प्रयत्ने स्थळ शोधिता - भाग २

आणि दुसऱ्याच दिवशीपासून मला ह्या वेबसाईटचा मला मुलगी शोधून देण्याचा प्रयत्न लक्षात आला. मला मुलगी कोणत्या वयोगटातील अपेक्षित आहे ह्याची माहिती मी त्यांना आधीच दिली होती. त्याप्रमाणे रोज दोन इ-मेल मला येऊ लागले. एका इ-मेल मध्ये मला आठ ते नऊ मुली दिसायच्या. ह्या मुली त्यांच्यामते मला अनुरूप ( match) होत्या. अहो, एक ठीक पण नऊ मुली मला एकाच दिवशी अनुरूप कशा असतील? पण आपण आता choose from the display ह्या इंटरनेटच्या विश्वात आलो आहोत ह्याचा मला साक्षात्कार झाला. आणि असे असून सुद्धा मी त्या नऊ च्या नऊ मुली उत्सुकतेने न्याहाळू लागलो. मुलीचे फोटो इंटरनेट वर पहायची अधिकृत संधी फुकट कोण घालवेल? शिवाय हे फोटो पाहणं एका चांगल्या उद्देशासाठीच होतं की! काही दिवसांनी 'आज कुणाचा फोटो बघायला' मिळतोय अशी देखील माझी अवस्था झाली होती आणि हे नाकारण्याचे काहीच कारण नाही. ह्या व्यतिरिक्त अजून एक इ-मेल मला रोज यायचा. तो म्हणजे अमुक एक मुलगी माझी photo match आहे असे सांगणारा इ-मेल. आता मी मुलगा आणि ती मुलगी एवढा साधा-सरळ नैसर्गिक फरक असताना मी कुण्या एका मुलीचा photo match कसा होऊ शकतो हे मला कळेना! ह्या मेल मध्ये मात्र एकाच मुलीचा फोटो असायचा. थोडक्यात काय, तर मला ह्या मुलींमध्ये उत्सुकता निर्माण व्हावी आणि मी एक पाऊल पुढे टाकावं ह्या आस्थेने ते 'वेबसाईट' हे सृजनकार्य करत होतं. एक पाऊल पुढे म्हणजे 'तुम्हाला ह्या मुलीमध्ये आवड निर्माण झाली आहे का' ह्या प्रश्नाचे उत्तर हो किंवा नाही असे द्यायचे! पण जुन्या सवयी जाता जात नाहीत. शिवाय त्या लहानपणीच्या असल्या तर नाहीच नाही! आता लहानपणापासून मुली फक्त पाहत आलो असल्यामुळे पाय जमीनीवरच घट्ट रोवलेले असायचे. त्यामुळे पुढचं पाऊल टाकण्याचा प्रश्नच नव्हता! साहजिकच इथेही तेच झाले.
शेवटी मग माझ्याकडून काहीच हालचाल होत नसल्याने त्या वेबसाईट वाल्यांनी माझी चौकशी करायला मला फोन करायला सुरुवात केली.

" सर, आम्ही पाहतोय की तुम्ही फक्त प्रोफाईल सुरु करून ठेवली आहे. परंतु तुम्ही निष्क्रिय दिसता आहात", त्यांनी विचारले.
" हो… म्हणजे नाही … मला रोज ई-मेल येतात आणि त्यात माझ्या match चा उल्लेख असतो. मी ते पाहतो", मी उत्तर दिले.
" सर, पण तेवढं करून कसं चालेल? ( ही बाई अगदी माझी समजूत काढल्यासारखी बोलत होती!) तुम्हाला जर पुढे तुमची पसंती पाठवायची असेल तर तुम्हाला त्या मुलीला इ-मेल करावे लागेल, तिला फोन करावा लागेल. ते तुम्ही कसं करणार?"
"म्हणजे?"
" सर, त्यासाठी तुम्हाला आमचा paid member व्हावे लागेल. त्याची किंमत अमुक अमुक हजार आहे…", ती अगदी गोड आवाजात सांगत होती. ह्या साऱ्या प्रकारात मी paid membership चा विचारच केला नव्हता. त्यात काही विशेष नाही म्हणा कारण पुढे देखील करणार नव्हतो! मला जवळ जवळ एक महिना विचार करायला लागेल असे मी तिला सांगितले.
" धन्यवाद सर, तुमचा किमती वेळ दिल्याबद्दल", ती म्हणाली आणि तिने फोन ठेवला. वेळ किमती आहे हे माहिती असून सुद्धा ही मंडळी अचानक का फोन करतात काय माहिती! पण मी देखील 'सेल्स' मध्ये असल्यामुळे दुसऱ्याच्या 'टार्गेट' बद्दल आणि ते 'अचीव' करण्यासाठी केल्या जाणाऱ्या खटपटीबद्दल मला सहानुभूतीच आहे.
दोन दिवसांनंतर त्यांचा पुन्हा फोन आला. पुन्हा मला माझ्या नाकारतेपणाची जाणीव करून देण्यात आली. मी काहीच करत नाही, मुलींना अप्रोच करीत नाही, निष्क्रिय आहे, कुठल्याच मुलीने अजून मला अप्रोच केलं नाही वगेरे लडिवाळ तक्रारी त्या फोनवर बोलणाऱ्या मुलीने केल्या. आणि शेवटी ह्या सगळ्या समस्येवर एक रामबाण उपाय ( तिच्यामते) असल्याचा दावा करीत तिने मला एक नवीन 'ऑफर' ऐकवली.
" कसं आहे न सर, आम्हाला माहिती आहे तुम्ही बिझी असता, तुम्हाला वेळ नसतो…. आणि त्यामुळे न सर , आम्ही तुमच्या साठी एक खास ऑफर घेऊन आलो आहे. तुम्ही जर तीन महिन्याची आमची अमुक अमुक हजार फी भरलीत आणि त्यात अजून अमुक हजार रुपये टाकले न तर केवळ (?) एवढ्या हजारात …. एक अतिरिक्त सेवा पुरवू!" अतिरिक्त सेवा ऐक्यावर माझे लक्ष्य एकदम ती काय सांगते आहे हे ऐकण्यात गेले. कारण इतका वेळ हजाराचे आकडे ऐकू येत असल्यामुळे मी लक्षच देत नव्हतो.
" आम्ही न तुमच्यासाठी खास रिलेशनशिप ऑफिसर ठेवू. तो तुमच्याकडून जाणून घेईल की तुमची नक्की requirement काय आहे." तिचा तो requirement शब्द ऐकून ती आधी दुकानात काम करीत असणार ह्याची मला खात्री पटली आणि मी जोरात हसणं कसं-बसं आवरलं! " जेव्हा ह्या ऑफिसरला कळेल की तुम्हाला मुलीकडून काय अपेक्षा आहेत, तुमच्या आवडी-निवडी काय आहेत तेव्हा तो तुमच्यासाठी योग्य प्रोफाईल शोधेल. आणि ह्या ऑफिसर्सन खूप वर्षांचा अनुभव असतो ह्या क्षेत्रांमधला… त्यामुळे ते तुम्हाला अगदी योग्य match शोधून देतील. आणि तुम्हाला खरं सांगू का सर…. पण तुम्हाला हे नीट नाही जमणार …पण आमच्या अनुभवी ऑफिसर्सना नक्कीच जमेल! आणि इतकेच नाही… ते तुमच्या वतीने मुलीशी संपर्क साधतील आणि तुम्हाला दोघांना एकेठिकाणी भेटवतील आणि तुमच्यात संवाद सुरु करून देतील.… "
लग्न अर्थात आम्ही करायचे! कारण तेवढंच बाकी ठेवलं होतं ह्या सेवेने! भारत देशात वेगवेगळ्या प्रकारच्या रोजगार संधी कशा उपलब्ध झाल्या आहेत ह्याचा साक्षात्कार मला तेव्हा झाला.

