हिरना... समझ-बूझ बन चरना

फार सुंदर गाणं आहे हे!! पण अर्थ मला ही माहिती नाही नीट. समजून घ्यायला आवडेल.

गजाभौ, तीन बनं कोणती हे कुठे स्पष्ट होत नाहीये, पण पाँच हिरना ही बहुधा पाच ज्ञानेंद्रियं असावीत आणि पंचवीस हरिणी (यात पंचवीस या आकड्याला महत्त्व नसावं, 'छप्पन पाहिलेत' टाइप) म्हणजे या ज्ञानेंद्रियांना सतत भुलवणार्‍या संवेदना असाव्यात.
हे सगळे शारीर सुखविलास म्हणून माँस / खाल (त्वचा) इत्यादींचा उल्लेख. ज्या माँसाकातडीच्या प्रेमात स्वतःला विसरतो आहेस, ती एक दिवस तुला विकून खाईल - अशा अर्थी.
हे सगळे अज्ञानी कारण त्यांना आत्म्याच्या खर्‍या स्वरूपाचं ज्ञान होऊ शकत नाही. (तो पंचेंद्रियांना दृग्गोचर नाही.)

(या विचारधारेनुसार पहिली दोन बनं ही मन आणि बुद्धी असतील की काय अशी शंका येते. तसंच पाँच पारधी ही पंचमहाभूतं असतील काय अशीही.)

आहे माझ्याकडे याचा अर्थ. सेव्ह केलाय कोठेतरी. शोधते आणि देते इथं.... कबीराच्या गूढ रचनांपैकी एक रचना समजली जाते ही. मस्त मस्त

तीन बनं .... तिसरं बन म्हणजे भौतिक सत्य / वास्तव जे आपण आपल्या इंद्रियांमार्फत अनुभवतो. दुसरं बन म्हणजे चित्ताचं साम्राज्य, आपली बुध्दी, चित्त यांचं विश्व. त्यात ऋषी, मुनींनी खोल ध्यानात ऐकलेले ध्वनी, नाद, पाहिलेले चित्र / दृश्य इत्यादी हेही येते. आणि पहिलं बन म्हणजे आत्म्याचं विश्व. जिथे जीव व शिव एकच असतो. तेव्हा कबीर म्हणतो की पहिल्या बनात चरा, दुसर्‍या बनात देखील चरा, पण तिसर्‍या बनात असे चरु नका. कारण ते ऐहिक सुखाचं बन आहे.
का? कारण तिसर्‍या बनात मनुष्याची सुखलोलुप प्रवृत्ती ही पाच इंद्रियांच्या ताब्यात असते. पंचेंद्रिये ही शिकारी असतात. शिकारी प्रवृत्तीचं प्रातिनिधित्व करतात. त्यांच्या हल्ल्याच्या परिघापासून दूर राहायला कबीर सांगतो.

पंचेंद्रिये म्हणजे पाच हरणे. हरणासारखीच ती चंचल असतात. ही पाच हरणे तिसर्‍या म्हणजे ऐहिक भोगांच्या बनात सुखाच्या शोधात हिंडत असतात. पाच कर्मेंद्रिये व पाच ज्ञानेंद्रिये मिळून पंचवीस तर्‍हांनी भौतिक जगाचा आस्वाद घेता येतो. पण हे अनुभव काही स्थायी नाहीत. अक्षय नाहीत. चिरंतन नाहीत. ते टिकत नाहीत. पण तरीही ह्या पंचवीस तर्‍हांनी भौतिक सुखाचा पाठपुरावा करणे चालूच राहते. कबीर म्हणतो की या तर्‍हांपैकी कोणतीच तर्‍हा / प्रकार हा सत्य पाहण्यासाठी / दिसण्यासाठी पुरेसा नाही.

