माझ्या आईच्या पश्चात इतके वर्ष बहिणीने संभाळलेली तिची नथ अलीकडेच फार मोठ्या मनाने तिने मला दिली. त्याबद्दल तिचे खूप खूप आभार. मला स्वतःला नथ घालणे खरं तर आवडत नाही पण तरी ही आईची नथ तिने मला दिली हा मला माझा सन्मानच वाटला. त्यावेळी मला काय वाटलं ते शब्दात सांगणं कठीण आहे.
आमची आई आज हयात असती तर नव्वदीच्या पुढे असती. तिच्या लग्नात तिच्या सासूबाईंची म्हणजे माझ्या आजीची ही नथ तिला दिली गेली होती. याहून अधिक नथीचा इतिहास माहीत नाही. म्हणजे ती माझ्या आजीला तिच्या आईने/ सासूबाईंनी त्यांची म्हणून दिली होती की तेव्हा ती नवीच घेतली होती वैगेरे. पण तरी ही साधारण शंभर हुन अधिक वर्ष जुनी तरी ती नक्कीच असेल.
माझी आई रोज काही नथ घालत नसे. पण नथ हे सौभाग्याचं लेणं आहे या भावनेने लग्न समारंभात किंवा कार्यप्रसंगी मात्र तिच्या नाकात नथ असेच असे. तसेच चैत्रगौरीच्या किंवा संक्रांतीच्या हळदीकुंकवाला, हरतालिकेच्या किंवा वटसावित्रीच्या पूजेला , गौरी गणपतींना औक्षण करून त्याना घरात घेताना अश्या प्रसंगी ती आवर्जून नथ घालत असे. दररोज घालत नसल्याने नथीची तार जरी अगदी बारीक/पात्तळ असली तरी ती नाकात घालताना तिच्या चेहऱ्यावर दिसणारी एक अस्पष्ट वेदना मला आज ही स्पष्टपणे आठवते आहे. पण एकदा का ती नाकात गेली की ती वेदना क्षणार्धात निघून जात असे आणि तिचा चेहरा पुन्हा पहिल्या सारखा प्रसन्न होत असे. दिवाळीत अंगणात ठेवण्यासाठी पणत्यानी भरलेलं सूप जेव्हा ती हातात घेई तेव्हा त्या पणत्यांच्या मंद प्रकाशात उजळून निघालेला नथ घातलेला तिचा चेहरा मला आज ही आठवतोय. जणू काही आईची ही प्रतिमा माझ्या मनावर कायमची कोरली गेली आहे. नथीच्या टपोऱ्या मोत्यांचं तेज तिच्या चेहऱ्यावर पसरलंय हे मला त्या लहान वयातही जाणवत असे. नथीचं काम झाल्यावर इतर कामांच्या गडबडीत ती कपाटात ठेवायला जर तिला वेळ झाला नाही तर नथीची डबी ठेवण्याची तिची आवडती आणि सर्वात सेफ जागा म्हणजे तिच्या नौवारीच केळं ! ती ते जरासं उकलून नथीची छोटीशी डबी त्यात सरकवत असे आणि केळं परत सारख करत असे. नथीची डबी केळ्यात आहे हे कोणाला समजत ही नसे. ज्या स्किलने ती हे करायची ते बघणं तेव्हा ही मला फार आवडायचं. असो. त्या नथीची डबी चांदीची आहे ज्यावर माझ्या आईच नाव कोरलं आहे इंग्लिश मध्ये. ती डबी लॉक करताना तिचा टक असा आवाज येतो. लहानपणी तिची उघड मिट करून तो टक आवाज ऐकणे आमचा टाईम पास असे. अर्थात नथ जेव्हा आईच्या नाकात असे तेव्हाच कधीतरी असा चान्स मिळत असे आम्हाला.
