भाषा (२) : शब्दवेध व शब्दरंग

Submitted by कुमार१ on 31 March, 2023 - 21:53

भाग १ इथे : https://www.maayboli.com/node/78349
......................................................................................................................
दोन वर्षांपूर्वी सुरू केलेल्या पहिल्या भागाची पृष्ठसंख्या बरीच वाढल्याने नवा भाग काढत आहे.
सर्व नव्याजुन्या वाचकांचे आणि प्रतिसादकांचे स्वागत !

नव्या वाचकांसाठी सूचना :
१. या भागात शक्यतो मराठी आणि अन्य मूळ भारतीय भाषांबद्दल लिहावे.
२. इंग्लिश आणि अन्य परदेशी भाषांमधील रंजक मुद्दे लिहिण्यासाठी हा धागा उपलब्ध आहे (https://www.maayboli.com/node/62893).

अर्थात ही विभागणी ढोबळमानाने आहे ;चर्चेच्या दरम्यान आंतरभाषिकता येऊ शकते.
सुस्वागतम !

येऊद्या भाषेविषयी काहीही..

अपभ्रंश, अर्थभ्रंश.. .. बहुरंगी आणि बहुढंगी शब्दप्रयोग.. आणि बरंच काही रंजन ..........

विषय: 
शब्दखुणा: 
Group content visibility: 
Public - accessible to all site users

एक शंका :
मातोश्री हा ‘मातृश्री’चा अपभ्रंश आहे.
https://bruhadkosh.org/words?shodh=%E0%A4%AE%E0%A4%BE%E0%A4%A4%E0%A5%8B%...

परंतु, ‘पिता’च्या बाबतीत पितृश्री/ पिताश्री असा शब्द काही कोशात सापडला नाही. तसेच पितोश्री असाही त्याचा अपभ्रंश कधी ऐकला नाही.

पितृश्री/ पिताश्री मराठीत बरोबर का नाही ?

डॉक्टर, तुम्हांला शब्दकोश वाचायला आवडतात, तसे व्युत्पत्तीकोशही आवडतील. आंतर्जालावर उपलब्ध आहेत का माहीत नाही.
हा छापील दिसला. लेखकाचं नाव ओळखीचं वाटतंय. बहुतेक लोकसत्तेत सदर लिहीत होते.

भरत धन्यवाद.
मराठी व्युत्पत्तीकोश >>>
हो ना ! पण ते आंतरजालावर उपलब्ध झाले तर खूप छान होईल. छापील साठवायला आता नको वाटते.
( इंग्लिश व्युत्पत्तीकोशांचा भरपूर आनंद घेत आहे).

कंबुकंठ

हा शब्द सौंदर्यलक्षण म्हणून आलेल्या वर्णनात वाचला.

“ग्रीवा सुंदर कंबु जैशी”

कोशात अर्थ बघितला तर -

कंबु = शंख
शंखासारखा गळा Happy

अनिंद्य आहाहा. कंबुकंठी, सिंहकटी स्त्री वगैरे शब्द खूपदा वाचलेले आहेत. कंबु चा अर्थ माहीत नव्हता. शंख फारच मस्त.
क + अंबु असे असेल का?
अंबु म्हणजे पाणी. कदाचित हपांना माहीत असेल.

हा हा. मला एवढं माहीत नाही हो. फक्त क अंबु याची संधी कंबु होणार नाही एवढं सांगू शकतो. Happy

या रेटने मी व्याकरण विषयक कमेंटी करायला लागलो तर लवकरच लोक मला वेगळ्या अर्थाने कम्बुकंठ म्हणतील - म्हणजे कायम कुणाच्या तरी नावे शंख करणारा गळा.

हपा Happy
>>>> क अंबु याची संधी कंबु होणार नाही एवढं सांगू शकतो. Happy
ओके ओके
>>>>.म्हणजे कायम कुणाच्या तरी नावे शंख करणारा गळा.
कोणीतरी ते केलच पाहीजे हपा. तुम्ही बरोबर करताय. आम्हालाही समजतं ना. तुमचे प्रतिसाद आवडतात.

Happy _/\_

>>>>>>>जरूर शंख करा. आवडतो आहे आम्हाला
क्या बात है! अतोनात समर्पक म्हण वापरलीत कुमार सर.

हपा Lol

हर्पा, प्लीज रेट असाच राहू द्या. मला अतोनात आदर व कौतुक वाटते. वाळूचे कण हातातून सुटतात तशी भाषेची समृद्धी लयाला जात आहे, कुणीतरी ओंजळ धरून आजचं मरण उद्यावर ढकलणं फार आवश्यक आहे. