पेटेंटेड मराठी

Submitted by शबाना on 13 June, 2014 - 09:43

प्रत्येक घराची, नात्याची एक वेगळी अशी भाषाशैली असते. एखाद्या सदस्याचा अगदी पेट शब्द असतो, जोक्सची जातकुळी असते आणि कोणावर कशाप्रकारचे जोक्स 'मारले' जातात हेही त्या कुटुंबाच्या कालौघात नक्की झालेले असते. पुढे आपापल्या आयुष्याच्या दिशा बदलल्या, वर्षानुवर्षे सहवास नसला तरी यातले काही शब्द, म्हणी किंवा एखाद्या घटनेच्या संदर्भात निर्माण झालेली वाक्य त्या कुटुंबासाठी अगदी सौ टक्का हसायला लावणारी, त्या त्या व्यक्तीचे स्वभावविशेष दर्शवणारी अशी असतात. मूळ भाषेतला शब्द, वाक्प्रचार या प्रक्रियेत अगदी बदलून जातो, ज्याने वापरला त्याच्या मालकीचा असल्यासारखा होतो किंवा नवीनच शब्द किंवा म्हण त्यातून तयार होते. ही खरंतर त्या त्या व्यक्तीची अभिजात कलाकृती म्हणून पेटेंटेड असायला हवी. पण हा लांबचा मुद्दा आणि त्यात काय काय करावे लागेल याची कल्पना नसल्यामुळे सध्या तरी असल्या अभिजात शब्द, वाक्यकुळींची देवाण घेवाण इथे करूयात.

माझी आमच्या अख्या खानदानात असलेली ओळख म्हणजे,' गन्ना खडा था' - संदर्भासहित स्पष्टीकरणासाठी मायबोलीवर प्रसिध्द झालेली मामू ही पोस्ट वाचावी.

http://www.maayboli.com/node/47803

आमच्या घरात लहानपणापासून ऐकलेली बाबांची त्यांच्या पापभीरू स्वभावाला साजेल अशी फटकारतानाची म्हण - तुला खाल्ले म्हशीने - मला कधीही कळले नाही कि याची उत्पत्ती कुठून झाली - आम्हा बहिणींचे यावरचे अनुमान की आपले बाबा फारच सौम्य, सोज्वळ - शिवी कधी देणार नाहीत - पण सातत्याने डोईजड होणाऱ्या कार्ट्याना ओरडायला तर पाहिजे - मग कमीत कमी नुकसानदायक ( least damaging ) असा वाक्प्रचार त्यांनी शोधला असावा - एकतर म्हस काय आपल्या पोरींना खाणार नाही याची त्यांना खात्री असावी - म्हस ही safe आणि मुलीही असे असावे - असो - लहानपणी खूप हसायचो पण गम्मत म्हणजे माझी मुलगी तीन चार वर्षाची असताना मला खूप संताप आला होता. आम्ही बालहक्कवाले म्हणून हात काय उचलता येत नाही म्हणून अगदी जोरात तिच्यावर खेकसले - तुला खाल्ले म्हशीने ! माझ्या कुटुंबात आता ही सर्वमान्य शिवी आहे- म्हणजे मी मुलीला, ती छोट्या भावाला, छोटा आमच्यापैकी कुणालाही सर्वांसमोर हा अपशब्द वापरू शकतो. माही म्हणताना म्हशीनं ऐवजी तुला खाल्लं मशीनं, असंच म्हणतो.

बाबा अगदी लहानपणापासून राजकीय कार्यकर्ते आणि पेशाने शिक्षक. कुठलीही गोष्ट सहज आहे तशी न सांगता त्याचे सर्वांगाने विश्लेषण करायची सवय ( खोड), त्यात वारंवार येणारे वाक्य - 'पण गम्मत अशी झाली की' -- आम्ही लहानपणी अगदी मन देऊन ऐकायचो, काय गम्मत असणार आहे पुढे बरं ?- कधी कळलेच नाही. बऱ्याच वर्षानी जेव्हा प्रशासकीय स्वरूपाचे रिपोर्ट लिहायला, वाचायला लागले तेव्हा कळले की - however, nevertheless-- अशा अनेक शब्दांचा सार म्हणजे बाबांचे 'गम्मत अशी की', होते. मधल्या काळात आणि आताही त्यांच्या व्रात्य मुली आणि बायको यावरून असंख्य 'गमती' करून हसत असतातच.

मोठ्या दिदीचा आवडीचा शब्द - भंपक आणि भंपकपणा करू नको. या भंपक आणि भंपकपणा शब्दाच्या पिल्लावली माझ्या आणि दोन्ही दिद्यांच्या घरी जल्मल्या आहेत की त्याची गिनती आता आम्ही थांबवली आहे . सगळ्या रागलोभांना व्यक्त करायला ही शब्दावळ पुरेशी आहे या निष्कर्षापर्यंत आम्ही पोहोचलो आहोत. उदा. भम्पू , भम्पूगिरी ( हा शब्द इग्लिश मध्ये पण आहे -कधीही ऑफिसमधून फोन करून विचारले की मनु आणि माहिपैकी कोणीतरी she is doing भम्पुगिरि अशी तक्रार असते) मग भम्पूचे लाडात आल्यावर ढम्पू, टम्पू , ढम्पुकलं, चिडून ढम्प्या असे अनेक versions तयार होताहेतच. भंपक- ढम्पक - ढम्पूकली - असे होता होता अगदी नव्या पिढीच्या माझ्या ताज्या ३ वर्षाच्या भाच्याने यात 'पुकली ढमढम' अशी भर घातली आहे.

सांगलीहून अकलूजला साधारण १२ वर्षाआधी जात होते. अशीच एक टूर, मध्येच एक रात्र बहिणीला भेटून पुढे प्रवास असा बेत. सकाळी सात वाजता एस टीत कंडक्टरच्या शेजारची सीट, दोघा बहिणींच्या प्रेमाला आणि पर्यायाने टपल्या मारून खिदळण्याला बहर आलेला. कंडक्टर आपल्या पॅडवर आकडेमोड करता करता खुदकन हसत होता आमचे बहरलेले बोलणे ऐकून. शेवटी गाडी निघण्याची वेळ, बेल वाजवताना बहिणीला म्हणाला,' नका काळजी करू फार'.

बहिणाई,' काय सांगू, अवखळ आहे फार, सांभाळून न्या लहानीला'. हसून कंडक्टरने आणि मी निरोप दिला. पुढे गप्पा, एके ठिकाणी चहा करत, अकलूज आले. उतरताना कंडक्टर मला म्हणे, ' सांगा बहिणीला, तिच्या "अवजड" बहिणीला सांभाळून पोहचवले.

आधी समोरच्या STD च्या पिवळ्या खोक्यात घुसून बहिणीला, 'अवखळ ते अवजड' प्रवास सांगितला !

तेव्हापासून प्रवासाला निघाले की मी , " अवजड" होते .

सासरी आमच्या कोणाच्याही वाढदिवसाला पूर्ण happy birthday to you म्हणतच नाहीत. कारण मोठ्या दिराच्या मुलीने २ वर्षाची असताना पूर्ण म्हणता येत नाही म्हणून happy टू यू असे म्हणलेले इतके फ़ेमस झाले आहे हि त्यानंतर येणाऱ्या सगळ्यांच्या सगळ्या वाढदिवसांना फक्त हैप्पी टू यू असंच म्हणायचा संकेत आहे.

