प्रत्येक घराची, नात्याची एक वेगळी अशी भाषाशैली असते. एखाद्या सदस्याचा अगदी पेट शब्द असतो, जोक्सची जातकुळी असते आणि कोणावर कशाप्रकारचे जोक्स 'मारले' जातात हेही त्या कुटुंबाच्या कालौघात नक्की झालेले असते. पुढे आपापल्या आयुष्याच्या दिशा बदलल्या, वर्षानुवर्षे सहवास नसला तरी यातले काही शब्द, म्हणी किंवा एखाद्या घटनेच्या संदर्भात निर्माण झालेली वाक्य त्या कुटुंबासाठी अगदी सौ टक्का हसायला लावणारी, त्या त्या व्यक्तीचे स्वभावविशेष दर्शवणारी अशी असतात. मूळ भाषेतला शब्द, वाक्प्रचार या प्रक्रियेत अगदी बदलून जातो, ज्याने वापरला त्याच्या मालकीचा असल्यासारखा होतो किंवा नवीनच शब्द किंवा म्हण त्यातून तयार होते. ही खरंतर त्या त्या व्यक्तीची अभिजात कलाकृती म्हणून पेटेंटेड असायला हवी. पण हा लांबचा मुद्दा आणि त्यात काय काय करावे लागेल याची कल्पना नसल्यामुळे सध्या तरी असल्या अभिजात शब्द, वाक्यकुळींची देवाण घेवाण इथे करूयात.
माझी आमच्या अख्या खानदानात असलेली ओळख म्हणजे,' गन्ना खडा था' - संदर्भासहित स्पष्टीकरणासाठी मायबोलीवर प्रसिध्द झालेली मामू ही पोस्ट वाचावी.
http://www.maayboli.com/node/47803
आमच्या घरात लहानपणापासून ऐकलेली बाबांची त्यांच्या पापभीरू स्वभावाला साजेल अशी फटकारतानाची म्हण - तुला खाल्ले म्हशीने - मला कधीही कळले नाही कि याची उत्पत्ती कुठून झाली - आम्हा बहिणींचे यावरचे अनुमान की आपले बाबा फारच सौम्य, सोज्वळ - शिवी कधी देणार नाहीत - पण सातत्याने डोईजड होणाऱ्या कार्ट्याना ओरडायला तर पाहिजे - मग कमीत कमी नुकसानदायक ( least damaging ) असा वाक्प्रचार त्यांनी शोधला असावा - एकतर म्हस काय आपल्या पोरींना खाणार नाही याची त्यांना खात्री असावी - म्हस ही safe आणि मुलीही असे असावे - असो - लहानपणी खूप हसायचो पण गम्मत म्हणजे माझी मुलगी तीन चार वर्षाची असताना मला खूप संताप आला होता. आम्ही बालहक्कवाले म्हणून हात काय उचलता येत नाही म्हणून अगदी जोरात तिच्यावर खेकसले - तुला खाल्ले म्हशीने ! माझ्या कुटुंबात आता ही सर्वमान्य शिवी आहे- म्हणजे मी मुलीला, ती छोट्या भावाला, छोटा आमच्यापैकी कुणालाही सर्वांसमोर हा अपशब्द वापरू शकतो. माही म्हणताना म्हशीनं ऐवजी तुला खाल्लं मशीनं, असंच म्हणतो.
बाबा अगदी लहानपणापासून राजकीय कार्यकर्ते आणि पेशाने शिक्षक. कुठलीही गोष्ट सहज आहे तशी न सांगता त्याचे सर्वांगाने विश्लेषण करायची सवय ( खोड), त्यात वारंवार येणारे वाक्य - 'पण गम्मत अशी झाली की' -- आम्ही लहानपणी अगदी मन देऊन ऐकायचो, काय गम्मत असणार आहे पुढे बरं ?- कधी कळलेच नाही. बऱ्याच वर्षानी जेव्हा प्रशासकीय स्वरूपाचे रिपोर्ट लिहायला, वाचायला लागले तेव्हा कळले की - however, nevertheless-- अशा अनेक शब्दांचा सार म्हणजे बाबांचे 'गम्मत अशी की', होते. मधल्या काळात आणि आताही त्यांच्या व्रात्य मुली आणि बायको यावरून असंख्य 'गमती' करून हसत असतातच.
