलू शकता.
https://extensions.libreoffice.org/en/extensions/show/99448

अधिक माहिती अनिरुद्ध मोहोड यांच्या नॉलेज कॉर्नर या फेसबूक पेजवर वाचता येईल.
https://www.facebook.com/100063703046747/posts/1383873687079386/?mibexti...

मराठी बरोबरच हिंदी भाषेतील मजकुरासाठी देखील याचा उपयोग होईल.

युबंटू सारखी लिनक्स प्रणाली वापरणार्‍यांसाठी "टायपिंग बूस्टर" या नावाचे सॉफ्टवेअर किती उपयोगी आहे ते मी २९ जानेवारी २०२२ च्या पोस्टमध्ये लिहिले होते ते येथे वाचता येईल.

https://www.maayboli.com/node/51711

आता मराठी आणि हिंदी प्रमाणेच इतर ९ भाषांमध्ये स्पेल चेक व टायपिंग बूस्टर वापरता येईल अशी सोय गमभन मध्ये केली आहे.
Assamese, Bengali, Gujarati, Hindi, Kannada, Marathi, Nepali, Odia, Punjabi, Tamil, Telugu

उदाहरणार्थ गुजरातीमध्ये "महाराष" इतके टाईप केले की महाराष्ट्र, महाराष्ट्रनी, महाराष्ट्रथी असे शब्द सुचविले जात आहेत ते आपण खालील चित्रात पाहू शकतो. याच बरोबर त्या त्या भाषेतील स्पेलचेक देखील गमभन च्या माध्यमातून आपोआप इन्स्टॉल होतील.

गमभन की-बोर्ड बरोबरच कृतिदेव की-बोर्ड देखील यात उपलब्ध करून दिला आहे. कृतिदेव की-बोर्ड चे जनक अनिरुद्ध मोहोड यांचे विशेष आभार मानायला पाहिजेत. कृतिदेव फॉन्टमध्ये युनिकोड समर्थन नाही पण त्यात वापरलेला की-बोर्ड गोदरेज टाईपरायटर सारखा असून तो सरकारी कार्यालयात मोठ्या प्रमाणावर वापरला जातो. त्यात लिहिलेला मजकूर कृतिदेव फॉन्ट इन्स्टॉल असल्याशिवाय वाचताच येत नाही. गमभन मधील कृतिदेव हा की-बोर्ड अर्थातच युनिकोडमध्ये बनविलेला आहे. कृतिदेव फॉन्ट न वापरता गमभन मधील कृतिदेव हा की-बोर्ड वापरला तर युनिकोडशी संबंधित अनेक समस्या दूर होऊ शकतात.

मंगल आणि लोहित हे फॉन्ट आपल्याला ऐकून माहीत असतात. पण शोभिका सारखा फॉन्ट देवनागरीची सर्व उभी /आडवी जोडाक्षरे अगदी चोख दाखवतो. तो फॉन्ट देखील यात उपलब्ध आहे.

sudo add-apt-repository ppa:gamabhana-team/gamabhana

sudo apt-get update

sudo apt install gamabhana

युबंटू किंवा तत्सम लिनक्स प्रणाली वापरत असाल तर वर दिलेल्या ३ कमांड पुरेशा आहेत. विंडोज वापरणार्‍यांसाठी असे काही सॉफ्टवेअर कुणी बनविले तर त्याचे स्वागतच आहे. अनिरुद्ध मोहोड साहेब स्वतः युबंटू वापरतात आणि त्यांच्या मार्गदर्शनाखाली या नवीन घडामोडी होत असल्यामुळे त्यात काही शंका / अडचणी आल्यास थेट त्यांच्या फेसबुक पानावर संपर्क केला तरी चालेल.

१) वर दिलेल्या तीन कमांड वापरून गमभन इन्स्टॉल केल्यावर सर्वात वर आयबसचा "की-बोर्ड" किंवा "EN" असे लिहिलेला आयकॉन दिसेल. त्यावर राईट क्लिक करून "preferences" हा पर्याय निवडा. गमभन इन्स्टॉल करतानाच आयबस हे सॉफ्टवेअर देखील इन्स्टॉल होईल. पण त्याचा आयकॉन दिसत नसल्यास तुमचा कॉम्प्युटर बंद करून पुन्हा सुरू करा. किंवा खाली दिलेली कमांड वापरा.
ibus-daemon -drx

२) "Input Method" या टॅबमध्ये "Add" बटनावर क्लिक केली. आता जी लहान विंडो ओपन झाली आहे त्यातील सर्च बार मध्ये "gamabhana" असे टाईप केले की "Marathi" या ग्रुपमध्ये गमभन दिसून येईल. या की-बोर्डचा स्वीकार केला.
३) याच पद्धतीने "krutidev" हा की-बोर्ड शोधून काढला आणि तो देखील जोडून घेतला.
४) आता "booster" असा शोध घेतला. "other" या ग्रुपमध्ये तो देखील मिळालाच कारण ते सॉफ्टवेअर देखील गमभन बरोबरच आपोआप इन्स्टॉल झाले आहे. त्याचा ग्रुप मराठी/ हिंदी असा न दाखवता "इतर" म्हणजे other असा दाखविला आहे कारण टायपिंग बूस्टर इंग्रजीसकट सर्व भाषांत वापरता येते.
५) टायपिंग बूस्टरच्या "प्रेफरन्सेस" मध्ये "Add a dictionary" असे अधिक + चिन्ह दिसत आहे त्यावर क्लिक करून "mr" असा मराठीचा कोड शब्द टाईप केला. समोर आलेल्या पर्यायात mr_IN हा पर्याय निवडला कारण त्याच्यापुढे spell_checking आणि बरोबरचे चिन्ह दिसत आहे.
६) याच पद्धतीने गमभन ही इनपुट मेथट बूस्टरमध्ये जमा करून घेतली कारण मला त्यात टाईप करणे सोईचे वाटते आणि आता बूस्टरमुळे तर हे अधिकच सोपे होणार आहे.
७) शेवटी लिब्रे ऑफिसचा रायटर चालू केला. आयबसमध्ये गमभन ऐवजी बूस्टर सिलेक्ट केला आणि धाड् धाड् टायपिंग सुरू केले.

गमभनमध्ये मराठी स्पेल चेक असल्यामुळे चुका फारच कमी झाल्या. बूस्टरच्या ऑप्शनमध्ये "इन-लाइन मोड" असा पर्याय आहे. तो वापरला तर प्रत्येक शब्दाखाली सुचवणी दिसते ती बंद होऊन शब्दाच्या पुढेच पूर्ण शब्द सुचविला जाईल.

"विक्षिप्त_मुलगा" या सदस्याने याच धाग्यात १४ सप्टेंबर २०१८ या दिवशी केलेल्या कमेंटमध्ये 'Google IME Tool' या सॉफ्टवेअर विषयी लिहून ते आता उपलब्ध नाही याची खंत व्यक्त केली होती. विंडोजच्या लॅग्वेज बारमध्ये (रिजनल सेटिंग) मराठी भाषा निवडली की फोनेटिक आणि इन्स्क्रिप्ट असे दोन की-बोर्ड उपलब्ध होतात. या की-बोर्डच्या माध्यमातून टाईप करताना बूस्टरसारखे शब्द सुचविले जातात. विंडोजमध्ये मराठीत टाईप करणार्‍यांसाठी ही फार उत्तम सुविधा आहे. पण त्यात गमभनसारखा स्पेल चेक नाही. कृतिदेव (युनिकोड) की-बोर्ड नाही. तसेच "इन-लाइन मोड" सारखे ऑप्शन देखील नाहीत. ही सुविधा विंडोज या ऑपरेटिंग सिस्टिमसह मोफत मिळत असली तरी मायक्रोसॉफ्ट ऑफिस हे सॉफ्टवेअर वेगळे पैसे देऊन विकत घ्यावे लागत असल्यामुळे बजेटचा प्रश्न देखील आहे. ज्यांना युबंटू किंवा लिनक्स विषयी काही आक्षेप नसेल त्यांनी गमभनच्या या सर्व सोयीसकट ते एकदा वापरून पहायला काय हरकत आहे?

'मराठी भाषा: धोरण आणि अंमलबजावणी' या विषयावर सेंटर फॉर पॉलिसी अँड गव्हर्नन्स, पुणे यांनी एक दिवसीय चर्चासत्र 8 ऑक्टोबर 2023 रोजी पुणे येथे आयोजित केले होते. त्यातील काही निबंध आणि भाषणे दत्ता घोलप आणि संग्राम गायकवाड यांनी संपादित करून पुस्तकरूपाने प्रसिद्ध केली. या पुस्तकाचे प्रकाशन भालचंद्र नेमाडे यांच्या हस्ते १ मार्च २०२५ रोजी यशवंतराव चव्हाण सेंटर मुंबई येथे झाले. नुकतेच ते पुस्तक माझ्या वाचनात आले. त्यातील "मराठी भाषा: संशोधन आणि ग्रंथसंवर्धन" या लेखातील नीतीन रिंढे यांचे विचार मला महत्त्वाचे वाटले म्हणून मी ते माझ्या ब्लॉगवर टाईप करून ठेवले आहेत.

https://shabdasampada.blogspot.com/2025/11/blog-post.html

मराठी संशोधन मंडळ या ७५ वर्षे जुन्या संस्थेचे संचालक असलेले रिंढे यांचे काही विचार मला पटले नाहीत. "लहान तोंडी मोठा घास" या म्हणीला अनुसरून मी ते इथे लिहित आहे.

सरकारने तीन कोटी रुपये दिले खरे पण ते खर्च करण्याची परवानगी मात्र दिलेली नाही अशी त्यांनी तक्रार केली आहे. पण माझ्या मते सरकारचा निर्णय अगदी योग्य आहे. ज्या कामासाठी ते पैसे दिले आहेत त्या कामात सुसूत्रता नाही असे रिंढे यांनी स्वतःच स्पष्टपणे सांगितले आहे. पंधरा-वीस वर्षे चालणार्‍या कामाला एकदा सुरुवात करून दिली की नंतर ते काम चालू ठेवण्याचा खर्च देखील परवडेनासा होतो. त्यांनी गौरवाने उल्लेख केलेली granthalaya.org ही वेबसाईट आता बंद पडलेली दिसत आहे. ही वेबसाईट देखील सरकारने चालवायची का? मग सरकारने आणखी काय काय करायचे?

दुर्मीळ पुस्तकांची सुची आणि त्यांचे डिजिटायझेशन या दोन महत्त्वाच्या गोष्टी आहेत याबद्दल अजिबात वाद नाही. पण ते काम अधिक नियोजित पद्धतीने करणे गरजेचे आहे. विकीपीडिया या संस्थेने देखील साधारण अशाच स्वरूपाच्या कामासाठी ८ कोटी रुपये गेल्या काही वर्षात खर्च केले आहेत. त्याचा तपशील मी खाली दिला आहे.

https://shabdasampada.blogspot.com/2025/09/blog-post.html

दुर्मीळ पुस्तकांच्या डिजिटायझेशन साठी नक्की किती खर्च येणार आहे? ते काम किती काळात पुरे होणार आहे आणि सामान्य वाचकांना / अभ्यासकांना ते कोणत्या स्वरूपात उपलब्ध होणार आहे याचा तपशील मिळाल्याशिवाय त्या कामाचे योग्य मूल्यमापन शक्य नाही.

"राज्य मराठी विकास संस्थेने १२९ पुस्तके आणि ५५५ नियतकालिके यांचे संगणकीकरण केले असून ते संस्थेच्या संकेतस्थळावर (https://rmvs.marathi.gov.in/books) उपलब्ध आहे."