परंतु ह्या टेलीफोन कॉल नंतर माझे डोळे उघडले. आपण किती निष्क्रिय आहोत ह्याची जाणीव झाली. इतके निष्क्रिय की स्वतःचे लग्न लावून द्यायला देखील कुणीतरी नियुक्त करायला लागत आहे. त्या दिवशी मी निश्चय केला. आपली होणारी बायको आपणच शोधायची! कुणाचाही आधार न घेता. रोज अर्धा तास वेबसाईट वर घालवायचा, मुलींच्या प्रोफाईल चाळायच्या आणि त्यातून पसंत पडणाऱ्या मुलींना कसला ही संकोच न बाळगता डायरेक्ट पसंती कळवायची! पुढचं पुढे बघू!

त्याच दरम्यान माझ्या वयाच्या मित्र-मैत्रिणींच्या लग्नाच्या, लग्न ठरण्याच्या आधीच्या आणि एकूण ह्या प्रक्रियेच्या बऱ्याच कहाण्या कानी पडत होत्या. एका मैत्रिणीच्या लग्नासाठी बोलणी होताना तर तिच्या घरी मी स्वतः उपस्थित होतो. माझी 'बेस्ट फ्रेंड'. बऱ्याच विषयांवर आम्ही इतके वर्ष गप्पा मारलेल्या. त्यामुळे आवडी-निवडीच्या हिशोबाने एकमेकांना चांगले ओळखून. कॉलेज मध्ये असताना तर 'चिडविण्याच्या यादीत' आमचे जोडी म्हणून पहिले नाव असायचे. तर 'माझे लग्न ठरताना तू सुद्धा तिकडे हवा' ही तिची विनंती मी नाकारू शकलो नाही. प्रथमिक बोलणी झाली की मला काय वाटतंय, मुलगा कसा आहे ह्याचा रिपोर्ट मला द्यायचा होता. आणि मग ती त्यावर विचार करून घरच्यांशी बोलून निर्णय घेणार होती. त्यादिवशी सकाळी मुलाकडले आले. प्राथमिक ओळखी झाल्या. माझ्या मैत्रिणीच्या आई-वडिलांना माझे तिथे असणे काहीही गैर वाटले नव्हते तरीही 'हा हिचा मित्र' अशी ओळख झाल्यावर त्या मंडळींचा चेहरा जरासा गंभीर झाला. आणि लग्नाची बोलणी होताना जे नाट्य घडतं ते माझ्या मैत्रिणीने पार पाडलं. एका ट्रे मधून सर्वांसाठी उपमा आणि नंतर कॉफी - ' हे हिने स्वतः केलंय' असा सगळीकडून जयघोष होत असताना - ती घेऊन आली. सुरुवातीला हवामान, ट्राफिक, वेळेत पोहोचणे कसे अवघड आहे, मुंबईत आलेले परप्रांतीय लोक इथपासून 'केंद्रात सरकार कसे काम करत नाही' ( 'अच्छे दिन' यायचे होते तेव्हा!) ह्या मध्यमवर्गातील आवडत्या विषयांवर मुला-मुलीकडल्या बापांनी बोलून घेतले. दोन्हीकडच्या आई 'हो ना', 'खरंय' ह्या पलीकडे बोलत नव्हत्या. माझी मैत्रीण आणि तिचा होणारा नवरा गप्प होते. मग हिच्या वडिलांनी प्रश्न केला. वास्तविक त्यांना माहिती होते तरी विचारले.
" काय करता तुम्ही?" ह्या अशा प्रसंगात मुलीचे वडील मुलाला 'अहो' वगेरे म्हणतात आणि मुलीचा उल्लेख मात्र 'अगं' असा होतो. हे मी ऐकले होते पण आज अनुभवत होतो. मुलगा अपेक्षेप्रमाणे एका आय. टी कंपनीत कामाला होता. ह्या त्याच्या उत्तराला माझ्या मैत्रिणीच्या आजोबांपासून सर्वांनी 'वा' असा प्रतिसाद दिला. " हल्ली काय आय.टी खूप जोरात आहे", असे दहा वर्षापूर्वीचे वाक्य सुद्धा ते आजोबा बोलून गेले. आणि सगळीकडे प्रस्सनता पसरली. आणि काही मिनिटात काहीसा संकोच ठेवून मुलीच्या वडिलांनी प्रश्न विचारला. " फॉरेनला जाता … म्हणजे पाठवू शकतात … बरोबर ना? आय. टी मध्ये?"
हा प्रश्न ऐकल्यावर मुलाच्या बापाची कळी खुलली! आणि पुढे होकारार्थी उत्तर देऊन विषय परदेशातल्या 'सुख समाविष्ट' जीवनाकडे कधी गेला हे आम्हालाच कळलं नाही. शेवटी विषय संपला तो मुलाच्या बापाच्या वाक्याने. " आम्हाला मुलगी पसंत आहे. काय ते तारखेचं नक्की करूया!"
" हो … हो … नक्की करूया! माझ्यामते वर्षाखेरीस करू! काय गं?" त्यांनी माझ्या मैत्रिणीला प्रश्न विचारला. मी पाहत होतो. ती एकदम भानावर आली. ह्या अशा प्रसंगी नाही किंवा बघुया असं म्हणणं तिला परंपरेने वर्ज्य ठरवलं होतं. ती आता न्यु-यॉर्क ला राहते. रोज मला candy crush किंवा तत्सम 'फेसबुकी' खेळांच्या रिक़्वेस्ट पाठवत असते! त्या दिवशी गप्पं असलेला तिचा नवरा तिकडे कामात गुंतलेला असतो. आपल्याला तिकडे नियमानुसार नोकरी करता येत नाही हे तिला आणि तिच्या परिवाराला माहितीच नव्हते.

