मुंबईचे फेरीवाले

Submitted by दिनेश. on 26 March, 2015 - 04:24

इब्लिस यांनी कल्हईवाले आणि लेलेकाकांनी पिंजार्यांबद्दल लिहिल्यापासून हा विषय मनात होता. आज लिहूनच टाकतो.

माझे बालपण मालाड पूर्वेला आणि चेंबूरला गेले. (आम्ही १९७४ साली शिवसृष्टीत आलो त्यावेळी तो
भाग चेंबूरच्या पोस्टल हद्दीत होता नंतर नेहरू नगरला जोडणारा पूल झाला आणि आमचा पिनकोड बदलला. )
त्या काळात हाऊसिंग सोसायट्या नव्यानेच तयार होत होत्या. आजकाल बहुतेक सोसायट्यांच्या गेटवर, " फेरीवाले
व सेल्समन यांना प्रवेश नाही " अश्या पाट्या असतात त्या, त्या काळी नव्हत्या.

एका जागी स्थिर न बसता आपल्याकडील मालाची वा सेवेची घरोघर ( किंवा दारोदार ) जाऊन विक्री करतो, तो
फेरीवाला अशी माझी सोपी व्याख्या. आठवणीतल्या फेरीवाल्यांची हि जंत्री..

मुंबईत १९७२ साली दूरदर्शन सुरु झाले. नंतरही बरीच वर्षे ते सामान्यांच्या आवाक्यातले नव्हते. शिवाय तो बाळगायला लायसन्स आणि अँटेना लागत असे. आकाशवाणी पण २४ तास नसे. संध्याकाळची छोटी वर्तमानपत्रे मोजकीच होती ( संध्याकाळ, श्री वगैरे ) त्यामूळे करमणुकीची साधने अशी नव्हतीच. ती कमी हे फेरीवाले भरून काढत असत.
या फेरीवाल्यांमधे एवढी विविधता होती कि रोज नवी करमणूक आम्हाला मिळत असे. शिवाय आज कोण येणार, याची अजिबातच कल्पना नसल्याने उत्कंठाही असायचीच. यापैकी कुणीही आला कि आम्हा मुलांचे त्याच्याभोवती रिंगण ठरलेले. ती वस्तू घेण्यात, त्याचे पैसे देण्यात वा त्या आधीची घासाघीस करण्यात आमचा काहीच सहभाग नसे. आमची भुमिका केवळ बघ्याची ( व कदाचित नंतर त्यांची नक्कल करण्याची )

१) दूधवाला

जोगेश्वरीच्या पुढे बहुतेक गावात गोठे होते. काही अजूनही आहेत. त्या गोठ्यातून भय्ये दारोदार जाऊन दूधाचा रतीब घालत असत. सरकारी दूध केंद्रे होती पण एकतर ती गाडी अगदी सकाळी येत असे शिवाय त्यासाठी रेशनकार्डासारखे कार्ड काढावे लागे. प्लॅस्टीकच्या पिशव्या नव्हत्या तश्याच आता असतात तश्या डेर्याही नव्हत्या.
काही जिलबी फरसाण विकणारे मोठ्या कढईत आटवलेले दूध विकत असते, पण ते रोजच्या वापरासाठी नसे.
त्यामूळे हा दूधवाला भैया, हाच एकमेव पर्याय होता. तो दूधात पाणी मिसळतो यावर तमाम गृहिणींचा ठाम विश्वास.
आणि त्या दिव्य हिंदीत त्याच्याशी रोजचा वाद ठरलेला ( मापटा बुडव बुडवके देव ) पण हे भय्ये प्रतिवाद करत
नसत. हे दूध मात्र नीरसे म्हणजे न तापवलेले असे.

तसेच दूधाचे पैसे हे महिन्याने द्यायचे असत. रतीब घालून उरले तर ते जास्तीचे दूध विकत असत. ते परत नेऊन त्यांनाही काही फायदा नसे. साठवण्याची व्यवस्था नसे. पनीर खवा करायची सोय नसे. जास्तीचे दूध हवे असेल तर तेही काही दिवस आधी सांगावे लागे. कोजागिरीला, श्रावणी शुक्रवारी असे जास्त दूध लागत असे. आमच्याकडे बरीच वर्षे एकच भैया होता. तो गावी गेला कि त्याची बायको रतीब घालत असे. ( तिला आम्ही भैय्यीण म्हणत असू. )

होळीला ते आवर्जून आम्हाला भांग आणून देत असत. आम्हा लहान मूलांना अर्थात ती जास्त मिळत नसे. आणि मिळाली तर आमचा दंगा वेगळाच. एकदा एका मुलीने भांग प्यायल्यावर जो पिंगा घालायला सुरवात केला, तो आवरायला ३ जणांनी तिला धरून ठेवावे लागले होते.

२) चीक

भैया तूम्हारी भैंस कब बाळंत होनेवाली है, हमको चीक मंगताय.. अशी मागणी भैयाकडे नेहमीच होत असे.
हा चीक मात्र तो निवडक घरातच देत असे. या चीकातही तो पाणी घालतो, असा आईला संशय असे. ( तिच्या माहेरी जो चीक मिळत असे, त्याचा खर्वस एवढा घट्ट होत असे कि तो किसणीवर किसता येत असे. ) तेवढा घट्ट खर्वस मुंबईला कधीच होत नसे.

पुढे कुर्ल्याला आल्यावरही असा चीक आमच्याकडे नेहमी येत असे. इथे आल्यावर आई, शेजारच्या वागळेकाकींकडून खर्वसाची नवीन पाककृती शिकली. त्या खर्वसात खोबरे आणि शहाजिरे वाटून टाकत असत.
पुढे खर्वस बाजारातही मिळू लागला. आता चीकवाले आमच्या भागात तरी येत नाहीत.

३) वसईचे भाजीवाले.

वसईमधे त्याकाळी भाजीचे बरेच मळे होते आता स्टेशनपासुनच वस्ती दिसते. पुर्वी स्टेशन ते गाव यामधे बराच मोकळा भाग होता. तिथून हे भाजीवाले येत असत. त्यांच्याकडे वांगी, मेथी, इतर पालेभाज्या, पापडी, कच्ची केळी अश्या मोजक्याच भाज्या असत. त्या उत्तम प्रतीच्या असल्याने भावही जास्त असे. केळफूल वगैरे त्यांना मुद्दाम आणायला सांगावे लागे. विशेष म्हणजे हे भाजीवाले कावडीतून भाज्या आणत.

आता वसईची शेतजमीनच कमी झाल्याने, हे भाजीवालेही कमी दिसतात.

४) म्हावरेवाली.

पुर्वी कोळणी मासे घेऊन घरोघरी फिरायच्या. कोळी पद्धतीने नेसलेले घट्ट लुगडे. अंगावर भरपूर दागिने. डोक्यावर एक लांबरुंद फळी आणि त्यावर माश्याची टोपली. त्यांची यायची वेळ पण सकाळी १० च्या दरम्यानचीच असे.

त्या काहि मोजकेच मासे आणायच्या. पापलेट, कोलंबी, करंदी, मांदेली, ओले बोंबील व ओले बांगडे.. साधारणपणे हेच मासे जास्त खपत. टोपलीवर ती फळी आडवी ठेवून वाटे लावत. त्यांच्याशी बरीच घासाघीस करावी लागे. पण नेहमीच्या गिर्हाईकांना त्या प्राधान्य देत.