मोठ्या दिदीचा आवडीचा शब्द - भंपक आणि भंपकपणा करू नको. या भंपक आणि भंपकपणा शब्दाच्या पिल्लावली माझ्या आणि दोन्ही दिद्यांच्या घरी जल्मल्या आहेत की त्याची गिनती आता आम्ही थांबवली आहे . सगळ्या रागलोभांना व्यक्त करायला ही शब्दावळ पुरेशी आहे या निष्कर्षापर्यंत आम्ही पोहोचलो आहोत. उदा. भम्पू , भम्पूगिरी ( हा शब्द इग्लिश मध्ये पण आहे -कधीही ऑफिसमधून फोन करून विचारले की मनु आणि माहिपैकी कोणीतरी she is doing भम्पुगिरि अशी तक्रार असते) मग भम्पूचे लाडात आल्यावर ढम्पू, टम्पू , ढम्पुकलं, चिडून ढम्प्या असे अनेक versions तयार होताहेतच. भंपक- ढम्पक - ढम्पूकली - असे होता होता अगदी नव्या पिढीच्या माझ्या ताज्या ३ वर्षाच्या भाच्याने यात 'पुकली ढमढम' अशी भर घातली आहे.
सांगलीहून अकलूजला साधारण १२ वर्षाआधी जात होते. अशीच एक टूर, मध्येच एक रात्र बहिणीला भेटून पुढे प्रवास असा बेत. सकाळी सात वाजता एस टीत कंडक्टरच्या शेजारची सीट, दोघा बहिणींच्या प्रेमाला आणि पर्यायाने टपल्या मारून खिदळण्याला बहर आलेला. कंडक्टर आपल्या पॅडवर आकडेमोड करता करता खुदकन हसत होता आमचे बहरलेले बोलणे ऐकून. शेवटी गाडी निघण्याची वेळ, बेल वाजवताना बहिणीला म्हणाला,' नका काळजी करू फार'.
बहिणाई,' काय सांगू, अवखळ आहे फार, सांभाळून न्या लहानीला'. हसून कंडक्टरने आणि मी निरोप दिला. पुढे गप्पा, एके ठिकाणी चहा करत, अकलूज आले. उतरताना कंडक्टर मला म्हणे, ' सांगा बहिणीला, तिच्या "अवजड" बहिणीला सांभाळून पोहचवले.
आधी समोरच्या STD च्या पिवळ्या खोक्यात घुसून बहिणीला, 'अवखळ ते अवजड' प्रवास सांगितला !
तेव्हापासून प्रवासाला निघाले की मी , " अवजड" होते .
सासरी आमच्या कोणाच्याही वाढदिवसाला पूर्ण happy birthday to you म्हणतच नाहीत. कारण मोठ्या दिराच्या मुलीने २ वर्षाची असताना पूर्ण म्हणता येत नाही म्हणून happy टू यू असे म्हणलेले इतके फ़ेमस झाले आहे हि त्यानंतर येणाऱ्या सगळ्यांच्या सगळ्या वाढदिवसांना फक्त हैप्पी टू यू असंच म्हणायचा संकेत आहे.
खरे तर सासरचे खूप किस्से आहेत कारण त्यांच्याच भाषेत सांगायचे तर सगळेच equally 'पाजळत' असतात. पण वारसाहक्काने त्याचे पेटंट दुसऱ्या एका माबोकरीण बाईंकडे जाते, तरीही पुढील किस्सा सांगितलाच पाहिजे. तुमच्या घरी काय काय म्हणतात असे अगदी विस्मयचकित होऊन उद्गार काढले असता प्रिय नवऱ्याने ही गोष्ट सांगितली. यात कोण कोणास म्हणले हे बाजूला सारून मूळ कथाभाग सांगते. ' शी किती घाण पादण्याचा वास', असे म्हणले असताना प्रतिप्रश्न, 'तुम्ही फार सुगंधी पादता वाटतं !' . हे ऐकल्यावर जेव्हा घरातल्या सार्वजनिक ठिकाणी बसले असता असे नाक बंद करायची वेळ आली तर गुमान तिथून पलायन करणे, हा एकच मार्ग. उगाच काही बोलले आणि असला प्रतिप्रश्न आला तर खरे किंवा खोटे उत्तर द्यायच्या फंदात कोण पडणार?