पण काही वेळेस वेगळा प्रसंग देखील घडत होता. कॉलेज मध्ये प्रेमात पडलेले माझे काही मित्र वास्तवाच्या चटक्याने भानावर येत होते. माझ्या एका मित्राचे कॉलेज मध्ये त्याच्याच वर्गातील एका मुलीशी अफेयर सुरु झाले. दोघांची गाडी रुळावरून अगदी डोलत डोलत चालली होती. अगदी दोघांनी एकाच कंपनीत नोकरी पत्करली. साऱ्या कंपनीत ह्यांचे लग्न होणार आहे हे माहिती होतं. कॉलेज पासून 'पुढचा विचार' करणं आता कंपनीत असताना सुद्धा सुरु झालं होतं. अर्थात अधिक व्यापक पद्धतीने! त्याच वेळेस मुलीला कंपनीने काही आठवड्यांसाठी युरोपला पाठवले. काही महत्वाचे काम होते. एयरपोर्ट वर आनंदाने सोडायला गेलेल्या लोकांमध्ये मी देखील होतो. दोघांनी एकमेकांना घट्ट मिठी मारली आणि ती निघून गेली. दोघांच्या ही घरी माहिती होतं आणि त्यामुळे दोघांचे आई-वडिल हे आनंदाने पाहत होते. पण ती तिथे असताना तिला काय झाले कोणास ठाऊक! कदाचित तिथल्या दृष्टीस येणाऱ्या श्रीमंतीला भुलून तिने परत आल्यावर त्याच्या पगाराची चौकशी करायला सुरुवात केली. हीच चौकशी तिच्या आई वडिलांकडून सुद्धा येऊ लागली आणि त्यामुळे त्याला अधिक व्यापक स्वरूप निर्माण झाले. एरवी तिच्याशी बोलताना सुद्धा 'युरोप' हा विषय तिच्याकडून अधिक येऊ लागला. आणि शेवटी ती लग्न करू शकणार नाही असाच निर्णय तिने जाहीर केला. आणि आश्चर्याची गोष्ट म्हणजे हा निर्णय सांगायच्या एका आठवड्या नंतरच तिच्यासाठी स्थळ आलं आणि तिने ते पसंत देखील केलं. ती आता लंडनला असते. आमच्याशी विशेष संपर्क नाही. मित्राची अवस्था पहिले काही महिने फार बिकट होती. पण एकूण इतक्या लगेच तिच्याकडे स्थळ सुद्धा चालून आलं ह्याचा अर्थ 'लग्न' ह्या नाटकाची सूत्र किती आधीपासून कुणीतरी सांभाळत होतं हेच दिसून आलं.

ह्या व्यतिरिक्त स्वतःच्या गर्लफ्रेंड ना सांभाळतानाचे 'वास्तव' आता काही मित्र स्वतःहून सांगत होते. ते वास्तव त्यांना पटू लागले होते असं म्हणूया हवं तर. कॉलेज मध्ये असताना ज्या प्रश्नांचा विचार देखील केला नव्हता ते प्रश्न आता एकदम विचारले जाऊ लागले. बहुतांश गर्लफ्रेंड्स ह्या दिवसातून तीन वेळेस तरी पगार ह्या विषयावर घसरायच्या. कुणाच्या गर्लफ्रेंड्स मॉल मध्ये लटकणाऱ्या महागड्या ड्रेस कडे बोट दाखवायचे. कधी कधी हेच बोट दुसऱ्या मुलींकडे अर्थात त्यांनी घातलेल्या ड्रेसकडे जायचे. अशा वेळेस त्या मुलीकडे अधिकृत रित्या पाहणे माझे मित्र सोडत नसणार ह्याची मला खात्री आहे. परंतु 'हे मला कधी घेऊन देणार' वगेरे ऐकल्यावर त्यांना मानसिक त्रास नक्कीच होत होता. कधी कधी तर 'तुला त्याच्या एवढा पगार कधी मिळणार' वगेरे विचारल्यावर त्यांचे डोकेच फिरायचे. मग त्यांची भांडणं. हे सारे मग माझ्या कानावर यायचे. मग ह्या प्रश्नांवरून चर्चा पाच वर्ष पुढे काय, दहा वर्ष पुढे काय इकडे जायची. त्यातून फ़्रसट्रेट होऊन काही मित्रांनी टपरीवाल्यांना चांगले दिवस देखील आणले होते.

