पेटेंटेड मराठी

Submitted by शबाना on 13 June, 2014 - 09:43

प्रत्येक घराची, नात्याची एक वेगळी अशी भाषाशैली असते. एखाद्या सदस्याचा अगदी पेट शब्द असतो, जोक्सची जातकुळी असते आणि कोणावर कशाप्रकारचे जोक्स 'मारले' जातात हेही त्या कुटुंबाच्या कालौघात नक्की झालेले असते. पुढे आपापल्या आयुष्याच्या दिशा बदलल्या, वर्षानुवर्षे सहवास नसला तरी यातले काही शब्द, म्हणी किंवा एखाद्या घटनेच्या संदर्भात निर्माण झालेली वाक्य त्या कुटुंबासाठी अगदी सौ टक्का हसायला लावणारी, त्या त्या व्यक्तीचे स्वभावविशेष दर्शवणारी अशी असतात. मूळ भाषेतला शब्द, वाक्प्रचार या प्रक्रियेत अगदी बदलून जातो, ज्याने वापरला त्याच्या मालकीचा असल्यासारखा होतो किंवा नवीनच शब्द किंवा म्हण त्यातून तयार होते. ही खरंतर त्या त्या व्यक्तीची अभिजात कलाकृती म्हणून पेटेंटेड असायला हवी. पण हा लांबचा मुद्दा आणि त्यात काय काय करावे लागेल याची कल्पना नसल्यामुळे सध्या तरी असल्या अभिजात शब्द, वाक्यकुळींची देवाण घेवाण इथे करूयात.

माझी आमच्या अख्या खानदानात असलेली ओळख म्हणजे,' गन्ना खडा था' - संदर्भासहित स्पष्टीकरणासाठी मायबोलीवर प्रसिध्द झालेली मामू ही पोस्ट वाचावी.

http://www.maayboli.com/node/47803

आमच्या घरात लहानपणापासून ऐकलेली बाबांची त्यांच्या पापभीरू स्वभावाला साजेल अशी फटकारतानाची म्हण - तुला खाल्ले म्हशीने - मला कधीही कळले नाही कि याची उत्पत्ती कुठून झाली - आम्हा बहिणींचे यावरचे अनुमान की आपले बाबा फारच सौम्य, सोज्वळ - शिवी कधी देणार नाहीत - पण सातत्याने डोईजड होणाऱ्या कार्ट्याना ओरडायला तर पाहिजे - मग कमीत कमी नुकसानदायक ( least damaging ) असा वाक्प्रचार त्यांनी शोधला असावा - एकतर म्हस काय आपल्या पोरींना खाणार नाही याची त्यांना खात्री असावी - म्हस ही safe आणि मुलीही असे असावे - असो - लहानपणी खूप हसायचो पण गम्मत म्हणजे माझी मुलगी तीन चार वर्षाची असताना मला खूप संताप आला होता. आम्ही बालहक्कवाले म्हणून हात काय उचलता येत नाही म्हणून अगदी जोरात तिच्यावर खेकसले - तुला खाल्ले म्हशीने ! माझ्या कुटुंबात आता ही सर्वमान्य शिवी आहे- म्हणजे मी मुलीला, ती छोट्या भावाला, छोटा आमच्यापैकी कुणालाही सर्वांसमोर हा अपशब्द वापरू शकतो. माही म्हणताना म्हशीनं ऐवजी तुला खाल्लं मशीनं, असंच म्हणतो.

बाबा अगदी लहानपणापासून राजकीय कार्यकर्ते आणि पेशाने शिक्षक. कुठलीही गोष्ट सहज आहे तशी न सांगता त्याचे सर्वांगाने विश्लेषण करायची सवय ( खोड), त्यात वारंवार येणारे वाक्य - 'पण गम्मत अशी झाली की' -- आम्ही लहानपणी अगदी मन देऊन ऐकायचो, काय गम्मत असणार आहे पुढे बरं ?- कधी कळलेच नाही. बऱ्याच वर्षानी जेव्हा प्रशासकीय स्वरूपाचे रिपोर्ट लिहायला, वाचायला लागले तेव्हा कळले की - however, nevertheless-- अशा अनेक शब्दांचा सार म्हणजे बाबांचे 'गम्मत अशी की', होते. मधल्या काळात आणि आताही त्यांच्या व्रात्य मुली आणि बायको यावरून असंख्य 'गमती' करून हसत असतातच.

मोठ्या दिदीचा आवडीचा शब्द - भंपक आणि भंपकपणा करू नको. या भंपक आणि भंपकपणा शब्दाच्या पिल्लावली माझ्या आणि दोन्ही दिद्यांच्या घरी जल्मल्या आहेत की त्याची गिनती आता आम्ही थांबवली आहे . सगळ्या रागलोभांना व्यक्त करायला ही शब्दावळ पुरेशी आहे या निष्कर्षापर्यंत आम्ही पोहोचलो आहोत. उदा. भम्पू , भम्पूगिरी ( हा शब्द इग्लिश मध्ये पण आहे -कधीही ऑफिसमधून फोन करून विचारले की मनु आणि माहिपैकी कोणीतरी she is doing भम्पुगिरि अशी तक्रार असते) मग भम्पूचे लाडात आल्यावर ढम्पू, टम्पू , ढम्पुकलं, चिडून ढम्प्या असे अनेक versions तयार होताहेतच. भंपक- ढम्पक - ढम्पूकली - असे होता होता अगदी नव्या पिढीच्या माझ्या ताज्या ३ वर्षाच्या भाच्याने यात 'पुकली ढमढम' अशी भर घातली आहे.

सांगलीहून अकलूजला साधारण १२ वर्षाआधी जात होते. अशीच एक टूर, मध्येच एक रात्र बहिणीला भेटून पुढे प्रवास असा बेत. सकाळी सात वाजता एस टीत कंडक्टरच्या शेजारची सीट, दोघा बहिणींच्या प्रेमाला आणि पर्यायाने टपल्या मारून खिदळण्याला बहर आलेला. कंडक्टर आपल्या पॅडवर आकडेमोड करता करता खुदकन हसत होता आमचे बहरलेले बोलणे ऐकून. शेवटी गाडी निघण्याची वेळ, बेल वाजवताना बहिणीला म्हणाला,' नका काळजी करू फार'.

बहिणाई,' काय सांगू, अवखळ आहे फार, सांभाळून न्या लहानीला'. हसून कंडक्टरने आणि मी निरोप दिला. पुढे गप्पा, एके ठिकाणी चहा करत, अकलूज आले. उतरताना कंडक्टर मला म्हणे, ' सांगा बहिणीला, तिच्या "अवजड" बहिणीला सांभाळून पोहचवले.

आधी समोरच्या STD च्या पिवळ्या खोक्यात घुसून बहिणीला, 'अवखळ ते अवजड' प्रवास सांगितला !

तेव्हापासून प्रवासाला निघाले की मी , " अवजड" होते .

सासरी आमच्या कोणाच्याही वाढदिवसाला पूर्ण happy birthday to you म्हणतच नाहीत. कारण मोठ्या दिराच्या मुलीने २ वर्षाची असताना पूर्ण म्हणता येत नाही म्हणून happy टू यू असे म्हणलेले इतके फ़ेमस झाले आहे हि त्यानंतर येणाऱ्या सगळ्यांच्या सगळ्या वाढदिवसांना फक्त हैप्पी टू यू असंच म्हणायचा संकेत आहे.

खरे तर सासरचे खूप किस्से आहेत कारण त्यांच्याच भाषेत सांगायचे तर सगळेच equally 'पाजळत' असतात. पण वारसाहक्काने त्याचे पेटंट दुसऱ्या एका माबोकरीण बाईंकडे जाते, तरीही पुढील किस्सा सांगितलाच पाहिजे. तुमच्या घरी काय काय म्हणतात असे अगदी विस्मयचकित होऊन उद्गार काढले असता प्रिय नवऱ्याने ही गोष्ट सांगितली. यात कोण कोणास म्हणले हे बाजूला सारून मूळ कथाभाग सांगते. ' शी किती घाण पादण्याचा वास', असे म्हणले असताना प्रतिप्रश्न, 'तुम्ही फार सुगंधी पादता वाटतं !' . हे ऐकल्यावर जेव्हा घरातल्या सार्वजनिक ठिकाणी बसले असता असे नाक बंद करायची वेळ आली तर गुमान तिथून पलायन करणे, हा एकच मार्ग. उगाच काही बोलले आणि असला प्रतिप्रश्न आला तर खरे किंवा खोटे उत्तर द्यायच्या फंदात कोण पडणार?