खरे तर सासरचे खूप किस्से आहेत कारण त्यांच्याच भाषेत सांगायचे तर सगळेच equally 'पाजळत' असतात. पण वारसाहक्काने त्याचे पेटंट दुसऱ्या एका माबोकरीण बाईंकडे जाते, तरीही पुढील किस्सा सांगितलाच पाहिजे. तुमच्या घरी काय काय म्हणतात असे अगदी विस्मयचकित होऊन उद्गार काढले असता प्रिय नवऱ्याने ही गोष्ट सांगितली. यात कोण कोणास म्हणले हे बाजूला सारून मूळ कथाभाग सांगते. ' शी किती घाण पादण्याचा वास', असे म्हणले असताना प्रतिप्रश्न, 'तुम्ही फार सुगंधी पादता वाटतं !' . हे ऐकल्यावर जेव्हा घरातल्या सार्वजनिक ठिकाणी बसले असता असे नाक बंद करायची वेळ आली तर गुमान तिथून पलायन करणे, हा एकच मार्ग. उगाच काही बोलले आणि असला प्रतिप्रश्न आला तर खरे किंवा खोटे उत्तर द्यायच्या फंदात कोण पडणार?

वासावरून थोडे विषयांतर ( भाषांतर ) होईल पण आणखी एक किस्सा. माझी पहिली वाहिली नोकरी बारावीनंतर पाचगणीच्या म्यप्रोमध्ये. तिथले प्रॉडक्शन म्यानेजर हे उत्तर प्रदेशचे शुध्द हिंदी भाषिक मिश्रा'जी', अशा 'जी' लोकांसमोर आमचे हिंदी म्हणजे टाईमपास मधल्या शाकालसमोर दगडूचे म्हराटी. मिश्राजी मात्र अतिशय सौम्य, सालस माणूस. फ्याक्टरीत ** कुठल्याही फळाचं प्रोसेसिंग होत असले की घमघमाट सुटायचा. एक दिवस पायनाप्पल जॅम बनवत होते. मी त्या घमघमाटाने अगदी हुंगून ( मुग्ध, भारावून असे काही म्हणता येत नाही आणि नेमके विशेषण सुचत नाहीये ) जाउन त्यांना म्हणले, ' मिश्राजी क्या बास आ रही है !' मिश्राजींचा चेहरा अगदी कावराबावरा . क्या बास आ रही है, शबाना ? दोन तीन वेळा सांगितल्यावर त्यांना मला काय म्हणायचे होते ते कळले. त्यानंतर अर्धा तास त्यांनी बास म्हणजे काय आणि मला जे म्हणायचे होते त्यासाठी खुशबू, सुगंध तत्सम शब्द समर्पक आहेत, हे समजावून सांगितले. पण अजूनही अननस आणला की मला त्या 'बास' चीच आठवण येते.
(*** factory, mapro यातला ya उच्चार लिहायला जमत नाहीये )

लग्न झाल्यावर थोडी एकमेकांच्या स्वभावाची वास्तववादी ओळख झाल्यावर मी नवऱ्याला म्हणले अरे कधी तरी Romantically बोलत जा -- तेव्हा त्याने 'रोमन टिकली' कसं बोलतात हे माहित नसल्याची कबुली दिली होती. पण त्यानंतर प्रेमाचे दोन शब्द नवऱ्याकडून म्हणजे 'रोमन टिकली' !

लोकहो, तुमच्याकडचे असे भंपक शब्द , वेगवेगळ्या टिकल्या ऐकायला आवडतील. मराठी भाषा अस्तास चालली आहेची ओरड आपण नेहमी ऐकतो, आपापल्या परीने शब्दभांडार वाढवूयात का इथे. माय, बाप, बहिण आणि इतर नातीबोली वाचायला आवडेल. Happy

विषय: 
साहित्य
नातीगोती
Groups audience: 
गुलमोहर - विनोदी लेखन
Group content visibility: 
Public - accessible to all site users
शेअर करा

माझ्या एका चुलत भावाच्या लग्नाकर ता
मंडळाच्या पुस्तकात अपेक्षा या column मधे " व्यवस्थीत बाराव्वी" असे लि हीलेले होते
आता कधीहि व्यवस्थीत हा शब्द एकटा नसतो बाराव्वी असतेच