अशी ही पार्श्वभूमी होती जेव्हा मला ह्या वेबसाईट वाल्यांचा फोन येत होता. एकंदर 'प्रेम विवाह', 'गर्लफ्रेंड' वगेरेचे ( काही लोकांचे) कटू सत्य समजत होते. शिवाय उद्या आपण एखादं स्थळ चालून आलं म्हणून लग्न केलंच आणि पुढे हे असे अनुभव मला आले तर? हा विचार सुद्धा डोक्यात होता. त्यामुळे आता आपण स्वतः शोध घ्यायचाच हे मी ठरविले!

तसं पहिले काही दिवस अगदीच विचित्र वाटलं. समोर फोटो दिसतायत. त्यानंतर 'स्व' बद्दल लिहिलेला तो मजकुर वाचायचा. पण ही व्यक्ती आपली बायको होणार अशा प्रकारचा विचार एकदम कसा करायचा? पण काही दिवस गेले आणि मी अशा अर्थाने विचार करायला सज्ज झालो. आणि तेव्हा मला 'मुलगी' ह्या रहस्याचे बरेच पैलू अनुभवायची संधी मिळाली.

आता मी स्त्रियांच्या किंवा मुलींच्या विरोधात वगेरे लिहितो आहे असे समजण्याचे काही कारण नाही. बऱ्याच मुलींना खाली लिहिणार आहे तसे अनेक अनुभव मुलांबद्दल देखील आले असतील. आणि मी मुली ( आणि अर्थात मुलीच!) बघत असल्यामुळे मला त्यांच्याच प्रोफाईल दिसणार.

ह्या मुलींच्या प्रोफाईल चाळल्या की मला नेहमी एक प्रश्न पडत आलेला आहे. बऱ्याच मुलींनी आपल्याला इथे योग्य स्थळप्राप्ती होणार नाही हे आधीच मनात ठेवलेलं असतं काय? कारण तसं नसतं तर त्यांनी प्रोफाईल मध्ये सर्वात लक्षवेधक गोष्ट - अर्थात फोटो - नीट आणि आपण लग्नासाठी इथे आलो आहोत अशा थाटात तरी लावला असता! काही मुलींचा फोटो हा तिरका का लावलेला असतो माहिती नाही. काहींचा आपण त्यांच्याकडे बघू तर त्या कुठे तरी दुसरीकडे बघत असतात आणि आपल्याला त्यांच्या चेहऱ्यातला केवळ गाल आणि कान दिसो असा फोटो असतो. काही मुली फोटोत सुद्धा फोनवर बोलत असतात तर काही दूर एका खांबाला टेकून उभ्या असतात. काहीच्या फोटो मागे समुद्राच्या उंच उडणाऱ्या लाटा तर काहींच्या फोटो मागे घनदाट जंगल! ( असे फोटो पाहिल्यावर त्या काय करतात वगेरे बघायचे धाडसच झाले नाही माझे!) काही मुली तर फोटो म्हणजे कपाळ ते हनुवटी एवढाच भाग आला पाहिजे ह्या समजुतीने वेबसाईट वर येतात तर काही मुली स्वतःबद्दलचे रहस्य टिकवून ठेवायच्या प्रयत्नात असतात आणि त्यामुळे फोटोच लावत नाहीत. त्यांच्या फोटोवर लिहिलेलं असतं - not visible without permission. ( लग्नानंतर सगळ्या गोष्टींसाठी बायकोची परवानगी घ्यावी लागते ह्या गोष्टीची सुरुवात ह्या मुली लग्नाआधीच करीत असव्यात!) टेडी बेअर मांडीवर घेऊन बसलेल्या मुलींचे फोटो पाहिले तर बालविवाह आपल्याकडे अजून वैध आहे की काय असाच मला प्रश्न पडत आलेला आहे.
जी गत फोटोंची तीच गत स्वतःबद्दल लिहायच्या जागेबद्दलची! अर्थात 'about me' ची. ह्या जागेवर लिहिताना बऱ्याच मुलींना 'लग्ना संबंधितच माहिती लिहा' असे बजावले पाहिजे असे मला राहून राहून वाटते. शिवाय ह्याच जागी त्या त्यांच्या मुलांकडून काय अपेक्षा आहेत हे देखील लिहित असतात. त्यामुळे आमच्यासाठी ही जागा अतिशय महत्वाची ठरते.