त्यांना वेळ असेल आणि मागणी केली तर त्या मासे नीट करूनही देत. खास करुन भरले पापलेट करायला आई त्यांनाच कापून द्यायला सांगत असे. पण त्यांना बहुदा घाई असे. जेवणाची वेळ व्हायच्या आत आणि मासे खराब व्हायच्या आत त्यांना विकायचे अस्त. ( त्यांच्या टोपलीत बर्फ नसे आणि घरोघरी फ्रिजही नसत. )

कुर्ल्याच्या घरी पण नेहमीची कोळीण येत असे. तिचा माझ्या पुतण्यावर विशेष जीव होता. तिचा आवाज ऐकल्यावर तो बाहेर पळत जायचा आणि ती त्याला एखाद दुसरी कोलंबी किंवा बोंबील बक्षीस द्यायची. तो ते मासे तसेच हातात धरून यायचा घरी.

कोळणी स्टेशनवर पण लगबगीने चालत असायच्या. मच्छी का पानी, असे ओरडत राहिल्या कि त्यांना आपोआप गर्दीत वाट मिळायची. पुढे या धंद्यात केरळी लोक शिरले आणि टोपल्यांच्या जागी प्लॅस्टीकचे टब आले.

५) पाट्याला टाकी

त्यावेळी मिक्सर नव्हतेच. घरोघरची वाटणे पाट्यावरच होत. पापडाचे पिठ कुटणे, मेंदी वाटणे, पुरण वाटणे वा इडलीचे वाटण करणे... या सगळ्यासाठी आमच्या घरी पाटाच वापरत. आमच्या घरी जाते पण होते. हे सगळे काही काळाने गुळगुळीत होत. मग त्याला टाके काढावे लागत.

पाट्याला टाकी असे ओरडत बायका आल्या कि त्यांना या वस्तू दिल्या जात. हातोड्यासारखे एक अवजार वापरून अगदी नक्षी काढल्यासारखे टाके काढून देत त्या. आमच्या वाड्यात एकच कारवारी कुटुंब होते आणि त्यांच्याकडे रगडा होता. त्यालाही टाके काढून देत त्या. एकाच्या घरी त्यांना बोलावले म्हणजे वाड्यातल्या सगळ्याच पाट्यांना
टाके काढून घेतले जात.

त्यांना काम करताना बघणे म्हणजे आम्हा मुलांना कोण आनंद. दगडाची कपची डोळ्यात जाईल म्हणून त्या आम्हाला जरा लांब बसायला सांगत. टाके काढताना क्वचित ठिणग्याही उडत, त्याचे तर आम्हाला कोण कौतूक.
त्यांची गुटगुटीत तान्ही बाळे त्या दुपट्यात गुंडाळून तशीच जमिनीवर ठेवत. बाळाला आमच्या घरात ठेव असे आईने सांगितले, तर फरशी बादेल असे म्हणत त्या.

आता पाट्याचा वापर कमी झाल्याने त्या दिसत नाहीत. कधी कधी खास दगड आणून ते मुंबईतच पाटे वरवंटे घडवताना दिसतात. पण आता पाट्याचा आकारही लहान झालाय.

६) बाटलीबाई

नाही बाई बाटली नाही, बाटलीबाई च. असेच ओरडत या बायका येत. त्यावेळी प्लॅस्टीक फारसे वापरात नव्हते.
बरीच औषधे काचेच्या बाटल्यांतून मिळत. व्हीक्स फॉर्म्यूला ४४ तर आम्हा मुलांचे फार आवडते औषध. घरोघरी मुले आवडीने पित ते. शिवाय मर्क्यूरीक्रोम ( लाल औषध ) ग्राईप वॉटर, द्राक्षासव, गौर येऊन गेल्यावर घ्यायचा परिपाठाचा काढा, वैद्य पाटणकर काढा, बेडेकर, कुबल यांची लोणची... अशा अनेक बाटल्या घरात येत. त्या रिकाम्या झाल्या कि या बायकांना दिल्या जात.

बाटली त्यांना दिली कि आधी त्या उघडून झाकण नीट आहे का ते बघत. आत औषध असले तर ओतून टाकत.
मग वास घेऊन बघत. वास न येणारी, धुतलेली बाटली असेल तर १/२ पैसे जास्त मिळत.
यातल्या बर्याच बाटल्या काचेच्या कारखान्यात विकल्या जात ( काच तयार करताना विरजणासारखी काच वापरावी लागते ) पण धड झाकण असलेल्या बाटल्या तेल, औषध आणण्यासाठी, रॉकेलच्या चिमण्या वगैरे करण्यासाठी वापरल्या जात.

बियरच्या बाटल्या फार नसतच. एखादे काका घरी पित असतील तर त्या बाटल्या, काकूंना चोरूनच विकाव्या लागत. दारुची व्हॅट ६९ हि बाटली आम्हा मुलांना ओळखीची ( आकारावरुन ) होती पण ती कचर्यात जरी दिसली तरी आम्ही तिला हातच काय पाय पण लावत नसू.

७) भंगारवाला

डालड्याचा किमान १ तरी डबा दर महिन्याला घरोघर वापरला जात असे. या डब्याला झाकणाखाली पातळ पत्रा असे. डबा रिकामा झाला तरी हा पत्रा काढल्याशिवाय तो डबा झाकणाचा डबा म्हणून वापरता येत नसे आणि हा पत्रा काढणे तसे जिकिरीचे असायचे.

वरचा सगळाच पत्रा कापून हे डबे तुळस लावण्यासाठी ते विहिरीच्या पोहर्यासाठी ( मालाडला वाड्याजवळ विहिर होती ) वापरले जात. पण कालांतराने ते गंजत. बिस्किटांचे मोठे डबे, पापड, करंज्या वगैरे ठेवण्यासाठी वापरत. पण तेही मग गंजत. पत्र्याच्या बादल्या गळू लागत. अश्या सगळ्या निरुपयोगी ठरलेल्या वस्तूंची विल्ल्हेवाट
लावण्यासाठी भंगारवाला कामी येत असे. या व्यवहारात पैसे थोडे मिळत पण घरातली अडगळ कमी होतेय याचे सुख असे. आम्हा मुलांच्या जुन्या तीन्चाकी सायकली भंगारात देतांना मात्र आमचे डोळे भरुन येत. आपण दुसरी घेऊ, हे वचन आईबाबांना पाळणे नेहमीच शक्य होत असे, असे नाही. हा भंगारवाला हातगाडी घेऊन येत असे. पण त्याच्या भरलेल्या हातगाडीकडे बघणेही का कुणास ठाऊक ,त्रासदायक वाटे.