वासावरून थोडे विषयांतर ( भाषांतर ) होईल पण आणखी एक किस्सा. माझी पहिली वाहिली नोकरी बारावीनंतर पाचगणीच्या म्यप्रोमध्ये. तिथले प्रॉडक्शन म्यानेजर हे उत्तर प्रदेशचे शुध्द हिंदी भाषिक मिश्रा'जी', अशा 'जी' लोकांसमोर आमचे हिंदी म्हणजे टाईमपास मधल्या शाकालसमोर दगडूचे म्हराटी. मिश्राजी मात्र अतिशय सौम्य, सालस माणूस. फ्याक्टरीत ** कुठल्याही फळाचं प्रोसेसिंग होत असले की घमघमाट सुटायचा. एक दिवस पायनाप्पल जॅम बनवत होते. मी त्या घमघमाटाने अगदी हुंगून ( मुग्ध, भारावून असे काही म्हणता येत नाही आणि नेमके विशेषण सुचत नाहीये ) जाउन त्यांना म्हणले, ' मिश्राजी क्या बास आ रही है !' मिश्राजींचा चेहरा अगदी कावराबावरा . क्या बास आ रही है, शबाना ? दोन तीन वेळा सांगितल्यावर त्यांना मला काय म्हणायचे होते ते कळले. त्यानंतर अर्धा तास त्यांनी बास म्हणजे काय आणि मला जे म्हणायचे होते त्यासाठी खुशबू, सुगंध तत्सम शब्द समर्पक आहेत, हे समजावून सांगितले. पण अजूनही अननस आणला की मला त्या 'बास' चीच आठवण येते.
(*** factory, mapro यातला ya उच्चार लिहायला जमत नाहीये )
लग्न झाल्यावर थोडी एकमेकांच्या स्वभावाची वास्तववादी ओळख झाल्यावर मी नवऱ्याला म्हणले अरे कधी तरी Romantically बोलत जा -- तेव्हा त्याने 'रोमन टिकली' कसं बोलतात हे माहित नसल्याची कबुली दिली होती. पण त्यानंतर प्रेमाचे दोन शब्द नवऱ्याकडून म्हणजे 'रोमन टिकली' !
लोकहो, तुमच्याकडचे असे भंपक शब्द , वेगवेगळ्या टिकल्या ऐकायला आवडतील. मराठी भाषा अस्तास चालली आहेची ओरड आपण नेहमी ऐकतो, आपापल्या परीने शब्दभांडार वाढवूयात का इथे. माय, बाप, बहिण आणि इतर नातीबोली वाचायला आवडेल.
आमच्यात म्हणजे पाहुण्यांच्यात
आमच्यात म्हणजे पाहुण्यांच्यात म्हणजेच सासरच्या घरी आमच्यात/तुमच्यात म्हणतात. कोल्हापुरकर आहेत.
सासरकडच्यांना पाहुणे म्हणणं मी 'यांच्यातच' प्रथम ऐकलं.
तसं 'बसायला जाणे' हा
तसं 'बसायला जाणे' हा वाक्प्रचार मी प्रथम गौरी देशपांड्यांच्या पुस्तकात वाचला. दुपारी कामं उरकली की रिकाम्या वेळेत बायका एकमेकींच्या घरी गप्पा मारायला जातात त्यासाठी वापरला होता. मला अजून त्याची मजा वाटते.
Basayala Jane mhanje koni
Basayala Jane mhanje koni gelyawar gaawi satwanasaathi daha kinwa chalis diwas thoda wel milel tase jaawun basun yene
हो का? हा निराळा संदर्भ आहे.
हो का? हा निराळा संदर्भ आहे. एका ठिकाणचे वाक्प्रचार दुसरीकडे वापरायला गेलं तर अनर्थ व्हायचा!
मज्जा येतेय वाचताना हा धागा..
मज्जा येतेय वाचताना हा धागा.. माझ्या आईचा पेटेंट शब्द 'मरगुबाईचा गाडा/खोकं' .. कशातही वापरते ती..
खुप भुक भुक चालु केली तर.. पोट आहे की मरगुबाईचा गाडा
एक्दा सांगुन समजलं नाही तर .. डोक आहे की मरगुबाईचा खोकं
डास चावणे याचं घरच संस्कृत - डासं चावेषु चावामि..!
स्वाती .. बाजुला बसली आहे याचा पण वेगळा अर्थ होतो
Basayala Jane mhanje koni
Basayala Jane mhanje koni gelyawar gaawi satwanasaathi daha kinwa chalis diwas thoda wel milel tase jaawun basun yene<<< त्याला "हाक मारायला जाणे" असा शब्द ऐकलाय.
स्वाती, आमच्या गल्लीमध्ये बर्याचदा दुपारच्या बायका एकमेकींकडे "मशेरी लावायला" जायच्या. लीटरली चार पाच बाया बसून मशेरी लावत असायच्या, गप्पा मारणार्या एक दोन असतील तर अन्यथा इतरांची तोंडं बंद.