ह्या जागेत लिहिण्याची बहुतांश मुलींची पद्धत ही एकसारखी आढळलेली आहे. सर्वप्रथम काही ठरलेल्या विशेषणांनी स्वतःचे वर्णन आटपायचे आणि थेट गाडी 'माझे मित्र-मैत्रिणी माझ्याबद्दल काय म्हणतात' इथे न्यायची! हे म्हणजे आपण नोकरीचा अर्ज करताना काही लोकांचे 'रेफरन्स' चिकटवतो तसे हे अनामिक रेफरन्स! बरं ही विशेषणं इतकी वैश्विक का असावीत ह्याचे उत्तर माझ्याकडे नाही. उदाहरणार्थ, आमची राणी फार साधी, निरागस मुलगी आहे. ती दिसायला चांगली आहे, तिचे मन छान आहे आणि ती एक 'ग्रेट ह्युमन बिंग' आहे. ( हे आणि पुढची सारी उदाहरणं मूळ इंग्रजीतून भाषांतरीत आहेत!)
दुसरीकडे एकीने लिहिलं होतं की मी 'हैप्पी गो लकी' आहे, ' and I am full of life' आणि मला असा मुलगा अपेक्षित आहे जो मला मी आहे तशी स्वीकारेल(!) एका मुलीने लिहिले होते की ती 'simple living high thinking' ह्या तत्वाने आयुष्य जगते आणि तिला असे लोक आवडतात जी पाठीमागे न बोलता सरळ तोंडावर बोलून मोकळी होतात आणि मला असा मुलगा हवा आहे जो माझ्यासारखा fun loving असेल!
(मला हा fun loving शब्द काय असतो माहिती नाही. fun म्हणजेच मजा ही सर्वांना आवडतेच की! त्यामुळे मुद्दाम 'मी fun loving' आहे असं वेगळं लिहायची काय गरज आहे? किंबहुना, 'fun hating' व्यक्ती जगात चुकून सुद्धा अस्तित्वात असेल असं मला वाटत नाही! )
'Down to Earth' अर्थात पाय जमिनीवर असणे हा देखील मुलींचा स्वतःबद्दल सांगायचा आवडता गुण आहे. एका केस मागे सारीत फोटो असलेल्या मुलीने ती easy going आहे असे स्वतःबद्दल लिहून ठेवले होते. म्हणजे काय कुणाला माहिती! मला हे समजले नाही की मी माझ्या सारख्या सामान्य आणि गुण-दोष असलेल्या मुलींना शोधायला ह्या वेबसाईट वर आलो की भोवतीचे जग जिंकून वैश्विक रूप धारण केलेल्या स्त्री-संतांना? बर, ह्या गुणांचा नेमका लग्नाशी कसा संबंध जोडायचा? म्हणजे एखादी मुलगी down to earth आहे हे वयाच्या चोवीसाव्या वर्षी कसे काय सिद्ध झाले? तसे होण्यासाठी असे काय अनुभव घेतले ह्या मुलींनी देव जाणे!
काही मुली स्वतःबद्दल लिहिताना एक विशिष्ट विरोधाभास घेऊन येतात. ह्याचे सर्वोत्कृष्ट उदाहरण म्हणजे ' मी एक liberal मुलगी आहे आणि मला traditional गोष्टी आवडतात. किंवा माझा परिवार हा liberal with traditional views असा आहे. ह्या संभ्रमित आणि वैश्विक गुणांमुळे भारावून गेलेल्या अवस्थेत आपण नंतरच्या कॉलम्स मध्ये प्रवेश करतो. कौटुंबिक पार्श्वभूमी, आवडी-निवडी, नक्षत्रांच्या संबंधित माहिती, शिक्षण आणि आवडी-निवडी वगेरे माहिती झाली की आपण शेवटच्या कॉलम पर्यंत येउन पोहोचतो - मुलाकडून अपेक्षा!!