वासावरून थोडे विषयांतर ( भाषांतर ) होईल पण आणखी एक किस्सा. माझी पहिली वाहिली नोकरी बारावीनंतर पाचगणीच्या म्यप्रोमध्ये. तिथले प्रॉडक्शन म्यानेजर हे उत्तर प्रदेशचे शुध्द हिंदी भाषिक मिश्रा'जी', अशा 'जी' लोकांसमोर आमचे हिंदी म्हणजे टाईमपास मधल्या शाकालसमोर दगडूचे म्हराटी. मिश्राजी मात्र अतिशय सौम्य, सालस माणूस. फ्याक्टरीत ** कुठल्याही फळाचं प्रोसेसिंग होत असले की घमघमाट सुटायचा. एक दिवस पायनाप्पल जॅम बनवत होते. मी त्या घमघमाटाने अगदी हुंगून ( मुग्ध, भारावून असे काही म्हणता येत नाही आणि नेमके विशेषण सुचत नाहीये ) जाउन त्यांना म्हणले, ' मिश्राजी क्या बास आ रही है !' मिश्राजींचा चेहरा अगदी कावराबावरा . क्या बास आ रही है, शबाना ? दोन तीन वेळा सांगितल्यावर त्यांना मला काय म्हणायचे होते ते कळले. त्यानंतर अर्धा तास त्यांनी बास म्हणजे काय आणि मला जे म्हणायचे होते त्यासाठी खुशबू, सुगंध तत्सम शब्द समर्पक आहेत, हे समजावून सांगितले. पण अजूनही अननस आणला की मला त्या 'बास' चीच आठवण येते.
(*** factory, mapro यातला ya उच्चार लिहायला जमत नाहीये )

लग्न झाल्यावर थोडी एकमेकांच्या स्वभावाची वास्तववादी ओळख झाल्यावर मी नवऱ्याला म्हणले अरे कधी तरी Romantically बोलत जा -- तेव्हा त्याने 'रोमन टिकली' कसं बोलतात हे माहित नसल्याची कबुली दिली होती. पण त्यानंतर प्रेमाचे दोन शब्द नवऱ्याकडून म्हणजे 'रोमन टिकली' !

लोकहो, तुमच्याकडचे असे भंपक शब्द , वेगवेगळ्या टिकल्या ऐकायला आवडतील. मराठी भाषा अस्तास चालली आहेची ओरड आपण नेहमी ऐकतो, आपापल्या परीने शब्दभांडार वाढवूयात का इथे. माय, बाप, बहिण आणि इतर नातीबोली वाचायला आवडेल. Happy

Group content visibility: 
Public - accessible to all site users

KBC नविन आणि फॉर्मात असताना आम्ही "उद्या फोन करीन" च्या ऐवजी "उद्य फोन अ फ्रेंड करू" असे म्हणायचो Proud

सासूबाई & आजेसासूबाई दोघिही बेळगाव कडचे अनेक शब्द वापरतात जसं- दिवा काढ, दार काढ.... सुरवातिला खूप हसू यायचं ऐकून, आता सवय झाली.
अजून एक - अती शिजविणे = गिच्चगोळा

नव-याचा पेटंट शब्द-> खाणकाम = काहीतरी खाणे

थोडेसे उच्चारा सकट शब्द लिहायचे प्रयत्न

आमच्याकडे ' वाईच ' आणी ' लय ' असतय .
वाईच दे , वाईच घे

लय दे लय घे

आई लोकांच्या शिव्या

तुझा मुडदा बशिवला

तुझी किरडी ढासाळ्ळी

तुला पिलीक आला

तुझा डबरा सवांदला

तुझा डबरा भरला

तुझ्या गुणाव ढेपसा पडला

तुझ्या किरडीचा धूर निघाला

तुझा नायनाट होउ दे

तुला वल्या .....( सकाळचा पदार्थ वापरा ) कापला ( most dangerous )

काय महार कालवा हाय

हि पूरगी कैदाशीन हाय

पोरग लय बाराच हाय ( वाईट्ट शवी)

पोरग लय लापाट हाय
लय तापाट हाय
लय बेंडल हाय
लय कळकूटं हाय
लय चावाट हाय

म्हणी

खाद बोकडाची अन काया लाकडाची

खायला कार अन धरणीला भार

आधी उल्हास त्यात फाल्गूण मास

दूष्काळात धोंडा महीना

भळपाणी अन कालच्या वाणी

बारा लूगडी अन सदा उघडी

उघड्यापशी नागड गेलं अन काकडून मेलं

ऐट बाजीरावाची अन दूकान नाडापुड्याच

किली तर दिवाळी नायतर मग शिमगा

उपासाला केळ अन वनवासाला शिताफळं

नट नटवीला अन नाग्या नाचविला

पेली तर आर्धी अन केली तर गर्दी

केला तर नाद खूळा नायतर मग गणपतपूळा

वाय वरणं कोल्हापूर करू नको ( वाई वरून कोल्हापूर use for only satara)

राजाला दिवाळी माहीत नाय

गोष्ट गोष्टीची रामा कोष्टीची

पोरींना (मूलींना हा गयागूजरा वाटतो शब्द) वापरायचे शब्द

काडांन
हत्यार

---------------------------------------------------

माझा एक मामेभाऊ अंडरवेअरला अंजिर आणि बनियनला गंजीर म्हणतो Sad
तसेच प्रातर्विधीला जाणे याला "डाउनलोड" म्हणतो. Sad

माझे आजोबा खुपच शांत स्वभावाचे होते, आजी तापट होती, ती रागावली की आजोबा म्हणायचे, ह्म्म्म कातवाकातवी नकोय. तेव्हापासुन कोणी रागावले की "कातवाकातवी नकोय" हे पेटंट.

आमच्या नागपूर साईड च्या काही म्हणी पण एकदम वेगळ्या आहेतः

१) दोन्ही हाती पुर्या आन ताई बाई खर्या Happy
अर्थ हा की एखाद्या व्यक्ती ला हे पण हवे, ते पण हवे आणि तरी कुठे ही प्रॉब्लेम नको.

२) आधी न पाहिला आवा आन मग दिसला दिवा
म्हणजे एखादी व्यक्ती आधी अतिशय गरिब असेल आणि मग पैसे मिळु लागल्यावर अचानक पणे माज करत असेल तर त्या व्यक्ती ला उद्देशून असे म्हणतात

तसेच भैताड, भयाड [अत्यंत Idiot] ह्या अर्थाने वापरतात.
जसे, अबे..... भयाड हाय का बे तु? Lol

Prasann Harankhedkar

आधी न पाहिला दिवा आन मग दिसला आवा असे हवे.

मस्त धागा आहे हा!

हुशार झाड,
झाडाखाली बसला होतास का?,
बोत करून,
टेंगळासारखं उभे रहाणे,

<< हे वाचत असताना खूप हसू आले.
----------------

कोणी फार बावळटपणा करत असेल तर जसे 'काय डोक्यावर पडला/ली का?' असे म्हणतो तसे आमच्यात 'आज काय गोळ्या चुकल्या का?' असे सहज विचारतात. (याचा अर्थ फिरलेले डोके ठिकाणावर ठेवायचे औषध घ्यायचं विसरलास/लीस का?)

तसेच 'डोके दुखणे' म्हणजे 'डोकं बुकबुकतंय'. लग्न झाले तेंव्हा बायकोला हे ऐकायला फारच मजेशीर वाटे तेंव्हा ती पुन्हा पुन्हा विचारी - 'काय होतंय?'

पाऊस पडून गेला की आजी म्हणायची आज खूप पाणी पडलं.
डोंबलं तर नेहमीचा शब्द आहे. माझी एक बहीण पुन्हा पुन्हा किंवा परत परत ला 'घडी घडी' काय तेच गं? म्हणते. तीचं ऐकून ऐकून माझ्याही तोंडी बसलाय तो शब्द. घरात एखादी गोष्ट संपली असेल तर आई संपलीये न म्हणता झालीये म्हणते, उदा डाळ झालीये , तेल झालंय.
शाळेतली एक मैत्रिण पिरीयड्स असतील तर आज माझा बर्थडे आहे, अजून एक म्हणायची पेपर चालू आहे Uhoh

Pages