ती नथ माझ्या आईने वापरलेली असल्याने आमच्या साठी ती नथ अनमोलच आहे. कारण त्या नथीवरून हात फिरवताना, ती हातात घेऊन तिला कुरवळताना आम्हाला जणू काही आम्ही आईलाच भेटत आहोत असं वाटतं. आणि त्या निमित्ताने आमच्या लहानपणीच्या आठवणीना उजाळा ही मिळतो. बहिणीकडे सगळे जमलो की एखाद्या दुपारी ती नथ हातात घेऊन बघणे, जुन्या आठवणीत रमून त्यावर गप्पा मारणे हा ठरलेला कार्यक्रम असतो.
इतके वर्ष वापरल्यामुळे तिची बांधणी आता जरा सैलावली आहे. तसेच ती चापाची नसल्याने आणि हल्ली कोणाचे नाक टोचलेलं नसल्याने इच्छा असून ही ती वापरता येत नाही. जुन्या घरावर जरी प्रेम असलं तरी त्याच ही रिनोवेशन करावंच लागत, ते ही काळा प्रमाणे बदलावंच लागत. तस ही नथ ही वापरण्या योग्य करण्या साठी ती चापाची करून घ्यावी ह्या विचाराने आम्ही एका प्रसिद्ध सराफांच्या दुकानात गेलो. ती नथ पर्स मधून काढुन मी काउंटर वर ठेवता क्षणी त्या सेल्समन चे डोळेच चमकले आणि आपण काहीतरी विलक्षण बघतोय असे भाव त्याच्या चेहऱ्यावर उमटले. काहीतरी अनमोल चीज बघितल्याचा पहिला भर ओसरल्यावर ही नथ कशी फार मौल्यवान आहे हे त्याने आम्हाला सांगितले. कारण ती जगप्रसिद्ध बसरा जातीच्या अस्सल मोत्यांची आहे.
आता थोडं बसरा मोत्यांबद्दल... (अर्थात कुतुहलामुळे नेटवरून घेतलेली माहिती) आखाती देशात हे मोती नैसर्गिकपणे म्हणजे पावसाचा थेंब (आपल्याकडे पडतील स्वाती तर पिकतील मोती अशी यथार्थ म्हण ही आहे. )शिंपल्यात पडून तयार होत असत आणि तिथल्या बसरा ह्या शहरात त्यांचा व्यापार चालत असे. त्यावरूनच त्याना बसरा हे नाव मिळालं आहे. त्यावर कोणती ही कृत्रिम प्रक्रिया केली गेली नसल्यामुळे ते नैसर्गिक आणि अगदी अस्सल मानले जातात. सहाजिकच त्यांचा आकार ही अगदी गोल आणि एक सारखा नसतो. आपल्या नैसर्गिक तेजामुळे त्यांना हिऱ्यासारखी नाही पण स्निग्ध चांदण्यासारखी चमक मात्र प्राप्त होते. मला वाटत म्हणूनच मोती हे चंद्राचं रत्न मानत असावेत. अलीकडच्या काळात आखाती देशात तेल विहिरी वाढल्यामुळे हे बसरा मोती तयार होण आता बंद झालं आहे. आता बसरा जातीचे नवीन मोती बाजारात मिळणं शक्य नाही. असेच कुणाकडे असले आणि तुम्हाला मिळाले तरच ! म्हणजे आता ते दुर्मिळ आणि म्हणून अधिक मौल्यवान ही झाले आहेत.
अशी दुर्मिळ चीज आपल्याकडे आहे आणि ती आपल्या आईने वापरली ही आहे ह्या भावनेने दुकानात ही माझे डोळे भरून आले. दुकानातील सर्व विक्रेत्यांना अगदी बोलावून बोलावून ती नथ दाखवण्यात आली. तिची बांधणी नीट निरखून पहाण्यात आली. नथीचा प्रत्येक मोती जरी आकाराने वेगळा असला तरी कारागिराने ते असे काही चपखलपणे गुंफले आहेत की नथीचा आकार फार सुबक झाला आहे.
आईने वापरलेली म्हणून आमच्यासाठी मौल्यवान असलेली ती नथ आता भौतिक जगात ही मौल्यवान झाली आहे. नॅचरली पहिली रिऍक्शन “आहे तशीच राहू दे , कोण देणार मोती बदली होणार नाहीत याचा भरवसा" अशीच होती. त्यामुळे पुनर्बांधणीचा विचार बारगळुन ती परत पर्स मध्ये ठेवली गेली. दुसरी खरेदी करत असताना ही पर्समधील नथीची डबी सारखी चाचपुन पाहिली जात होती. परंतु त्यामुळे विक्रेत्याचा माझ्या पर्समध्ये आणखी काही दुर्मिळ वस्तू असाव्यात असा गोड गैरसमज मात्र झाला.
घरी आल्यावर, भावनेचा पहिला आवेग ओसरल्यावर पुन्हा बुद्धीने विचार करणे सुरू झाले आणि ती जर कोणी वापरावी असे वाटत असेल तर ती चापाची करून घेण्याला पर्याय नाही हा विचार पक्का होऊन ती चापाची करण्यासाठी त्या सराफांना दिली. त्यावेळी माझ्या जणू काही काळजाचा तुकडा काढून मी त्याना देतेय असंच मला वाटत होतं. पुन्हा पुन्हा "नीट करा " अस मी त्याना सांगत होते. कारण ती त्याना देताना मी फार मोठी रिस्क घेत आहे असं मला वाटत होतं. पण त्यांनी तिचा मेक ओव्हर अतिशय छान पद्धतीने करून दिला. नथीचं बदललेलं रूप ही (चापाची केली) तेवढंच सुंदर दिसत आहे. मूळ नथीचं सौंदर्य कुठे ही कमी झालेलं नाहीये हेच खूप मोठं समाधान आहे.
ओरिजनल आणि नवीन नथीचा फोटो
शांता शेळकेंची ती कविता इथे
शांता शेळकेंची ती कविता इथे द्या ना कोणाला लक्षात असल्यास.
खरे मोती बघितलेत. मस्त झालीये
खरे मोती बघितलेत. मस्त झालीये चापाची नथ
हि घ्या कविता
फडताळात एक गाठोडे आहे
त्याच्या तळाशी अगदी खाली
जिथे आहेत जुने कपडे
कुंच्या टोपडी शेले शाली
त्यातच आहे घडी करुन
जपून ठेवलेली एक पैठणी
नारळी पदर जरी चौकडी
रंग तिचा सुंदर धानी
माझी आजी लग्नामध्ये
हीच पैठणी नेसली होती
पडली होती सा-यांच्या पाया
हाच पदर धरून हाती
पैठणीच्या अवतीभवती
दरवळणारा सुष्म वास
ओळखीची… अनोळखीची…
जाणीव गुढ़ आहे त्यास
धूर कापूर उदबत्यांतून
जळत गेले किती श्रावण
पैठणीने जपले
एक तन… एक मन…
माखली बोटे
पैठणीला केव्हा पुसली
शेवंतीची चमेलीची
आरास पदराआडून हसली
वर्षामागुन वर्षे गेली
संसाराचा सराव झाला
नवा कोरा कडक पोत
एक मऊपणा ल्याला
पैठणीच्या घडीघडीतून
अवघे आयुष्य उलगडत गेले
सौभाग्य मरण आले
आजीचे माझ्या सोने झाले
कधीतरी ही पैठणी
मी धरते ऊरी कवळुन
मऊ रेशमी स्पर्शामध्ये
आजी भेटते मला जवळुन
मधली वर्षे गळुन पडतात
कालपटाचा जुळतो धागा
पैठणीच्या चौकड्यानो
आजीला माझ्या कुशल सांगा
_शांता शेळके
असुफ, अंजली धन्यवाद.
असुफ, अंजली धन्यवाद.
वत्सला ही बघा हार्पेन यांनी लिंक दिली आहे पैठणी ची. कवितेचं पान च्या कालच प्रदर्शित झालेल्या नव्या भागात https://www.youtube.com/watch?v=qB7bewNwbvE ऐकली आणि हाच लेख आठवला.