८) बोहारणी

आता आता पर्यंत बोहारणींचा आमच्याकडे नियमित राबता होता. आईला भांड्यांची फार हौस. पुढे मी काचेची, नॉन स्टीक वगैरे भांडी जास्त घेऊ लागल्यावर तो सोस कमी झाला.. आमच्याकडे जुने कपडे भरपूर होतात ( कारण सगळ्यांना नवे नवे कपडे घ्यायची हौस आहे आणि जुने व्यवस्थित नीट राखलेले असतात. )
चि. वि. जोश्यांच्या "काटकसरीचे प्रयोग" प्रमाणेच आमच्या घरात संवाद होत असे. पुढे पुढे त्या स्टीलची क्वालिटी अगदीच खराब येऊ लागली. फ्रिजमधे ती भांडी ठेवली कि त्यांना तडे जाऊ लागले आणि मुख्य म्हणजे हे आईला पटले, तेव्हा हा प्रकार बंद झाला.

९) गोधडीवाल्या

जुन्या कपड्यांची गोधडी शिवून देणार्या बायकाही येत. शिवायला दोरा आणि सुई त्याच आणत. आपण फक्त जुने कपडे द्यायचे. सर्व कपड्यांच्या नाड्या, शिवणी काढून त्या एका जुन्या साडीच्या घडीत व्यवस्थित रचत. मग अंतरा अंतरावर टाके घालून ते सगळे कपडे जागच्या जागी बसवत. मग दोन बाजूंनी सुरवात करुन भराभर टाके घालून त्या गोधडी पूर्ण करत.

यातले टाके अगदी सुबक तर असतच पण गोधडी देखील सगळीकडे सारख्याच जाडीची असे. अनेक वर्षे ती वापरली जात असे मुंबईच्या थोटक्या थंडीत ती व्यवस्थि ऊब देत असे.

१०) मनकवडे

मनकवडे दिसायला अगदी साधे असत. धोतर टोपी असाच त्यांचा वेष असे. पण त्यांचे कसब वेगळेच असे.
दोघे व्यवस्थित अंतर राखून उभे रहात. मग एकाच्या कानात आपण आपले नाव सांगितले कि तो खाणाखुणांच्या आधारे किंवा क्वचित काही कवनांच्या आधारे दुसर्याला ते नाव सांगत असे आणि दुसरा ते नाव ओळखून दाखवत असे. या खाणाखुणा आपल्याला अजिबात कळत नसत. पण आम्हाला त्याच्यातपण खुप थ्रील वाटत असे.

दुसरी मजा अशी कि त्याकाळी बायकांची खरी नावे आम्हा मुलांना माहीत नसत ( शेखरच्या आई, शशिच्या आई हीच नावे आम्हाला माहीत असत. ) या मनकवड्यांना मात्र खरी नावे सांगत त्या. हे मनकवडे कधी कधी भविष्य पण सांगत.

११) नंदीबैल.

नंदीबैल म्हणजे सजवलेला लहानखुरा बैल. सोबत बुगु बुगु असे वाजणारे एक वाद्य. परिक्षेत पास होईन का, ताईचे लग्न जमेल का अशा प्रश्नांना तो होकारार्थी ( क्वचितच नकारार्थी ) मान डोलावत असे. ती कशी डोलवायची हे तो नंदीबैलवालाच सांगत असणार यावर आमचा विश्वास होता.

मला आवर्जून सांगावेसे वाटतेय, कि नंदीबैल हेच नाव प्रचलित होते. मीना खडीकर यांच्या चॉकलेटचा बंगला हा गाण्यांच्या संग्रह त्याच दरम्यान आला, त्यानंतर त्याला भोलानाथ असे कुणी कुणी म्हणू लागले.

१२) गौशाला वाले

एक जरा अॅबनॉर्मल वाटेल ( म्हणजे पाठीवर पाचवा पाय वगैरे असलेली ) अशी गाय हे लोक घेऊन येत. त्या गायीत काही दैवी शक्ती आहे, असा त्यांचा दावा. पण ती काही मान वगैरे डोलावत नसे. तिला लोक कुंकु वगैरे लावत.
या गायवाल्यांचा पैसे जमवायचा वेगळाच धंदा असे. ते कुठेतरी उत्तरेत मोठी गौशाला उभारणार असत आणि त्यासाठी त्यांना पैसे हवे असत. त्यासाठी काशीचा पत्ता असणारी रसिट देखील ते देत. ( नवल म्हणजे मालाडमधेच एक गोशाळा होती आणि ते लोक कधीही अशी मदत मागायला येत नसत. )

गायीला चारा, हा प्रकार मात्र खुप नंतर सुरु झाला. या बायका पण सहसा फिरत नाहीत तर एका जागी बसून असतात.

१३) हत्तीवाले

राजेश खन्नाचा , " हाथी मेरे साथी " हा चित्रपट त्या काळात आला होता. तो आम्ही सर्वच मुलांनी बघितला होता आणि तो बघून सर्वच हत्ती आपले मित्र आहेत असा ठाम समज झाला होता.
मालाडला एक हत्तीवाला येत असे. त्याचा हत्ती भला मोठा होता तरी फारच प्रेमळ होता. त्याच्या अंगाला, शेपटीला हात लावला तरी तो शांत असे. काही धाडसी मुले तर त्याच्या पोटाखालून पळ्त जात असत.

या हत्तीची आणखी एक मजा म्हणजे जर त्याला केळं वगैरे दिलं तर तो ते खात असे पण अगदी पाच पैश्याचे नाणे जरी दिले तरी तो सोंडेने व्यवस्थित पकडून वरच्या माहुताकडे देत असे. त्याच्या ताकदिची आम्हाला कल्पना आलीच एकदा. त्याला एकाने असोला नारळ दिला. त्यावर पाय देऊन त्याने तो चपटा केला आणि खाऊनही टाकला.
पण त्यानंतरही त्याची भिती वाटली नाहीच.

१४) दरवेशी

दरवेशी येत ते आम्हाला कुत्र्याच्या भुंकण्यावरून कळत असे. या दरवेश्याकडे एक अस्वल असे. त्याच्या मुसक्या बांधलेल्या असत त्यामुळे ते कुणाला चावू वगैरे शकत नसे. तरीही कुत्रे त्याला टरकून असत.

अधून मधून दोन पायावर उभे राहण्या व्यतीरिक्त ते अस्वल फार काही करतही नसे. पण हे दरवेशी एक वेगळीच वस्तू विकत असत. अस्वलाचा एक केस एका कॅप्सूल मधे घालून त्याचा ताविज बनवत आणि तो ते विकत असत. हा केस ते आपल्यासमोरच काढत असत. असा ताविज गळ्यात घातला तर मुलांना कशाची भिती वाटत नाही, असा समज होता. असे ताविज आम्हा सगळ्यांच्याच गळ्यात असत. आणि ते साध्या दोर्यात बांधलेले असल्याने तुटतही पटकन. त्यामूळे दरवेश्याच्या ताविजाला नेहमीच मागणी असे.

१५) गाढविणीचे दूध..

आता कुणाला सांगून खरे वाटणार नाही, पण चक्क गाढविणीचे दूध मालाडला विकायला येत असे. तो माणूस चक्क गाढविण घेऊनच फिरायचा, आणि ज्याला हवे त्याला ते दूध काढून द्यायचा.

ते औषधी म्हणून घेत असत, पण नेमके कश्यावरचे औषध ते मात्र मला कधीच कळले नाही. बाबांना विचारले तर म्हणत. ज्यांना अक्कल नाही त्यांना देतात. तूला हवे का ?.. मी कशाला हो म्हणेन मग ?