मानसिक दृष्ट्या सक्षम असाल तरच पुढे वाचा - अशी सूचना ह्या वेबसाईट वाल्यांनी आम्हा मुलांना हे वाचायच्या आधी दिली पाहिजे! तुम्ही तुमच्या आयुष्यात कितीही मोठ्या पदावर असाल, चांगली नोकरी करत असाल, चांगला पगार असेल, बॉसने स्तुती केली असेल तरीही एकदा हा कॉलम वाचलात की आपण आयुष्यात काहीच करू शाकेलेलो नाही अशी भावना मनात येईल! इथे सुरुवातीला जात, शिक्षण, वय, उंची, गोत्र, शिक्षण ह्या गोष्टी आपण सहज रित्या पार करतो. पण जेव्हा विषय येतो वार्षिक उत्पन्नाचा तेव्हा आपण गप गुमान त्या प्रोफाईल मधून बाहेर पडून दुसऱ्या प्रोफाईल मध्ये शिरतो. बहुतांश मुलींनी मुलाकडून अपेक्षित वार्षिक उत्पन्न हे १० लाखाच्या खाली लिहिलेले नसते. काहींनी ते अगदी वीस लाखापर्यंत नेउन ठेवलेले असते. बरं, ह्या मुलींच्या यादीत ज्या मुलींचा पगार तेवढा असतो त्यांनी ही अपेक्षा केली तर मला त्याचं काही नवल वाटणार नाही. परंतु वार्षिक उत्पन्न दोन लाख देखील नसलेल्या मुली जेव्हा वीस लाखाच्या अपेक्षा ठणकावून सांगू लागतात तेव्हा हुंडा ही परंपरा उलट्या बाजूने सुरु झाली की काय असा प्रश्न मनात उपस्थित होतो! मी एक प्रोफाईल पहिली होती. त्यात मुलीने वार्षिक उत्पन्नाची अपेक्षा किमान ४ लाख/वर्ष ते कमाल २० लाख/वर्ष एवढी ठेवली होती. परिस्थितीशी जुळवून घेण्याची काय ती विलक्षण क्षमता! ही मुलगी चार लाख प्रति वर्ष चे आयुष्य जगू शकत होती आणि वीस लाख प्रती वर्षाचे सुद्धा! ह्या अशा मुली शक्यतो आय.टी कंपनीत नोकरी करणाऱ्या मुलांवर नजर ठेवून असाव्यात. कारण बाहेरच्या देशातून पैसे येत असल्यामुळे का होईना, पण एवढा पगार तेच घेऊ शकतात. भारतीय कंपनीत, जिथे बहुतांश भारतीय मुलं काम करतात, पगाराचा हा आकडा गाठायला बरीच बढती गाठावी लागते. पुण्यात बऱ्याच मुली अशाप्रकारचे अप्रत्यक्ष इशारे त्यांची प्रोफ़ाइल वाचणाऱ्या मुलांना देत असतात. स्थायिक होण्याचे ठिकाण 'पुणे किंवा अमेरिका' (!) असे आढळले की आपण ह्या अप्रत्यक्ष इशाऱ्याला समजून जायचे! ह्या संदर्भातील एक 'भयंकर' अपेक्षांची मागणी करणारी परंतु तेवढीच संभ्रमात असलेली प्रोफाईल माझ्या नजरेत आली आणि आपण ह्या साऱ्या प्रकाराकडे विनोदाच्या दृष्टीने देखील पाहू शकतो अशी प्रेरणा मला देऊन गेली.
आम्ही आमच्या बहिणीसाठी एक स्थळ शोधतोय. मी अमेरिकेत राहते आणि माझी चुलत बहिण फ्रान्सला राहते. सुदैवाने आम्ही दोघी पी.एच.डी झालेल्या मुलांशी विवाहबद्ध आहोत. त्यामुळे तुम्ही कल्पना करू शकता की आम्ही एका उच्चशिक्षित मुलाची अपेक्षा करतो आहोत. परंतु ही आमची अट नाही. आम्ही देशाबाहेर राहणाऱ्या मुलाची अपेक्षा करतो आहोत. परंतु ही आमची अट नाही. आम्ही मध्य महाराष्ट्रातल्या एका प्रतिष्ठित आणि लिबरल परिवारातील मुली आहोत. त्यामुळे आम्हाला आमच्याच पोट-जातीतील मुलगा अपेक्षित आहे. त्यामुळे इतर सदस्यांनी इथे पसंती दर्शवू नये! धन्यवाद! आणि ह्या मागण्यांवर शिक्कामोर्तब करीत त्यांनी प्रत्येक देशातील चलनाची आकडेवारी देत पगाराची मागणी केली होती. त्यांना पंधरा ते वीस लाख प्रति वर्ष भारतीय रुपये, चाळीस हजार ते एक लाख इंग्लंडचे पौंड, दोन लाख चाळीस हजार ते तीन लाख सत्तर हजार प्रति वर्ष अरबी दिनार, ऐंशी हजार ते दीड लाख ऑस्ट्रेलिया डॉलर आणि ऐंशी हजार ते दीड लाख अमेरिकन डॉलर ह्यांच्यापैकी कोणतीही 'परिस्थिती' मान्य होती. आणि शेवटचे गणित होते पन्नास लाख ते एक करोड प्रति वर्ष ह्या चलनाचे. चलन होते 'PKR'. गुगल सर्च केल्यावर अर्थ उलगडला - पाकिस्तानी रुपये!!! म्हणजे ह्या मुलीची पाकिस्तानला जायची पण तयारी होती! परंतु पुणे सोडून मुंबई किंवा नागपूरला जायची तयारी नव्हती.
पुढे काही दिवसांनी मला काही पसंती दर्शविणारे प्रस्ताव आले. वरील त्रुटी नसलेल्या देखील काही प्रोफाईल होत्या. स्वतःबद्दल वस्तुस्थिती दर्शविणाऱ्या, मतं व्यवस्थित मांडणाऱ्या आणि स्पष्ट, योग्य अपेक्षा सांगणाऱ्या ह्या प्रोफाईल्स होत्या. त्यामुळे मी काहींना पसंती पाठवली. आणि ही प्रक्रिया सुरु झाली. परंतु कधी मी प्रस्ताव नाकारायचो तर कधी तिकडून नकार यायचा. ह्याची बरीच कारणं होती अर्थात. कधी कोणत्या मुलीला तिच्या नोकरीमुळे मुंबईत येणे शक्य नसायचे तर कधी लग्न लवकर करायचे कारण असायचे जे अर्थात मला नको होते. आणि एके दिवशी एक प्रस्ताव चालून आला. मुंबईचीच मुलगी होती. रसिका नावाची. स्वतःबद्दलचा मजकूर नीट लिहिलेला, स्पष्ट मतं मांडलेली आणि अपेक्षा बऱ्यापैकी नोंदवलेल्या. प्रोफाईल वाचून माझे प्राथमिक समाधान झाले आणि मी पसंती परतवून भेटण्याचे निश्चित केले.