याचा अर्थ सरकारतर्फे आत्तापर्यंत फक्त १२९ पुस्तकांचे डिजिटायझेशन झाले आहे. ते देखील डिजिटायझेशन या व्याख्येत बसणारे नाही. कारण फक्त पी.डी.एफ. या एकाच पद्धतीने ती पुस्तके वाचता येतात. त्यात गूगलसारखा शोध घ्यायचा झाला तर कसा घेणार? एखाद्या अभ्यासकाला काही मजकूर कॉपी - पेस्ट करायचा असला तर करता येतो का? छापील पुस्तकांचे फोटो एकामागून एक जोडून त्याची पी.डी.एफ. बनवायला किती खर्च येतो?

>> प्रत्येक वर्तमानपत्राने आपल्या दहा प्रती चांगल्या टिकाऊ कागदावर छापायच्या. या दहा प्रती सरकारने ठरवून दिलेल्या संग्रहालयांमध्ये जतन करण्यासाठी पाठवायच्या. त्या सहजपणे टिकतील.
वर्तमानपत्रे कशी छापली जातात याचा अभ्यास नसलेली व्यक्तीच अशा सूचना करू शकते. "जगू किंवा मरू" अशा थाटात रोज रात्रभर अगदी पहाटे पहाटे पर्यंत चालणारा तो व्यवसाय आहे. त्यात दहा प्रती चांगल्या टिकाऊ कागदावर छापायची कल्पना देखील कुणी करू शकत नाही. सरकार त्या प्रती आपल्या संग्रहालयांमध्ये जतन करील अशी आशा करणार्‍यांचे मला खरोखर कौतुक वाटते.
_____

याच पुस्तकात विवेक सावंत यांचा "मराठी भाषेच्या संवर्धनासाठी माहिती तंत्र-विज्ञान क्षेत्रात काय करायला हवे?" असा लेख आहे. त्यात ते म्हणतात "शासकीय कामात युनिकोड फॉन्टचा वापर अनिवार्य करण्याबाबत शासन निर्णय करण्यात यावा आणि सर्व शासकीय कार्यालयांमध्ये फक्त युनिकोड फॉन्टमधूनच मराठी टायपिंग होईल याची खातरजमा केली जावी."

हे आश्चर्य आहे की त्यांच्या संपर्कातील एकाही सरकारी अधिकार्‍याने त्यांना हे सांगितलेले दिसत नाही की सरकारने असा निर्णय फार पूर्वीच घेतला आहे. १० सप्टेंबर २००८ आणि १६ डिसेंबर २०१० या दोन दिवशी शासनाने परिपत्रक काढून आपला निर्णय जाहीर केलेला होता. तरीही कुणी ऐकेना म्हणून २७ डिसेंबर २०१२ रोजी सरकारने आपल्याच कर्मचार्‍यांना तंबीवजा इशारा दिला तो इथे वाचता येईल.

https://gr.maharashtra.gov.in/Site/Upload/Government%20Resolutions/Engli...

सरकारी आदेशांना सरकारी कर्मचारीच जुमानत नाहीत अशी स्थिती आहे. "शास्त्रात् रूढीर्बलीयसी" या न्यायाने कृतिदेव नावाचा फॉन्ट सर्व सरकारी कार्यालयात रूढ झाला आहे. या फॉन्टमुळे सर्व फायली आपोआप एन्क्रिप्टेड झाल्या आहेत. कारण कृतिदेव युनिकोडित फॉन्ट नाही. तो फॉन्ट संगणकावर असल्याशिवाय वरच्या अधिकार्‍यांना देखील फाईल वाचता येत नाही! मोबाईलवर कुणी काही वाचण्याचा प्रश्नच नाही! त्या फॉन्टमध्ये देखील ५० किंवा ५५ अशा नंबरांचे फॉन्ट आहेत आणि ते एकमेकांपेक्षा वेगळे आहेत. आहे की नाही सुरक्षा? जी व्यक्ती टाईप करील तीच व्यक्ती तो मजकूर वाचू शकते अशी कॉपीराईटची चोख व्यवस्था बहुतेक सरकारी कार्यालयात आहे.

पुस्तकाचे नाव 'मराठी भाषा: धोरण आणि अंमलबजावणी' अगदी सार्थ आहे. धोरण आणि अंमलबजावणी या मधील दरी खूप मोठी आहे ही गोष्ट पुस्तक वाचल्यावर जाणवली.