१६) कुल्फीवाला

आता छोट्या छोट्या मडक्यात मिळते त्याला मटका कुल्फी असा शब्द वापरतात. पण पुर्वी मटका कुल्फीला वेगळा अर्थ होता. एका मोठ्या माठात बर्फ आणि मिठाचे मिश्रण करून त्यात कुल्फीचे साचे ठेवलेले असत. हे साचे चिलिमीच्या आकाराचे असत आणि त्याचे झाकण काळ्या रबर बॅंडने बांधलेले असे. कुल्फी देतांना दोन तळव्यात हा साचा फिरवून ती मोकळी केली जात असे आणि सागाच्या पानावर दिली जात असे. आटीव दूधापासून केलेल्या या कुल्फीला मस्त चव असे.

१७) बुढ्ढी के बाल

बुढ्ढी के बाल म्हणजे आताचे कँडी फ्लॉस. हे विकणारे दोन प्रकारे हे विकत. एक जण त्याचे मुठीएवढे गोळे काचेच्या बॉक्स मधे घेऊन येत असे तर दुसरा ते चक्क आपल्यासमोर करून देत असे. अल्यूमिनियमचे मोठे भांडे आणि त्याला मधे फिरणारे चक्र असे. त्याखाली एक स्टोव्ह असे. त्या चक्रात तो चमचाभर साखर आणि चिमूटभर रंग टाकत असे, आणि मग त्या चक्रातून साखरेचे धागे बाहेर फेकले जात. त्याचा भला मोठा गोळा करून तो विकत असे. निव्वळ गोड लागणारा तो गोळा, त्या काळात तरी अप्रुपाचा होता.

१८) बर्फाचे गोळे

उलट्या बसवलेल्या लाकडाच्या रंध्यावर बर्फाची लादी घासून त्याचा चुरा. मग तो हाताने दाबून त्यात खुपसलेली एक काडी. तयवर लालभडक आणि पिवळेधम्मक सरबत खास नॉझल बसवलेल्या बाटलीतून. मग बर्फ न चावता केवळ ते सरबत प्यायचे. थोड्याच वेळात तो गोळा पांढरा होणार. मग त्यावर आणखीन सर्बत हक्काने मागून घ्यायचे.
मग कूणाचा तरी गोळा भस्सकन फुटून खाली पडणार. त्याला दुसरा गोळा मिळणार खरा पण त्याखाली धरायला त्याच्या आईने घरातून एक बशी आणून दिलेली असणार.... शाळेला सुट्टी पडली कि आमच्या वाड्यातले हे
हमखास दिसणारे दृष्य. शाळा चालू असताना मात्र आम्हाला ( म्हणजे शेंबड्यांना ) हे गोळे खायची परवानगी अजिबात मिळत नसे.

१९) बर्फवाला

पुर्वी घरोघर फ्रीज नसायचे. बर्फाची लादी बैलगाडीतून विकायला येत असे. ही लादी लाकडाच्या भुश्यात ठेवलेली असे.
आपण मागितल्यावर टोच्यासारख्या हत्याराने त्यावर एक रेघ आखून त्या लादीचा तुकडा दिला जात असे.

घरात पन्हे किंवा पॉट आईस्क्रीम करायचा बेत ठरला कि असला बर्फ आम्ही आणत असू. तो पण आयत्यावेळी नाही मिळायचा. त्याला एक दिवस आधी सांगावे लागत असे.

उसाचे रसवाले हे त्याचे नेहमीचे गिर्हाईक, त्यामुळे त्यांना आधी देऊन, उरला तरच आम्हाला मिळत असे.

२०) चिंगमवाला

च्यूईंगगम हे चिकलेट्स या नावाने बाजारात यायच्या आधी हा विक्रेता येत असे. खांद्यावर एक मोठा खांब आणि त्यावर चिंगमचा घट्ट गोळा. मुख्य रंग पांढरा पण त्यावर हिरवा आणि लाल रंगाचे दोन गोळेही असत. हे सगळे प्लॅस्टीकच्या कागदाने झाकलेले असे. हा माणूस त्या गोळ्यातून फुले, प्राणी असे वेगवेगळे आकार करून देत असे.
मला हा प्रकार कधीच आवडला नाही. शाळेतील मुले तो खाऊन तोंडातून धागे काढत आणि तो इथे तिथे चिकटवून ठेवत म्हणून आमच्या शाळेनेही त्यावर बंदी घातली होती. ( सिंगापूरच्या बंदीच्याही आधी बरं )

२१) गॅसचे फुगेवाला

एक भले मोठे गॅसचे सिलिंडर आणि आकाशात झेपावणारे फुगे घेऊन हा फुगेवाला फिरत असे. त्याचे सफरचंद किंवा माकड असेही प्रकार असत. हे प्रकार तो हातानेच करत असे.

अगदी लहान असताना या फुग्याबरोबर आपणही उडून जाऊ असे मला वाटे, म्हणून मी घाबरत असे. एका काकानेच ती भिती घालवली. दुसरे काही घेण्यात हात गुंतल्याने हा फुगा हातातून सुटणे, हे कायम व्हायचे. मग वर वर जाणार्या त्या फुग्याकडे बघत बसणे, हेच काय ते उरायचे. चुकून घरी आलाच तर रात्री तो सोडल्यावर छताला चिकटून बसत असे.

आता यात चंदेरी वगैरे प्रकारही आलेत तसे हार्ट्शेपही.

२२) कडक लक्ष्मी

उघडे शरीर, लांब केसाचा बांधलेला बुचडा, कपाळावर मळवट, कमरेला अनेक तुकडे गुंडाळलेला असा हा कडकलक्ष्मीचा अवतार येत असे. सोबत त्याची बायको ढोल वाजवत फिरत असे. तिच्या डोक्यावर एक चौकोनी देव्हारा असे.
तो नाद वाजू लागला कि तो आपल्याकडच्या आसूडाचे फटके स्वतःला मारून घेत असे. त्यात मार किती आणि आवाज किती, हे मला न सुटलेले कोडे. काही जण आणखी काही प्रकार करत. एका पाटीवर देव ठेवून गरागरा फिरणे किंवा दंडात दाभण टोचणे. या माणसांची भितीच वाटत असे मुलांना.

२३) डोंबारी

डोंबारी पण नियमित पणे येत असे. थोडी मोकळी जागा सापडली कि चार खांबावर एक आदवी दोरी बांधून त्यांचा खेळ सुरु होत असे. त्या दोरीवरून लिलया जाणारी एक बाई हा महत्वाचा आयटम. गोलांटी उड्या मारणे. एका मोठ्या रिंगमधून पार होणे. एका लांब बांबूला लहान मूल बांधून ती तोलणे, दोन पाटांच्या मधे बाटली ठेवून त्यावर तोल संभाळणे असे अनेक प्रकार ते करत.