वाशीचा इनओर्बिट मॉल हे भेटण्याचे ठिकाण ठरले. आम्ही एकमेकांचे नंबर घेतले होतेच. तिची नोकरी ही वाशीत असल्यामुळे आणि मला देखील ते शक्य असल्यामुळे आम्ही भेटायचे ठरवले. वॉट्सएप वर आधी थोडे बोलणे झाले होते. परंतु तेव्हा आपण एका अशा मुलीशी बोलतो आहोत जी आपली कदाचित बायको होऊ शकेल ह्यावर विचार करणे जड जात होते. संध्याकाळी साडे सहाला आम्ही तिथल्या कॉफी शॉप मध्ये कॉफी मागविली आणि गप्पा सुरु केल्या. काय करतेस, कसा होता आजचा दिवस, निघायला उशीर होणे, बॉस चांगला/वाईट, घरी जायला उशीर वगेरे विषय हाताळले गेले. हे विषय बोलताना असे अजिबात वाटत नव्हते की दोन अनोळखी लोक पहिल्यांदा बोलत आहेत. नेहमीचंच कुणीतरी बोलतंय असं वाटत होतं. परंतु मध्येच असे जाणवायचे की आपण इथे ह्या मुलीशी लग्नासाठी बोलायला म्हणून आलो आहोत आणि ही कदाचित आपली बायको होऊ शकेल. तेव्हा मात्र तो विचार झटकून टाकावासा वाटायचा! शेवटी मी स्वतः विषय सुरु केला. नाहीतर गप्पांची गाडी थांबलीच नसती.
" मग…. लग्नाबद्दल तुझे काय विचार आहेत? तू ह्या कल्पनेकडे कशी बघतेस?"
मला वाटत नाही माझा प्रश्न फार अवघड होता. परंतु तिच्याकडे काही विशेष उत्तर नव्हते ह्या प्रश्नाचे. म्हणून तो प्रश्न माझ्याकडे परतवला गेला.
" मला वाटतं माझ्या बायकोने मला कॉमप्लीमेंट करायला हवे …माझ्यावर अवलंबून राहिलेले मला आवडणार नाही. आणि त्यासाठी मला तिला आणि तिला मला व्यवस्थित जाणून घेणे आवश्यक आहे. सो, मला असं वाटतं की कॉफी शॉप मध्ये भेटून काही होणार नाही. रोज थोड्या गप्पा झाल्या पाहिजेत, दिवसभराच्या गोष्टी शेअर करून बघायला हव्या… बाहेर थोडे एकत्र फिरले पाहिजे …आणि मुव्हीला जाणे वगेरे सोशल इव्हेंट्स सुद्धा एकत्र पार पाडले पाहिजेत. तरच आपण एकमेकांना नीट ओळखू शकू. माझा डेटिंग ह्या कंसेप्ट वर विश्वास आहे … अर्थात … आपण त्याचा फार चुकीचा अर्थ घेतो!"
मी 'चुकीचा अर्थ घेतो' एवढं म्हणेपर्यंत तिच्या चेहऱ्यावरचे बदललेले भाव माझ्या नजरेत पडले. तिचा चेहरा गंभीर झाला आणि शांत शब्दात ती म्हणाली,
" मला नाही वाटत माझ्या आई-वडिलांना हे पटेल!"
"पण तुला?" हा माझा प्रश्न पूर्ण होईपर्यंत ती टेबलवरून उठून निघून गेली होती. एकूण चमत्कारिक प्रसंग होता हा. माझ्याकडून काही अपशब्द बोलला गेला का, काही गैरवर्तन झाले का ह्याची मी उजळणी केली आणि तसं काही घडल्याचे माझ्या आठवण्यात आले नाही. आणि पुन्हा मी एक नवा शोध घेण्यास प्रारंभ केला.
असेच काही दिवस गेले आणि पूर्वा नावाची एक मुलगी मी पाहत असलेल्या यादीत आली. आवडी-निवडी माझ्याशी जुळणाऱ्या होत्या. काही प्रमाणात विचार आणि एकंदर स्वतःबद्दल आत्मविश्वासाने लिहिलेला मजकूर. ह्या वेळेस भेटण्याचे ठिकाण होते दादर. दादरच्या प्रीतम हॉटेल जवळ असलेल्या एका कॉफी शॉप मध्ये मी आणि पूर्वा भेटलो. आता मात्र मी थोडा सरावलेलो होतो. विषयाला कसे यायचे माहिती झाले होते. सुरुवातीची प्रस्तावना नेमकी किती वेळ सुरु ठेवायची हे मला आता माहिती झाले होते. बोलण्यात असे आले की पूर्वा ही एक फ्रीलान्स चित्रकार होती. नोकरी करता करता छोटे मोठे प्रोजेक्ट्स हाती घ्यायची. लग्न झाल्यावर काही दिवसांनंतर ती नोकरी सोडून केवळ ह्या क्षेत्रात काम करणार होती. मला हा आत्मविश्वास भावला आणि त्याला माझी काहीच हरकत नसणार होती. बोलता बोलता मी देखील माझ्या आवडी-निवडी सांगितल्या. नोकरीतील बऱ्यापैकी वर्ष पार पडल्यानंतर मला लेखक म्हणून काम करायचे होते. अर्थात ही गोष्ट काय पाच वर्षात होणार नव्हती. चांगली सेटलमेंट आल्यावरच होणार होती. अगदी मुद्द्याला धरून चांगले बोलणे झाले आमचे आणि आम्ही पुढे भेटायचे ठरविले. मनात मिश्र भाव ठेवून मी घरी आलो. दुसऱ्या दिवशी माझ्या मोबाईल मध्ये मेसेज झळकला.
' मला वाटत नाही आपलं जमेल. मला एक वेल सेटल्ड मुलगा हवा आहे. तो जर वेल सेटल्ड असेल तरच मी माझ्या योजना पुढे नेऊ शकते. तुला पुढे नोकरी सोडायची आहे असे तू सांगितल्यामुळे मला हा निर्णय घ्यावा लागतो आहे. धन्यवाद!'
इतक्या लवकर विचार बदलला! प्रभावित करणारे घरचेच असणार असं म्हणायला खूप जागा होती. एकूण काय, मुलाने स्वतःच्या आवडी-निवडींचा विचार करू नये. त्याने फक्त कमवावे. असो.