छान वाचली आहे कविता मधुराणी प्रभुलकर ने. आणि स्वतः वाचायची असेल तर विनिता ही दिली आहे वर. धन्यवाद विनिता.
इथे खूप जणांनी त्यांच्या कडे ही अशी जुनी नथ असल्याचे लिहिले आहे. फोटो असेल तर दाखवा इथे , छान कलेक्शन होईल नथीचं .
किती छान नथ. आणि लेखही.
किती छान नथ. आणि लेखही.
मनीमोहोर, तुम्ही खुप लक्की आहात.
शांता शेळकेंची कविता सुंदरच.
https://www.loksatta.com
https://www.loksatta.com/manatalkagadavar-news/remembering-old-memories-...
लोकसत्ता चतुरंग च्या 15 डिसें च्या पुरवणीत हा लेख आला आहे. कायम स्वरूपी लिंक राहील म्हणून इथे वर लिंक दिली आहे.
तुमच्या लेखांना " मायबोली
तुमच्या लेखांना " मायबोली मराठी वारसा लेख" दर्जा बहाल करायला हवा ! "World Heritage Site" च्या धर्तीवर ....
समस्त मायबोलीकरांना (हो अगदी पुरूषांसकट) माहेरी आल्याचा आनंद देता तुम्ही !
आहाहा..काय सुरेख आहे नवीन नथ
आहाहा..काय सुरेख आहे नवीन नथ पण...
तुमच्या लेखांना " मायबोली
तुमच्या लेखांना " मायबोली मराठी वारसा लेख" दर्जा बहाल करायला हवा ! "World Heritage Site" च्या धर्तीवर ....
समस्त मायबोलीकरांना (हो अगदी पुरूषांसकट) माहेरी आल्याचा आनंद देता तुम्ही ! >>> पशुपत , धन्यवाद . खूप मस्त वाटलं वाचून.
सस्मित, स्मिता श्रीपाद धन्यवाद.
खूप छान तरल लिहिलंय!
खूप छान तरल लिहिलंय!
फार पुर्वीच्या नथीत, असे
फार पुर्वीच्या नथीत, असे मोती नसायचे‘च’. आणि नथ म्हणजे सामाजिक आणि आर्थिक दर्जाचे लक्षण मानाय्चे (अर्थातच पैसा, श्रीमंती तर तसा एपतीचा दागिना).
माझ्या पणजीची नथ हि फक्त सोन्याची होती. त्यात मोती न्हवतेच.
आता सर्रासपणे पेशवाई नथ वगैरे प्रकार आलेत.
झंपी, फोटो टाका ना नथीचा शक्य
झंपी, फोटो टाका ना नथीचा शक्य असेल तर. अशी पूर्ण सोन्याची नथ कधी बघितली नाही.
अज्ञातवासी धन्यवाद.
अज्ञातवासी धन्यवाद.
हो खरच, फक्त सोन्याची चमकी पाहिलीय पण नथ नाही पाहिलीय. मध्यंतरी होम मिनिस्टर कार्यक्रमात सोन्याची नथ बक्षीस देत असत पण तेव्हा कधी ती दाखवली नाही स्क्रीन वर.
पेशवे काळात जेव्हा मोत्याच महत्व वाढलं तेव्हापासून नथीत मोती गुंफण्यास सुरवात झाली असेल एखाद वेळेस.
मस्तच आहे लेख, आणि नथ !
मस्तच आहे लेख, आणि नथ !
अगं ममो, तुझा लेख लोकसत्तात
अगं ममो, तुझा लेख लोकसत्तात छापुन आला की गं!! तुझे खूप सारे अभिनंदन. खरच तू मायबोलीच्या कोंदणातले माणिक आहेस. परत एकदा लिहीते की तुझे लेख वाचुन मन तृप्त आणी शांत होतं. लिहीत रहा, आणी हो ह्या सर्व आठवणी पुस्तक रुपाने प्रदर्शीत कर. तुला भरपूर शुभेच्छा !!
https://www.loksatta.com/vachakpatre-news/vachak-pratisad-chaturang-read...
https://www.loksatta.com
https://www.loksatta.com/vachakpatre-news/vachak-pratisad-chaturang-read...
ममो, तुमच्या लेखावर लोकसत्तामध्येच आलेली प्रतिक्रिया.
लेख, आठवणी खरंच मस्त आहेत!!
Komalrishabh , प्रज्ञा खूप
Komalrishabh , प्रज्ञा खूप खूप धन्यवाद.
खरच तू मायबोलीच्या कोंदणातले माणिक आहेस. परत एकदा लिहीते की तुझे लेख वाचुन मन तृप्त आणी शांत होतं. लिहीत रहा, आणी हो ह्या सर्व आठवणी पुस्तक रुपाने प्रदर्शीत कर. तुला भरपूर शुभेच्छा !! >>> रश्मी , किती छान वाटलं वाचून. पुस्तक काढायचा आहे विचार . बघू कधी प्रत्यक्षात येत ते.
मीरा दीक्षित यांची लोकसत्तेत आलेली प्रतिक्रिया फार सुंदर आहे. ( वरची लिंक पहा ). एक चेहेरा नसलेली स्त्री जिच्याशी वाचणारा प्रत्येक जण रिलेट होईल , प्रत्येकाला त्यात आपली आई दिसेल ... अगदी हाच विचार मनात ठेवून लेख लिहिला होता . म्हणूनच लेखामध्ये माझ्या आईच्या दिसण्याबद्दल म्हणजे ती गोरी आहे की सावळी, उंच आहे ही ठेंगु वैगेरे लिहिणं मी कटाक्षाने टाळलं होतं. मीरा दीक्षित यानी ते फार चपखलपणे शब्दबद्ध केले आहे. ह्या प्रतिसादामुळे खर तर मूळ लेखाला चार चांद लागलेत , मूळ लेखाचं सौंदर्य कैक पटीने वाढलं आहे. मीरा दीक्षित या अतिशय सुंदर आणि मनाला भिडणाऱ्या प्रतिसादासाठी खूप खूप धन्यवाद. आणि हे छापून आणल्याबद्दल लोकसत्ता चतुरंग टीमचे ही खूप खूप आभार.
काय सुरेख मोती आहेत. लेखही
काय सुरेख मोती आहेत. लेखही आवडला.
लोकसत्ता मधला प्रतिसाद, काही
लोकसत्ता मधला प्रतिसाद, काही वेळा काही काळानंतर दिसेनासा होऊ शकतो म्हणून मुद्दाम इथे उतरवत आहे.
‘अनमोल नथ’ हा हेमा वेलणकरांचा लेख वाचला. राजकारण, धार्मिक वाद, सामाजिक प्रबोधन असे अनेक विषय अनेक माध्यमांतून अंगावर येत असताना, कोणताही आवेश नसलेला, प्रबोधन न करणारा हा लेख सुखावून गेला. एखादी वाऱ्याची झुळूक यावी, त्याबरोबर मंद प्राजक्ताचा सुगंध यावा तसं वाटलं. नथ तर अनमोल आहेच. कारण ‘बसरा’ मोत्यांबद्दल खरंच काहीच कल्पना नव्हती. पण या अनमोल नथीच्या निमित्ताने कोणताही चेहरा किंवा ओळख नसलेल्या आपल्या आईच्या वयाच्या स्त्रीचे एक चित्र डोळ्यासमोर उभे राहिले. मी आज साठीच्या घरात आहे. लेखिकेची आई ही त्या वेळची फारसे प्रभावी व्यक्तिमत्त्व नसलेली, संसारी स्त्री असावी. या नथीच्या निमित्ताने त्या पिढीतील ती ‘वैश्विक’ स्त्री, ती आई, पणत्यांच्या व मोत्यांच्या तेजात झळाळून उठली. संसारात असूनही नसल्यासारखी, मागे मागे राहणारी, अशा त्या स्त्रीला नायिकेच्या स्थानावर नेण्याचे सामर्थ्य लेखिकेच्या सच्च्या भावनेत व शब्दात आहे. लेखाची नायिका नथ नसून ‘आई’ आहे हे जाणवले. संसार समरसून करणाऱ्या आपल्या आईचा चेहरा त्या पणत्यांच्या उजेडात सर्वाना दिसला असेल. मलाही दिसला. फार भावनाविवश न होता किंवा सहानुभूतीचा कढ न आणता त्या स्त्रीला नायिका बनविल्याबद्दल लेखिकेचे कौतुक. चेहऱ्यावर प्रसन्न हसू, पण ओलावलेल्या डोळ्यांच्या कडा हीच या लेखाची प्रतिक्रिया किंवा पडसाद.