त्या काळात अनेक मराठी हिंदी चित्रपटातही डोंबार्याचे खेळ असत ( आठवतात ते असे. केला इशारा जाता जाता ( लिला गांधी आणि उषा चव्हाण ) पडछाया ( लिला गांधी ) बात एक रात कि ( वहिदा रेहमान ) )

२४) गारुडी

नाग, मुंगुस घेऊन येणारे हे गारुडी घरोघर फिरत. नागपंचमीला तर हमखास येत. त्याला दूध लाह्या हे प्रकरण तर आमच्याही घरी होत असे. या सापांचे बहुतेक दात वगैरे काढलेले असत. बिचारे असहाय्यपणे फणा काढून डोलत असत. अर्थात त्यावेळी फारशी जनजागृतीही नव्हती ( आता आहे ?? )

२५) कुडमुडे

कुडमुडे हा शब्दही आता ऐकायला येत नाही. हे खरे तर भटजी असत. त्या त्या दिवशीचे पंचांग, संकष्टी असेल तर चंद्र दर्शनाची वेळ, ग्रहणाची वेळ वगैरे सांगत फिरत असत. त्या अनुशंगाने मिळणारी कामेही करत. कालनिर्णय सारखी कॅलेंडर्स येण्यापुर्वीची ही गोष्ट. नंतर मालाडमधे तरी त्यांचे दिसणे कमी झाले.

२६) जूँ मारनेकी दवा

एक आयताकृती मेणकापडावर एक गोरीगोमटी बाई रंगवलेली. केसात जास्वंदीच्या फुलाएवढी ऊ चितारलेली, त्याच बोर्डाखाली खाली पाठ वर पाय करून राहिलेले उंदीर, पाल, झुरळ वगैरे .. आणि या बोर्डला खाली एक चाक आणि मागे काठी लावून हा विक्रेता फिरत असे. अगदी छोट्या बाटलीत, एक हिरव्या रंगाचे तेल किंवा औषध तो विकत असे. केसात उवा हि त्या काळातली कॉमन बाब होती, आणि मुलींना अधून मधून हे औषध वापरावेच लागत असे.

यातले जूँ हे अक्षर नेमके कसे उच्चारायचे, हे मला लहानपणी कळत नसे. असे विक्रेते अजूनही फिरताना दिसतात.

२७) पनवेल वाले.

ठाणे क्रिक ब्रिज १९७४ साली सुरु झाला ( आणि १९८६ साली धोकादायक ठरला ) त्यापुर्वी पुणेच काय पनवेललाही जायला कळवा पुलावरून जावे लागत असे. आणि अर्थातच त्याला वेळ लागत असे. पण तो पुल सुरु झाल्यावर सिडकोच्या बसेसही सुरु झाल्या. आणि पनवेलच्या शेतातली ताजी भाजी घेऊन माणसे मुंबईत येऊ लागली.

पावट्याच्या शेंगा, घेवड्याच्या शेंगा, वांगी, टोमॅटो, वगैरे ताजी चवदार भाजी ते लोक आनत. ( सध्या दादरला गोल देवळाजवळ ते बसतात. ) कधी कधी बैलगाडीतून कलिंगडे, तांदूळही आणतात.

( तांदळाहून आठवले. माझ्या लहानपणी मुंबईत रेशनिंग होते. तांदूळ मिळायचा तो रेशनवरच. आमच्या घरी तो कुणीच खात नसे. मुंबईला खुल्या बाजारात तांदूळ मिळतही नसे. मुंबई हद्दीच्या बाहेर जाऊन तो आणावा लागे. मालाडला असताना वसईला आणि कुर्ल्याला आल्यावर ट्रॉम्बेला जाऊन आणावा लागत असे. तोही सीटखाली लपवून. काही लमाणी बायका मात्र उघडपणे असा तांदूळ, खास करुन सुरती कोलम आणत असत. )

सांडगी मिरच्या करण्यासाठी खास पेणच्या मिरच्या, अलिबागचे वालही हे लोक आणत असत.

२८) खडे मीठवाले.

दळलेले मीठ ( टेबल सॉल्ट ) बाजारात फार नंतर आले. पुर्वी आम्ही खडे मीठच वापरत असू. मिरा रोडला मिठागरे होती. तिथून हे मीठ येत असे. हातगाडीवर मिठाची गोण घेऊन हे लोक येत. दिवाळीच्या पाडव्याला साठवणीचे मीठ घ्यायची पद्धत अनेक घरात होती. त्या दिवशी अगदी पहाटे पहाटे हे लोक येत असत.

२९) पाव बिस्किट वाले.

मॉडर्न आणि ब्रिटानिया हे पावाचे ब्रांड लोकप्रिय होते तरीही मुंबईत खास बेकरीतले पाव विकणारे लोकही येत.
गोल चपटा कडक पाव हि त्यांच्याकडची खासियत. स्लाईस ब्रेड पण ते विकत पण त्याच्या स्लाईसेस आपल्यासमोर करून देत.

त्यांचेच भाईबंद म्हणजे बिस्किटवाले. पत्र्याच्या भल्या मोठ्या पेटीत, खारी, क्रीमरोल्स, नान कटाई वगैरे
घेऊन ते येत असत. त्यांच्या बिस्किटात बीफ फॅट असते असा समज आमच्या घरात होता, त्यामूळे आम्ही कधी ते घेत नसू. गावाहून कुणी आले तर आजोबा नानकटाई, बिस्किटे वगैरे स्वत: करुन पाठवत असत. अजूनही ते सगळे सुरु आहे.

३०) ब्लाऊज पीस वाले.

आता जशी मॅचिंग सेंटर्स दिसतात तशी पुर्वी नव्हती. मूळात साडीवर मॅचिंग ब्लाऊजच घातला पाहिजे असा आग्रहही नव्हता. (ती फ्याशन गणली जात होती ) तरी ब्लाऊजपिसेसचा संग्रह मात्र घरोघरी असायचाच. घरी सवाष्ण बाई आली तर तिला ओटी भरल्याशिवाय पाठवत नसत , आणि त्यासाठी दोनचार पिसेस घरात ठेवावेच लागत.

मालाडला एक कापडवाले कडू नावाचे गृहस्थ होते. निव्वळ याच उद्योगावर त्यांचे चाललेले होते. सोमवार बाजारापासून ते मालाड पुर्वेला चालत येत ( हे अंतर किती आहे ते मालाडवासी लोकांना नक्कीच माहीत असेल. )

टू बाय टू, टेरीकॉट वगैरे नावे त्याच काळात मला माहीत होती.

३१) फिरती लायब्ररी

त्या काळात जास्त मासिके नव्हती तरी किर्लोस्कर, स्त्री, मेनका, जत्रा, मनोहर अशी मासिके लोकप्रिय होती. पण ती विकत घेऊन वाचायची पद्धत नव्हती ( किंवा ती परवडत नसत ) म्हणून फिरती लायब्ररी असे. हा माणूस एका पेटीत ही मासिके घेऊन घरोघरी जात असे. दिवाळी अंकासाठी जास्त वर्गणी असे. अगदी नाममात्र किमतीत अनेक मासिके वाचता येत.

आमच्या घरी आजही अशी व्यवस्था आहे.

३२) सुगंधी उटणे

दिवाळीच्या आधी अनेक घरी उटणे केले जात असे. मग काही गरजू शाळकरी मूले ते घरोघर जाऊन विकत असत.
उटण्याचे ब्रांड फारसे नव्हते ( बेडेकरांचे होते ) त्यामूळे या उटणे वाल्यांची घरोघर वाट बघितली जात असे.