चनस, तो बर्यापैकी कॉमन
चनस, तो बर्यापैकी कॉमन असावा.
नंदिनी
Nandini ho haak marayala Jane
Nandini ho haak marayala Jane is the same meaning
कुणी गेल्यावर विचारपूस करायला
कुणी गेल्यावर विचारपूस करायला जाणे यासाठी हाक मारायला जाणे आणि नुसते एकमेकींकडे जाणे यासाठी बसायला जाणे असे मी ऐकलेय.
आमच्या घरात दुसर्या कुणाकडे गप्पा मारायला जाणे यासाठी वाणं वाटायला जाणे किंवा वाणं वाटत फिरणे असे दोन वाक्प्रचार होते/ आहेत. मात्र त्याला व्यवस्थित कुजकी छटा आहे.
पूर्वी काही स्पेशल पदार्थ केला की आजूबाजूच्या चार घरांमधे दिला जात असे. असे आलेले पदार्थ हे आमच्या घरात 'इम्पोर्टेड माल' या नावाने ओळखले जात. .
आमच्या गावी, गाव कसलं छोटीशी
आमच्या गावी, गाव कसलं छोटीशी वाडीच आहे.
तर आमच्या गावी कुणी लबाडी केली की "बोपोर्स" (बोफोर्स) केला अस म्हणतात.
काँग्रेस गवत तर सगळ्यांना माहीत असेलच. मध्यंतरी दुसर्या प्रकारच एक गवत ऊसात दिसायला लागलेल त्याच नामकरण "भाजप" अस झालेल ते आजगायत चालू आहे.
एखादा शेतकरी म्हणत असतो आज भाजप काढायचाय रानातला
प्रत्येक वाक्याच्या शेवटी ‘
प्रत्येक वाक्याच्या शेवटी ‘ अमक नि धमकं हा साबां चा पेटंट
आमच्या घरात दुसर्या कुणाकडे
आमच्या घरात दुसर्या कुणाकडे गप्पा मारायला जाणे यासाठी वाणं वाटायला जाणे किंवा वाणं वाटत फिरणे असे दोन वाक्प्रचार होते/ आहेत. मात्र त्याला व्यवस्थित कुजकी छटा आहे.
>> आमच्याकडे अश्या कुजकट छटेतुन "बेल वाहायला जाणे" असा वाक्प्रचार आहे.
उदा. गावभर याच्यात्याच्या घरी बेल वाहात उंडगुन झालं कि नाही?
आमचा एक मामेभाऊ नेहेमी
आमचा एक मामेभाऊ नेहेमी 'अर्धकत्र' म्हणायचा. म्हणजे 'एकत्र'. लहानपणापासून भरपूर चिडवून शिकवून पाहिलं, पण त्याने ते 'अर्धकत्र' सोडलं नाही. सरळ शब्द सोडून भलतंच अवघड म्हणायचं- हे म्हणजे अजबच. आम्ही आता घरात सारेच 'अर्धकत्र' म्हणतो. चुकून बाहेरच्यांनी क्वचित ऐकलं, की बावचळल्यागत बघतात.
(आमच्यात एक शहाद्याचा क्लासमेट होता. तो 'सोबत जाऊ' किंवा 'एकत्र जाऊ' ला 'ज्यवळज्यवळ ज्याऊ' म्हणायचा. ('ळ' चा उच्चार अर्थातच 'ळ' आणि 'ड' यांमधला). हे आणखीन भलतंच. पण आजही आम्ही मित्र जमलो की अजूनही ज्यवळज्यवळ ज्यातो.)
एकदा चुलत्बहिणीच्या अडीच वर्षाच्या लेकीने घरात जाहीर केलं- 'मला दिंदड पायजे'.
सुरूवातीला कुणालाच कळलं नाही म्हणून दुर्लक्ष केलं तर तिने धिंगाणा आरंभला. लोळालोळी सुरू केली. पापड पासून दगडापर्यंत सारं दाखवून झालं. पण नाही. 'दिंदड पायजे' म्हणजे पायजेच.
मेहुणा वैतागून तिला फिरायला बाहेर घेऊन गेला, आणि दहा-पंधरा मिनिटात धापा टाकत आला तेव्हा त्याच्या हातात 'कलिंगड' होतं. सार्यांनी कपाळावर हात मारून घेतला. तेव्हापासून आमच्यात कलिंगडाचं 'दिंदड' झालं. म्हणायलाही सोपं.