Submitted by प्रितीभुषण on 16 June, 2014 - 03:12

"तर संगायचं तात्पर्य म्हणजे"... मराठी च्या बाई इयत्ता ५-७
"नाना ची टांग"- काका
"लमच्या"?? तेच काका (अर्थ माहित नाही)
" मुच्चं"- चिवट पावसाळी हवेने गरठलेले (बिस्कीट, पोहे, चिवडा तत्सम पदार्थ)
"कपोडे"- पकोडे इति बहीण

माझ्या लग्नात, चुलत भावाने (वय वर्षे ४-५), मला "बिजली" हवी म्हणुन गोंधळ घातलावता.
त्याला जिलेबी हवी होती!!

परवडेबल!

"कामाची कमळी"- कामाचा उरक असणारी- बाबा

काडीकुची- काहिहि कचरा गोळा करणारी!- बाबा

आठवेल तसं लिहिते अजुन..

Submitted by धनुकली on 16 June, 2014 - 03:14

ही पेटंटेड (मराठी) भाषा पार भिनते रक्तात. ती पुढच्या पीढीत जाणार ह्याची 'भयंकर सुर्रेख भीती' आहे.>>

हो गं दाद.. मलाही ही भीती आहे Wink Happy

Submitted by धनुकली on 16 June, 2014 - 03:16

माझा चुलत भाऊ लहानपणी (२-३ वर्षाचा असताना) कोकणात रहायला होता. आजूबाजूच्या लोकांकडून त्याला बर्‍याच शिव्या माहीत झालेल्या होत्या. त्या वापरायला पण त्याला आवडायचे. राग आला की तो म्हणायचा "मेतीकातीबुतीकाती". ते डीकोड केल्यावर समजले की त्याचा अर्थ "मेली कार्टी *** कार्टी" असा आहे. Lol

मग आम्ही पण ही अगम्य भाषेतली शिवी द्यायचो. कारण खरे अपशब्द वापरण्याची तेव्हा हिम्मत नव्हती. Wink

Submitted by मी नताशा on 20 June, 2014 - 00:14

'परवडेबल' हा शब्द आमच्या बाबांचा पण होता.
आईचा एक पेटंट शब्द. घरात जिकडे तिकडे दोरीवर अस्ताव्यस्त कपडे टांगलेले दिसले की ," ह्या काय 'धजापताका' लावल्या आहेत??/! धजा म्हणजे ध्वजचा अपभ्रंश!
भावाची काही पेटंट वाक्य... "नैतर काय!", "हान्नातरम्हणे( हो ना, तर म्हणे)

Submitted by मी_आर्या on 16 June, 2014 - 03:27

अरे मस्तच आहे धागा.
आता अमच्याकडली लिस्ट.
माझा लेक लहान असताना तयार झालेले
हॅपी टू -केक ( वय वर्ष २ अस्तानाचा)
इन्ना - आई (माझ्या नावाचा अपभ्रंश करून मला इन्ना म्हणायला लागला पण नंतर भुभुची पिल्ल आणि त्यांची इन्ना, बदकाची पिल्ल आणि इन्ना, असा आईला समानार्थी झाला . )
थापलीपिठ-थालीपिठ.
चप्प्पा -चपाती. हिरवी चप्पा, -पालक पराठे, गोड चप्पा -पुरण्पोळी, चिक्कट्चप्पा -गुळपोळी.
रमतोली - रांगोळी.
वय सहा असताना आजूबाजुचे लोक त्यांच्या कामावरून नाहीतर गाडीवरून ओळखले जायचे , आजतागायत त्याना तशाच हाका मारल्या जातात. केस्काका-सलून्वाले, बस्काका,केककाका,औषधकाका, कचराकाका,झेनाज्जी,झेनब्बु(माझे आईबाबा त्यावेळी त्यांच्याकडे झेन गाडी होती)
आता सोळाव्या वर्‍शी श्ब्द्संग्रह 'जबराट' आहे- त्या इंग्लीश च्या टिचर्ने आज फारच आंबवल. किंवा वाट पाहुन आंबला तो.,
त्यात्काय सोप्पय हा एक नव्यानी आलेला शब्द. स ह ज. मधे पॉज घेउन.
तसाच झंप्या हा शब्द आहे , बस एक ही शब्द काफी हय ;)हा वापरतानाच्या टोन वरून , भांडणाची सुरवात, भांडणाचे मिटवणे , नविन मागणी , तिव्र णिषेध , अजून काय काय व्यक्त होत. Happy

Submitted by इन्ना on 16 June, 2014 - 04:09

सिंधड्डिच्या, सुक्काळिच्या - या दोन कोल्हापूरच्या फेमस शिव्या.

गंड्डिव फशिव वाढिव - हे तिन्ही शब्द ओळित एका चालित म्हणायचे. एखादा माणूस कोणतीही गोष्ट वाढवून चढवून सांगत असेल तर त्याला लागू पडतो.

टेमं देईन - रट्टे/धपाटे देईन. कोल्हापूरात कुणी फसवेगिरी केली की टेमं दिन्..(देईन) असं म्हणतात)

त्याच्याशी बोलू नकोस ते पोरगं बाजगट आहे.
बाजगट - बाद गट - बादगटातलं...अभ्रंशांती बाजगट.

वडापनं जाऊया - कोल्हापूरचा पेटंट. शेअर रिक्षा = वडाप.

Submitted by दक्षिणा on 16 June, 2014 - 05:31

बेळगावच्या मराठी भाषेत 'पाप' हा शब्द बिचारा ह्याअर्थी वापरतात, आमच्या शेजारी राहायच्या त्या ताई, आम्ही ज्याला बिचारा किंवा दया आली की अरेरे म्हणायचो तिथे त्या ताई 'पाप ग, पाप ग' असं म्हणायच्या आधी आम्हाला कळायचं नाही कारण पाप शब्द आम्ही वेगळ्या अर्थाने वापरतो मग लक्षात यायला लागलं.

Submitted by अन्जू on 16 June, 2014 - 06:17

दिनेशदा सिक्स सीटर वगैरे मोठ्या रिक्षा असतात त्यांना बहुतेक वडाप म्हणतात, मला पण आधी कळायचे नाही पण ग्रामीण कथांतून हा शब्द बऱ्याचदा वाचला.

Submitted by अन्जू on 16 June, 2014 - 06:19

वडापचा अर्थ मला आजतागायत कळलेला नाही.<< प्यासिंजरं वढत जातो की नाई, म्हनून वडाप असं एका ट्मटमवाल्याने मला ज्ञान प्रदान केलंय!!!! Proud

अन्जू, पाप आमच्याकडे पण्फार फेवरेट शब्द आहे.

बार्शीला स्वयंपाकाला एक बर्‍यापैकी वयस्कर काकू यायच्या, त्यांना पोरं "ह्रितिक रोशन" म्हणायची. पोरं राहूदेत अगदी माझी आज्जीसुद्धा "ह्रितिक काकू आल्या नाहीत का" असं म्हणायची. काकू बिचार्‍या दिसायला साध्यासरळ होत्या. मग यांना असेनाव का म्हटल्यावर मामेबहिणीने सांगितल त्यांच्या एका हाताला सहा बोटं आहेत!!

Submitted by नंदिनी on 16 June, 2014 - 06:23

मुंबई पुणे हायवेला सरसकट मेधा हायवे म्हणतात. अनेकदा एस टी गाड्यांवरही तसे लिहिलेले असते.

माझी मावसवहीनी देवरुखला असते. तिला तिचा वाढदिवस विचारला तर म्हणाली, मे दहा... म्हणून तर माझे नाव मेधा.

Submitted by दिनेश. on 16 June, 2014 - 06:30

अन्जू, बागलकोटी आणि धारवाड.

इन्ना, बेळगावी बोली त्या हेलासकट इमाजिन करणे कठिण आहे. काय तर सांगायचं ओ!!!