कधी कधी हि मुले आमच्या शाळेतलीच असत. त्यावेळी आई त्यांना आवर्जून खाऊ देत असे. पुढे पुढे कालनिर्णय, दिवाळी कंदील, रांगोळ्यांचे छाप, ठिपक्यांचे कागद वगैरेही हि मुले आणू लागली. या सर्व वस्तू बहुदा त्यांनीच केलेल्या असत.

३३) बहुरुपी

हा एक सोंग काढणारा माणूस असे. कधी शंकर तर कधी राम असे रुप घेऊन तो येत असे. हे रुप मात्र हुबेहुब काढलेले असे. अंगाला फासलेल्या रंगापासून ते कपड्यापर्यंत सर्व हुबेहूब. हा काही गाणी वगैरे म्हणत नसे केवळ ते रुप घेऊन फिरत असे. कधी कधी हा थोडे उग्र रुप घेत असे. म्हणजे छतीत घुसलेला बाण वगैरे असे.

३४) बाइस्कोप

एका स्टँडवर एक चौकोनी डब्बा, त्याला समोर ३ ते ४ गोलाकार छिद्रे, या डब्यावरती एक नाचरी बाहुली किंवा माकड असे या बाइस्कोप चे रुप. या छिद्रांना डोळे लावून आत बघायचे ( एकावेळी ३ ते ४ ) आतमधे चित्रे असत आणि हा फेरीवाला ती हाताने वरखाली करत असे. सोबत एखादे गाणे.
आता हसू येईल पण आम्ही ती चित्रे बघण्यात रंगून जात असू. मला वाटतं मुमताजचे एक गाणेही आहे यावर.
( देखो देखो देखो, बाइस्कोप देखो.. दिल्लीका कुतुबमिनार देखो.. )

आणि हो त्या शिवाय पेपर टाकणारे.... ते तर आजही आहेत. उलट आज त्यांच्या व्यवसाय जास्त जोरात चाललाय.

याशिवाय म्यूनिसिपालिटीचे लोक जे डास मारण्यासाठी धूर सोडायला येत, किंवा कुत्रे पकडायला गाडी घेऊन येत. देवीची लस देणारे... आमच्यासाठी सगळी धमाल असायची.

मुद्दाम नोंदवावेसे वाटतेय कि यापैकी कुणीही भिकारी नव्हते. आपली कला म्हणा किंवा हुनर म्हणा वापरूनच ते पैसे मागत असत.
तर, सहज आठवले म्हणून अशी जंत्री केली.. इथे बसून सगळे मिस करतोय एवढे नक्की.

Group content visibility: 
Public - accessible to all site users

अरे वा! मस्त संकलन! तुम्ही सांगितलेल्या काळात मुंबईला जायचा योग आला नाही त्यामुळे तेव्हाचं मुंबई शर्शन घडवलंत. तुम्हाला _/\_

मस्त लेख. अजून एक तांदुळबदलीवाल्या बायका यायच्या. मापट्याने तांदुळ बदलून द्यायच्या. रेशनचे तांदूळ घेऊन चांगला तांदूळ द्यायच्या. त्यांच्या हातचलाखीच्या व हिप्नोटाईझ केल्याच्या अनेक सुरस कथा असायच्या.

आमच्याकडे गिरगावात दुपारचा वसईहून दूधवाला यायचा. बेंजामीन नाव होतं. धोतर, निळसर हिरवा शर्ट आणि काळी टोपी असा वेश. हातात दुधाच्या कासंड्या ठेवलेली कावड असायची. मापाने दूध घाले. कधी कधी शाळेच्या उन्हाळ्याच्या सुट्टीत आम्ही वाडीतल्या मुली मागे लागलो तर आमच्यासाठी मेंदीची पानं आणून देत असे. नंतर तो थकला. त्याचा मुलगा ७-८ दिवस त्याचा धंदा चालवायला आला पण त्याला ते जमेना. मग आम्ही दूध केंद्रावरुन दूध घेऊ लागलो. २-४ बाटल्यांचे क्रेट असायचे व त्याला अ‍ॅल्युमिनियमचे कार्ड लटकवलेले असायचे. निळी पट्टेरी, लाल पट्टेरी, पांढरी प्लेन अशी फॉईलची बुचं असत बाटल्यांना. मला ती बुचं बोटाने टक्कन आवाज करुन फोडायला आवडत. कोल्ड स्टोरेजमधल्या बाटल्या असल्याने बुचांच्या लगत घट्ट मलई जमा झालेली दिसे. निळ्या बुचंवाल्या बाटल्यांमध्ये जास्त असे कारण ते म्हशीचे दूध असे.

छान लिहिलय्. मी ८वी ते १० वि एकाच शिकवणी वर्गात जात होते. वेळही जवळपास सारखीच होती. त्याच वेळी नेमका बाहेर एक फेरीवाला काहीतरी विकायला यायचा. तो जोरात विशिष्ट शब्द उच्चारायचा. पण तो काय बोलायचा ते मला कळतच नसे. एकदा क्लास सुरु असताना तो नेहमी प्रमाणे बाहेर ओरडला. ते ऐकुन आमच्या शिक्षिका क्षणभर थांबल्या आणि म्हणाल्या, 'इतकी वर्षं झाली मी इथे शिकवतेय पण तो फेरीवाला काय विकतो ते मला आजपर्यंत कळलं नाहीये' Happy

दिनेशदा, मस्त लेख, खरंच जुन्या आठवणींना उजाळा मिळाला. अगदी आठवून आठवून प्रत्येक गोष्ट लिहिली आहेत.

या लिस्टमधील मनकवडे, गाढविणीचे दूधवाले, कुडमुडे आणी चिंगमवाले हे मी पाहिले नाहीत कधीही.

अश्विनी के>> तांदुळबदलीवाल्या बायका ++१ त्यांचे फसवल्याचे बरेच किस्से ऐकले होते लहान असताना.

अजुन १-२ नावे सुचवते.

१. चाकू/सुर्‍यांना धार करणारे
२. कापूस पिंजणारे
३. कल्हईवाले
४. ग्रहणाच्या दिवशी दान मागायला येणारे

खरंच जुन्या आठवणींना उजाळा मिळाला. वरील सर्व प्रकार पाहिले व अनुभवले आहेत लहानपणी. अजूनही कालानुरूप बदललेल्या स्वरूपात हि माणसे पाहण्यात येतात. निदान मी तरी अवती भोवती पाहते, बहुदा मुंबई च्या सबर्ब एरियात राहत असल्याने.

छान संकलन केलंय.

कल्हईवाले, विळ्या सुऱ्या कात्र्यांना धार लावणारे, हातगाडीवर उसाचा रस / पेठा / खोबराबर्फी / रानमेवा / फणसाचे गरे / ताडगोळे / भाज्या व फळे विकणारे फेरीवाले, डोक्यावर पाट्या घेऊन आवळ्यापासून ते आघाडा दुर्वा तुळस बेलपत्रापर्यंत निरनिराळे जिन्नस विकणारे विक्रेते /बाया, गावठी औषधे - तेले वगैरे विकणारे वैदू, प्लास्टिक गदा - चष्मे - गॉगल - पिपाण्या - शिट्ट्या विकणारे, हातगाडीवर घमघमणारा मोगरा किंवा कागड्याच्या राशी घेऊन फिरणारे, जलजीरा - लिंबूपाणी विक्रेते, चणे-फुटाणे विकणारे, काश्मिरी गालिचे किंवा राजस्थानी चादरी विकणारे, शहाळी विकणारे.... असे अनेक फेरीवाले आजही बघायला मिळतात. त्यांच्या हाळ्याही वैशिष्ट्यपूर्ण व मनोरंजक असतात. या हाळ्यांचेही ऑडिओ संकलन व्हायला पाहिजे! Happy

आभार... अश्विनी त्या तांदूळबदलीवाल्या बायकां दिसायच्या, पण आम्ही रेशनवरता तांदूळ घेतच नसल्याने त्या कधी घरी आल्या नाहीत. आम्ही रेशनवर फक्त रॉकेल आणि साखरच घेत असू. दूध सेंटरवरून बाटल्या आणून देणारेही होते. निळ्या झाकणाचे ते होल दूध, चट्टेरी पट्टेरी झाकणाचे ते टोण्ड दूध असे. आम्ही एकदा वरळीच्या डेरीत गेलो होतो तिथे सोनेरी झाकणाच्या पण बाटल्या बघितल्या. ते खास दूध फक्त मंत्र्यांसाठीच असे.

अमि, त्या आरोळ्यांच्या लयीवरून आम्ही ओळखायचो. शब्द क्वचितच कळायचे. नेमक तसाच अनुभव मी इथे अंगोलात घेतला. इथे बायका व्हील बरो मधे माल घेऊन येतात. त्यावर एक छोटासा लाऊड स्पीकर असतो. त्यावर त्यांच्या रेकॉर्डेड आरोळ्या वाजत असतात ( हो रेकॉर्डेड.. यू नो टेक्नॉलॉजी Wink ).. पण त्या पोर्तुगीज भाषेत असतात. तेव्हा मला नुकतीच या भाषेची ओळख होत होती. आता मी ७ व्या मजल्यावर ( तेव्हा पहिल्या मजल्यावर होतो ) आणि वेगळ्या ठिकाणी राहतो. आता त्या आरोळ्याही कानावर पडत नाहीत.

सेम सेम आमच्याकडे पण हे सगळे यायचे. काही काही तर अजुनही येतात,
पहिल्यांदा वाटलं की इथेले बरेचजण दुरदेशी राहतात म्हणुन त्यांना ह्या सगळ्या गोष्टींचे काय ते कौतुक आमच्याकडे तर काय हे लोक अजुनही येतात की पण जसजसं पुढे वाचत गेले तसं मन भुतकाळात शिरले.
'अरे हो रे दरवेशी दिसले नाही बरेच वर्षे' किती मजा यायची अस्वलाच्या मागे फिरताना,
'हत्तीवाला ही दिसतच नाही हल्ली' खास हत्तीसाठी केळं राखुन ठेवायचो तेव्हा आम्ही.
'हातगाडीवर खडेमीठ घेऊन येणाराही नाही येत आता' चिनीमातीची बरणी घेऊन मीच तर जात असे मीठ आणयाला. माझी आई अजुनही खडेमीठच वापरते पण ते आता दुकानात पिशवीतुन मिळते.
आणि जेव्हा ' बाइस्कोप' बद्दल वाचले तेव्हा खुदकन हसुच आले. कसे हावरटासारखे रांग लावुन उभे रहायचो आम्ही त्यातील चित्र्+गाणे बघायला. 'आपल्यापुढे असलेले किती वेळ बघतात मात्र माझा नंबर आला की लवकर संपते पिक्चर' असे मला नेहमीच वाटायचे.

दिनेशदा मस्त वाटले लेख वाचुन. मायदेशी राहो वा दुरदेशी, कळतनकळत आयष्याचा भाग झालेल्या ज्या गोष्टी भुतकाळात गेल्या आणि ज्या पुन्हा होणे नाही त्यांच्याबद्दल कौतुक वाटणे साहजिक आहे.

मोड आलेली कडधान्ये विकणारे फेरीवालेही पाहिलेत. नारायण पेठेत फिरणारा एक फेरीवाला, '...... निया ते...... मोडाचिया' असे अगदी विशिष्ट हेल काढून म्हणायचा... त्याची हाळी अजून आठवते.

अरे काय भारी लिहिलंय!
भैया तूम्हारी भैंस कब बाळंत होनेवाली है, हमको चीक मंगताय.. अशी Biggrin
परवा एक नंदीबैलवाला आला होता. येतो तो अधून मधून ...काय नटवलेला असतो तो बैल.
बैल आणि मालक यांच्यात बरंच जोराजोरात कम्युनिकेशन चालतं. काही बायका याची पूजाही करतात.

वाह!!

गाढविणीचे दुध, बहुरुपी आणि तांदुळ सोडुन सगळे अनुभवले आहे.
शिवाय, कोल्हापुरात घरातलं ताम्बे पितळ वितळवुन त्याच्या देवाच्या मुर्त्या करुन देणारे, कल्हईवाले, छत्री दुरुस्तीवाले, आठवडी हप्त्यावर (५० रुपये वै) फॅन मिक्सर वाले , अनेक डालड्याच्या डब्यांपासुन त्याचे मोठे डबे करुन देणारे असेही लोकं येत. त्यांची आठवण झाली. Happy

बहुरुपीविषयी आईने सांगितलेले आठवतय पण पहायला मिळालं नाही.

आशिका, ते धारवाले यायचे ना. त्यांच्या त्या ठिणग्या मस्त वाटायच्या. जंजीर सिनेमात जया भादुरीचे एक गाणे पण आहे ( चक्कू छुरीया तेज करालो )

अकु, यापैकी काही खास पुण्याचे असणार. फुलपुडीवाले यायचे पण दुर्वा, तूळस वाले नाही. खरं तर दुर्वा ही विकत घ्यायची वस्तूच नव्हती. सगळीकडे दुर्वा असायच्याच. जास्वंदीची फुले, भाजीचा अळू, शेवग्याच्या शेंगा या देखील विकत घ्याव्या लागत नसे. सगळीकडे असत हे.

निस्लन, मला वाटतं आता कायद्यानेच असे प्राणी बाळगायला मनाई आहे. त्या अस्वलाला तो काय खाऊ घालत असेल, असे वाटते आता ? अस्वल किती धोकादायक ठरू शकते याची कल्पनाच नव्हती तेव्हा.

दे दान सुटे गिरान.. अशी आरोळी मारत हे लोक येत. आठवणीतली सुर्यग्रहणे कमीच त्यामूळे चंद्रग्रहणालाच हे लोक आलेले आठवतात. बरोबर वेळ साधून येत असत हे. आमच्याकडे ग्रहणकालातले काहीच अन्न नंतर चालत नसे. त्यामूळे शिजवलेले सर्व अन्न त्यांना वाढत असत.

@अकु - नारायण पेठेत फिरणारा एक फेरीवाला, '...... निया ते...... मोडाचिया' असे अगदी विशिष्ट हेल काढून म्हणायचा - सकाळी शाळेत जाताना हा रोजच दिसायचा, पण काय म्हणतो ते ६ वर्ष एकच रस्ता असूनदेखिल कळले नाही.