– मीरा दीक्षित
सामो धन्यवाद.
सामो धन्यवाद.
लोकसत्ता मधला प्रतिसाद, काही वेळा काही काळानंतर दिसेनासा होऊ शकतो म्हणून मुद्दाम इथे उतरवत आहे. >> हे नव्हतं माहीत. पण इथे प्रतिसाद दिलात हार्पेन, फार छान केलंत कारण एवढी छान प्रतिक्रिया अजून थोडे दिवसांनी दिसेनाशी झाली असती एखाद वेळेस.
सुंदर लेख आणि नथ!!
सुंदर लेख आणि नथ!!
लेख आणि नथ दोन्हीही सुरेख.
लेख आणि नथ दोन्हीही सुरेख. आणि सगळे प्रतिसाद अजून चारचांद लावणारे.
माझ्या आईची पण नथ माझ्याकडे
माझ्या आईची पण नथ माझ्याकडे आहे. बसरा मोत्यांची वगैरे नाही, पण डिझाईन डिट्टो. ४० वर्षांपूर्वीची आणि चांदीची डबी असलेली.
फोटो टाक ना
फोटो टाक ना, अलंकाराच्या धाग्यावर पण टाक झब्बू
सुंदर लेख.
सुंदर लेख.
(No subject)
नवीन प्रतिसादासाठी धन्यवाद.
नवीन प्रतिसादासाठी धन्यवाद.
ssj मस्त आहे नथ. तुम्ही ही चापाची करून घेतली का ?
हो. मी लग्नात नथ करून घेतली
हो. मी लग्नात नथ करून घेतली ती चापाचीच केली. 30 वर्ष झाली त्याला.
एकदम वरची आहे ती एका बहीणीची. स्टारची नथ म्हणतो आम्ही त्याला. मधली माझ्या आईला आजीची दिलेली.
मधली नथ बसरा मोत्याची आहे का?
मधली नथ बसरा मोत्याची आहे का? जी आजीची आहे?
मस्त आहेत तिन्ही नथी.
तिन्ही नथी मस्त आहेत.
तिन्ही नथी मस्त आहेत.
नं 2 ची नथच चापाची करून घेतलीय अस मला वाटत होतं पण दोन आणि तीन चे मोती वेगळे दिसत होते. धनुडी म्हणलीय तसं नं 2 चे बसरा वाटत होते आणि नं 3 नव्हते वाटत. म्हणून टोटल कन्फ्युजन झालं होतं. बरं झालं तुम्ही खुलासा केलात ते.
रच्याकने , नं 2 ची अजून वापरात आहे का , कारण ती चापाची नाहीये म्हणून विचारतेय. ती वापरायची तर नाक तोचलेलं हवं.
धनुडी आणी ममो धन्यवाद.
धनुडी आणी ममो धन्यवाद. मलासुध्दा माहीत नाही ती बसरा मोत्याची आहे का. पण आई ह्याचे मोती एकदम खरे मोती आहेत असे म्हणायची. एकदा सोनाराला दाखवून आणायची आहे.
ममो, सध्या ती वापरात नाही. ह्या लेखामुळे मला बसरा मोती कळले. त्याबद्दल तुम्हाला धन्यवाद.
Pages