Submitted by नंदिनी on 16 June, 2014 - 06:34

माझ्या आईचे बालपण धारवाडला गेले आहे त्यामुळे तिचे मराठी थोडे वेगळे आहे. ती दिवा बंद कर म्हणत नाही. ती दिवा काढ म्हणते Happy

Submitted by मी नताशा on 16 June, 2014 - 06:58

आमच्याकडचे कारवारी, पंखा सोड असे म्हणायचे.
मावशीकडे बांगडी वाढवली, नारळ वाढवला असेच म्हणतात.. फुटणे, फोडणे शब्द अगदी वर्ज्य !

Submitted by दिनेश. on 16 June, 2014 - 07:43

दिनेशदा बांगडी, मंगळसूत्र ह्या गोष्टींसाठी जनरली वाढवली, वाढवले असाच शब्दप्रयोग करतात.

नारळ फोडला आम्ही म्हणतो पण बहिणीच्या सासरी रायगड जिल्ह्यात नारळ वाढवला असेच म्हणतात आणि खोबरे खरवडले, आम्ही खोबरे खवले म्हणतो.

हाच प्रकार धिरडी आणि घावन, यात आहे.

Submitted by अन्जू on 16 June, 2014 - 07:48

कर्नाटकातील मराठी भाषिकांच्या बोलण्या लिहिण्यात कन्नड हेल असणारे शब्द अगदी सहजीगत्या येत असतात.

जी.ए.कुलकर्णी यांच्या विविध कथांतून त्यांचा वापर केल्याचे दिसते.
खोड्यात पाय अडकवून चालणे भाग असलेल्या श्रीमंताघरच्या मंगलकडे पाहून लोक हळहळत....एवढी देखणी पोरगी पण पायावर वारे गेल्याने मोडकी होऊन बसली होते...तिच्याकडे पाहत पोरे म्हणत, "मंगल पाप !". इथे पाप म्हणजे काय त्याचा खुलासा जी.ए. करत नाहीत. पण धारवाड हुबळीची मराठी भाषा ज्याना माहीत आहे ते ओळखतात "बिचारी मंगल..."

"अव्वा" चा तसा अर्थ नेमका नाही (आईला "यव्वा" म्हणतात), पण ज्यावेळी एखादी आश्चर्यचकीत करणारी घटना पाहिली की मुलगी डोळे मोठ्ठाले करीत "अव्वा...." करते. व्वा चा सूर दीर्घ केला की हवा तो परिणाम मिळे.

Submitted by अशोक. on 16 June, 2014 - 08:04

महाराष्ट्र राज्य परिवहन मंडळाचे खास शब्द आहेत..

यष्टी, रातराणी, स्टापचा माणूस, टेंपरवारी, शिक, वस्तीची गाडी, शिटा, प्रासंगिक करार, विनाथांबा, विनंति थांबा, विनावाहक, यात्रा स्पेशल...... हि लिस्ट आणखी वाढवता येईल.

Submitted by दिनेश. on 16 June, 2014 - 08:34

एकदम वन्टास लेख आणि प्रतिक्रिया..

मित्राचे काही खास शब्द - हनसनाळ्या, भुसनळ्या, टरमाळ्या, गैबन्या.

कटर मारणे, कन्नी कापणे,

एखादा फारच वेड्यासारखा वागायला लागला तर डोक्यावर पडलाहेस का? असं विचारायच्या ऐवजी लहान पणी डोक्यावर नर्स पॅड पडलाय का? किंवा डोक्यात रांगोळीचा डबा पडलाय का? असले प्रश्न विचारले जातात आमच्यात..

Submitted by हिम्सकूल on 16 June, 2014 - 08:52

बांगडी, मंगळसूत्र ह्या गोष्टींसाठी जनरली वाढवली, वाढवले असाच शब्दप्रयोग करतात.
<<
दुकानदारही रात्री दुकान बंद करीत नाहीत. वाढवतात.

Submitted by इब्लिस on 16 June, 2014 - 08:58

Pages