अशोक यांच्या पोस्टमधल्या दोन
अशोक यांच्या पोस्टमधल्या दोन शब्दांचे अर्थ पातळफिस्स या मध्ये फिस्स म्हणजे अतीच पातळ आणि आंबटढ्याण यामधे ढ्याण म्हणजे खूप आंबट.. हा आंबटढ्याण शब्द माझ्या माहेरी नेहमी वापरला जातो... आंबटढाण या रुपात...
आणखी एक -- कोणी खूप खात असेल
आणखी एक -- कोणी खूप खात असेल तर - पेट है या इंडिया गेट हैं ?
कोणी मशेरी ( मिसरी ) लावून
कोणी मशेरी ( मिसरी ) लावून बसले असेल तर मिसरीचा तोबरा भरलाय!
आबासाहेब, त्या निमित्ताने का
आबासाहेब,
त्या निमित्ताने का होईना भाजप उसात शिरला, नाहीतर इतकी वर्षे आपली कॉंग्रेसची मक्तेदारी सुरूच होती
(No subject)
शबाना, आ.न., -गा.पै.
शबाना,
आ.न.,
-गा.पै.
आमच्या ग्रुपमधील एकजण चुकुन
आमच्या ग्रुपमधील एकजण चुकुन आज हपडसरला जानारेय अस बोलला. तेव्हा सगळ्यांनी चेष्टेने हपडसर म्हनायला सुरूवात केली, आता हपडसरच बोलल जातय ग्रुपमध्ये.
असे आलेले पदार्थ हे आमच्या
असे आलेले पदार्थ हे आमच्या घरात 'इम्पोर्टेड माल' या नावाने ओळखले जात. .
>>>::हहगलो:
आणखी एक -- कोणी खूप खात असेल
आणखी एक -- कोणी खूप खात असेल तर - पेट है या इंडिया गेट हैं ? >>>> आमच्या साबा 'पोट आहे की अक्कलकोट?' म्हणतात... त्याचा संदर्भ बहुधा अक्कलकोटच्या मंदिरात प्रसाद म्हणून मिळाणारे जेवण असावे - नक्की माहित नाही.
आमच्या शेजारी बेळगावचे
आमच्या शेजारी बेळगावचे राहायचे त्यांना जुळ्या मुली होत्या आणि काही छोट्या वस्तू हव्या असतील तर त्या मुलींना पाठवायच्या आमच्याकडे. त्यांना एकदा आमचा छोटा खलबत्ता हवा होता तेव्हा मुली लहान होत्या आणि त्यातली एक आमच्याकडे येऊन म्हणाली की आईला तुमच्याकडचा 'दबलत्ता' हवा आहे, आमचे खूप मनोरंजन झाले, तेव्हापासून मी खलबत्याला 'दबलत्ता' म्हणते.
Basayala Jane : दारावर जाणे
Basayala Jane : दारावर जाणे हा अजुन एक शब्दप्रअयोग
चपलेला एक मोळा मारायला हवा
चपलेला एक मोळा मारायला हवा .न्हाणिघराच्या दाराला आणि एक खिळा हवाय कपडे अडकवयाला बरा पडतो .आडातल्या चार घागरी पाणी डोणीत काढ .डोणीचा बोळा निघाला आहे .पिठल्यात आणि घरात दोन शहाणी नकोत .(लसूण आणि कांदा दोन वासवाले जिन्नस एकाच वेळी .घरात एक कोणी पडतं घेणारा हवा .दोन गरम डोक्याचे नकोत .)
आमच्या आजीच्या तोंडात एक म्हण
आमच्या आजीच्या तोंडात एक म्हण असायची ... धनगर बसला जेवाया अन ताकासंगं शेवाया....
(दक्षे वाचते आहेस ना?)
हो हो वाचतेय
हो हो वाचतेय
सतराशे साठ प्रकार
सतराशे साठ प्रकार
काँग्रेस गवत तर सगळ्यांना
काँग्रेस गवत तर सगळ्यांना माहीत असेलच. मध्यंतरी दुसर्या प्रकारच एक गवत ऊसात दिसायला लागलेल त्याच नामकरण "भाजप" अस झालेल ते आजगायत चालू आहे.>>
नामकरणामागे साहेबांचा हात आहे असं म्हणावं का आता.
हाक मारायला जाणे = बोलवायला जाणे (कोल्हापुरात ऐकलाय)
इथे सगळे विदर्भाचा संदर्भ
इथे सगळे विदर्भाचा संदर्भ देउन अनुशेष भरताय.. कोकणात बहुतेक सगळे सरळसोट असावेत...
Pages