गाढविणीचे दुध दमा असणार्या लहान मुलांना देत असत त्याने दमा जातो असे म्हणायचे. माझ्या आत्येभावाला तर कितीतरी वेळा दिले असेल पण त्याला काहीच फरक पडला नव्हता.
तसेच गाढविणीचे दुध काढल्याकाढल्या लगेच प्यावे नाहीतर त्यात किडे पडतात असेही म्हणत. माझी फार इच्छा होती दुधातील किडे बघायची पण कोणी घेऊन ठेवलेच नाही Wink
आई आम्हा भावंडांना पण भविष्यात दमा होऊ नये म्हणुन गाढविणीचे दुध प्यायला सांगत असे पण आमच्या पोटात किडे होतील म्हणुन आम्ही कधी प्यायलोच नाही Biggrin

अमि, दुपारच्या वेळी आमच्याकडेही एक फेरीवाला असेच काहीतरी अगम्य विकायला यायचा. (आता येतो की नाही माहीत नाही कारण आता दुपारच्या वेळी सहसा घरी नसतोच.) आणि गंमत म्हणजे तो नक्की काय म्हणतोय याचा तर्क आम्ही घरातले सगळे करत बसायचो पण चुकुनही कधी उठून खिडकीतून खाली डोकावून बघायची इच्छा कोणाला कधी झाली नाही. मलाऽई सदृश्य काहीतरी अतिशय गेंगण्या आवाजात म्हणायचा.

याव्यतिरिक्त आमच्याकडे अजूनही खालील फेरीवाले नियमित येत असतात आणि अधूनमधून त्यांच्या आरोळ्यांची नक्कल आमच्या घरी केली जाते. (रडणार्‍या पोरांना हसवण्याकरता वगैरे.)
नाशिक कुरमुरे: ही बाई जेंव्हा जेंव्हा येते तेंव्हा तेंव्हा आमच्या घराबाहेर जरा टेकते आणि प्यायला पाणी मागते.
लसूणवाला: एक हैदराबादी अतिशय थकलेला वृद्ध मुसलमान. उंचच्या उंच गोरा, हात मान लटपटणारी. प्लास्टीकवर लसूण देणारा. हल्ली बर्‍याच दिवसांत दिसला नाही.
मीठवाला: डोक्यावर वेळूच्या टोपलीत पांढरे शुभ्र खडे मीठ किलोवर विकणारा
मच्छीवाला: मच्छेऽऽऽऽऽऽऽ अशी सकाळी सकाळी कावळ्यांना चुकवत आरोळी ठोकणारा.
भेळवाला: संध्याकाळी न चुकता बांबूपासून बनवलेल्या डमरूच्या आकाराच्या स्टँडवर भेळीचे सामान पेलत येतो.

दे दान सुटे गिरान>>>> बरोबर असेच ओरडतात.

अजुन एक "वाले" आठवले,पण त्यांचे नाव माहित नाही.
पिवळ्या धमक रंगाच्या तळलेल्या नळ्या (वेफर्ससदॄष्य) असत त्यांच्याकडे विकायला. लहानपणी आम्ही प्रत्येक बोटात एक अशा त्या नळ्या घुसवून घेत असू आणि खात असू.

कुर्ल्याला एक माणूस शिरमांगे / होलमांगे / वडमांगे असे ओरडत यायचा. खुप वर्षांनी कळलं कि तो छोट्या कैर्‍या विकायचा. वडमांगा बहुतेक एक आंध्रातल्या लोणच्याचा प्रकार आहे.

निल्सन, माझ्या बाबांनी कधीच न सांगितलेला त्या दूधाचा उपयोग आज कळला, शिवाय तो थेट गाढविणच का आणत असे, तेही आजच कळले.

लहानपणी चुनाभट्टीला आमच्या कॉलनीत एक भाजीवाला हातगाडीवर बर्‍याच भाज्या घेऊन येत असे. आपल्याकडील सर्व भाज्यांची नावे घेऊन तो ओरडत असे आणि शेवटी लिंबूsssss खल्लास असे म्हणत असे.

जे संपले आहे ते देखील तो ओरडून सांगायचा याचे भारी हसू येई आम्हाला आणि दररोज त्याची लिंबेच कशी काय संपत आमच्या कॉलनीत पोहोचेपर्यंत हे कोडेही कधी सुटले नाही.

आमच्याकडे ग्रहणकालातले काहीच अन्न नंतर चालत नसे. त्यामूळे शिजवलेले सर्व अन्न त्यांना वाढत असत.+ १०० आमच्याकडेही पण फार पूर्वी.
सांगलीला आमच्या जुन्या घरात(मोठा वाडा) "रोष्णी" नावाची एक भंगीण यायची. काळी ठिक्कर, शार्प फीचर्स आणि चेहेर्‍यावर देवीचे व्रण, अगदी खडबडीत चेहेरा. नाकात मोठी मोरणी डोक्यावरून पदर. आज्जी तिला ए रोष्णे अशी हाक मारायची. ती शेण द्यायला यायची.आणि कधी सुया, बिब्बे, दाभण इ.इ. जुन्या घरात काही ठिकाणी फरश्या नव्ह्त्या तिथे सारवायला शेण लागायचं. मग तिला घरातलं उरलं सुरलं, कधी जुने कपडे असं घरातल्या बायका द्यायच्या. ही रोष्णी मोठी गप्पिष्ट. मग बायकाही(आई, आज्जी, काकू) तिच्याशी लांबून छान गप्पा मारायच्या. गंमत म्हणजे रोष्णी म्हटलं की हे सगळं डोळ्यापुढे यायचं आणि "रोष्णी" म्हटलं की शेण, द्वीचे व्रण हे अगदी सहजगत्या पाठोपाठा यायचे. कश्या असतात बालपणीच्या आठवणी आणि ते ठसे!
जेव्हा हिंदीशी ओळख झाली आणि रोशनी हा सुंदर शब्द आणि त्याचा त्याहीपेक्षा सुंदर अर्थ कळला तेव्हा गंमत वाटली. पण तरीही रोष्णी हे एक कॅरेक्टर कायम मनात राहीलच.
काही असोसिएशन ऑफ आयडियाज फार विचित्र असतात मनात...एस्पेश्यली लहानपणी!

एक केनयातला किस्सा सांगतोच.. पूर्व आफ्रिकेत शेवग्याची लागवड मोठ्या प्रमाणात केली गेलीय, पण शेवग्याच्या शेंगा खाणे त्यांना माहीत नाही. ( पाने क्वचित खातात. ) एकदा माझी भाजीवाली हातात एक जून शेंग घेऊन आली. मला विचारायला लागली, तू खातोस का ? मी म्हणालो ही जून आहे, कवळी आण... त्यावर ती भाजीवाली आणि तिची मैत्रिण जोरजोरात हसायला लागल्या. मी का हसताय, विचारल्यावर म्ह्णाल्या. मी हिला आधीच म्ह्णाले होते, कि हा बाबा काहीही खातो म्हणून.. मी जरा चिडून विचारले, मग कशाला आणली होतीस ? तर ती म्हणाली, वाटेत बकर्‍या होत्या, त्यांना हाकलायला काठी म्ह्णून झाडावरुन तोडून घेतली होती.

Pages