मी आता अशा एका पातळीवर होतो जिथे मला प्रोफाईल वरून मुली सापडत होत्या. परंतु वाटाघाटीत गाडी अडत होती. काही मुलींचे म्हणणे होते की पहिल्याच बोलण्यात घरच्यांना समाविष्ट करायचे जे मला अजिबात मान्य नव्हते तर काहींना माझे घरी न सांगून परस्पर स्वतः निर्णय घेऊन मुलींना भेटणे मान्य नव्हते. काहींचे सारे निर्णय 'घरचेच घेतात' ह्या स्वरूपाचे होते आणि त्या 'फक्त भेटून घे' असं घरच्यांनी सांगितलं ह्या सदरात मोडत होत्या. फक्त भेटून ये म्हणजे काय? लग्न गृहीत धरलं आहे असा अर्थ काढायचा का? काही मुलींचे वडील भेटायच्या दिवशी सकाळपासून reminder calls द्यायचे आणि मुलीशी बोलायला निर्माण केलेला माहोल उध्वस्थ करायचे. माझे विचार स्पष्ट होते. हा निर्णय आयुष्यातील सर्वात महत्वाच्या निर्णयांच्या सदराची सुरुवात आहे. इथून पुढे सारे निर्णय जर मिळून घ्यायचे असतील तर ह्या निर्णयात घरच्यांचा प्रभाव सुरुवातीलाच का आणायचा? आपल्या क्षमतेनुसार, आकलनानुसार हा निर्णय आपण नक्कीच घेऊ शकतो. पुढे घरच्यांशी बोलायचे आहेच. त्यांना अंधारात ठेवा असे मला मुळीच म्हणायचे नव्हते. परंतु ही गोष्ट बऱ्याच मुलींना पटणारी नव्हती. कदाचित आपल्याकडे मुलींना 'तुझे डोके कुणाच्या तरी खांद्यावर ठेवायचे आहे' ह्याच प्रकारचे धडे दिले जातात म्हणून असे होत असेल. तुमची देखील ,मान ताठ असू शकते ही शिकवण फार कमी मुलींना मिळते. दुसरी मला जाणवलेली गोष्ट म्हणजे मुलाचा पगार हा मुलीपेक्षा जास्त (च) पाहिजे हा हट्ट मुलीकडले अधिक करतात. बऱ्याच मुलींची देखील हीच समजूत असते. जी गोष्ट पगाराची तीच गोष्ट डिग्रीची!
मी ह्या साऱ्या गोष्टी फार शिथिल ठेवल्या होत्या. माझ्या बायकोचा पगार जास्त असेल तर मला त्रास होणार नव्हता, तिची डिग्री जास्त असेल तरीही नव्हता. परंतु माझे हेच विचार माझी गाडी मात्र अडवत होते कारण ते पलीकडल्या व्यक्तीला पटणारे नसायचे.

आणि काही दिवसांनी एक अनपेक्षित घटना माझ्या आयुष्यात घडली. मुंबईच्या 'एन.सी.पी.ए' ला एक प्रायोगिक नाटक बघायचा योग आला. एक मुलगी माझ्या शेजारी येउन बसली. मी 'लहरी महंमद' असल्यामुळे बहुतेक वेळेस नाटक, गाणं वगेरे अनुभवायला एकटा जात असतो. त्या वेळेस झाले असे की शेजारी बसलेली मुलगी देखील एकटीच आली होती. एकमेकांकडे पाहून अस्तित्वाची दाखल घेण्यापलीकडे प्रथम काहीच झाले नाही. परंतु नंतर दाद देताना आम्हाला एकमेकांची साथ मिळाली. श्रोत्यांकडून वारंवार होणारा खोकण्याचा आवाज, गंभीर विधानाच्या वेळेस देखील हसणे, क्षुल्लक गोष्टींना टाळ्या वाजवणे आणि मध्ये मध्ये बोलणे ह्या गोष्टींकडे आम्ही मिळून नाक मुरडले. नाटक झाल्यावर आमचे थोडे बोलणे झाले, काही प्रमाणात थट्टा-मस्करी झाली आणि एकमेकांना 'बाय' म्हणून आम्ही निघालो. मी बससाठी उभा राहिलो. थोड्या वेळाने पाहतो तर ती त्याच बससाठी आली. त्या दिवशी ती यायच्या आधी माझी बस आली असती तर हा दिवस बघायला मिळाला नसता! पुन्हा बोलणे झाले आणि असे कळले की ती नवी मुंबईतच राहते आणि त्यामुळे सोबतच जायचे ठरले. बऱ्यापैकी रात्र झाली होती म्हणून ती लेडीज मध्ये न जाता माझ्याबरोबर आली. आणि त्या रात्री ट्रेन नवी मुंबईत शिरेपर्यंत आम्ही आमची आयुष्य उलगडायचा प्रयत्न केला. नंतर अनेक नाटकांना आम्ही एकत्र गेलो. येता-जाता गप्पा मारल्या. त्या निमित्ताने एकत्र जेवलो. कुणीही काहीही ठरविले नव्हते. जे घडत होते ते सारे अनपेक्षित होते. परंतु कुणीतरी ठरविल्यासारखे! मुली पाहताना मनाशी ठरविलेला माझा 'फ्लो' आपोआप 'फॉलो' केला जात होता. आमच्या सर्व आवडी-निवडी सारख्या नव्हत्या! आमचे विचार देखील बऱ्याच बाबतीत भिन्न होते. चर्चा तर कधीच एकमताने संपायच्या नाहीत. परंतु कुठे तरी काहीतरी 'क्लिक' होत होते. निदान असे जाणवत तरी होते. जवळ जवळ वर्ष - दीड वर्ष ह्या स्थितीतील आनंद लुटल्यानंतर एका संध्याकाळी नाटकाचा प्रयोग संपल्यानंतर 'मरीन लाइन्स'ला समुद्र किनारी तिने मला विचारले - औपचारिकता म्हणून! मी देखील हो म्हटले - औपचारिकता म्हणून!

स्थळ शोधण्याचा प्रयत्न सफल झाला होता. परंतु काही विशेष प्रयत्न न करता. स्वतःहूनच!

- आशय गुणे

भाग १ येथे आहे - http://www.maayboli.com/node/50109