शेवटी ह्या सर्व पाठपुराव्याचा अंत (भौतिक सुखांच्या मागे धावण्याचा अंत) पाच इंद्रियरूपी शिकार्‍यांनी शोध घेण्याच्या चेतनेला मारून टाकण्यात होतो. ह्या सर्व तर्‍हा केवळ भूक भागविणे, सौंदर्य वर्धन करणे आणि भौतिक जगाला आणखी सजवण्यापुरत्या कामी येतात. परंतु त्या सत्याचा मागोवा घेत नाहीत.

मग अशा ह्या विषण्ण करणार्‍या वास्तवातून कोणता मार्ग आहे का? कबीर म्हणतो की सुखाच्या मागे धावण्याला कारण आहे ते मन. म्हणून इंद्रियांना ताब्यात ठेवण्यापेक्षा मनाला ताब्यात ठेवणे गरजेचे आहे. पण ते तर फार कठीण काम आहे. म्हणून कबीर पुढे म्हणतो की असं जे (काबूत न राहणारं) मन आहे ते अंतर्यामी अशा (अंतस्थ) गुरूच्या चरणी अर्पण करा. तो गुरू तुम्हाला मार्ग दाखवेल. खर्‍या सुखाचा खजिना गवसेल. ते सुख अक्षय असेल, चिरंतन असेल, समृध्दतेने परिपूर्ण असेल.

कर्मेंद्रिये म्हणजे काय?

धन्यवाद्,हे खुपदा एकते, अर्थ एकदा समजुन घेण्याचा प्रयत्न केला होता, अकु. धन्यवाद अर्थाबद्दल !

ज्ञानेंद्रिये - २ डोळे, २ कान, त्वचा, जीभ, नाक
कर्मेंद्रिये - २ हात, २ पाय, लिंग/योनी, गुद, वाणी
कर्मे -
१ - उत्सर्ग (बाहेर टाकणे)
२ - आनंद
३ - ग्रहण (घेणे)
४ - गमन (हालचाल करणे)
५ - भाषण (बोलणे)

गजानन आणि अकु. धन्यवाद... हे भजन एकदम क्लास आहे..

मस्त सुरूवात दिवसाची!

उनमे एक चतुर ना - याचा काय संदर्भ?

भौतिक जगातील सुखांचा शोध घेणार्‍या पंचवीस तर्‍हा / पध्दती बाह्य सुखाचा उपभोग घेणे, त्याचा शोध सातत्याने, निर्दयपणे चालूच ठेवतात. पण त्यातील एकही तर्‍हा ही सर्व सुखे चिरंतन नाहीत, कायम टिकणारी नाहीत हे सत्य पाहण्याइतपत चतुर / चलाख नसते.

अकु धन्यवाद! गजानन खरोखर कुमारांनी इतकं आळवून आळवून गायलंय कुमारांनी गायलेली निर्गुणी भजनं ऐकणं हा एक वेगळाच सुरेख अनुभव आहे.

धन्यवाद अकु.

जीडी, अरुंधती खूप धन्यवाद.

गजानन, एके ठिकाणी हरीण म्हणजे पंचेंद्रिये म्हटलंय, तर दुसर्‍या ठिकाणी हरीण म्हणजे सुखाची अभिलाषा, सुख धुंडाळत राहण्याची वृत्ती असं म्हटलंय.
पाच शिकारी म्हणजे 'पाँच संवेदी उत्तेजना'' असे म्हटले आहे, ज्याला sensory stimuli असे म्हणता येईल. आता पंचेंद्रिये म्हणजे पाच उत्तेजना होतात का, असा विचार केल्यावर मला जाणवले की नाही, पाच इंद्रिये म्हणजे डोळे, नाक, कान, जीभ, त्वचा. आणि उत्तेजना किंवा स्टिम्युलाय, म्हणजे दृश्य, गंध, ध्वनी, चव आणि स्पर्श.
तसा विचार केला तर अर्थ लागतोय.

क्या बात है. धन्यवाद लोक्स.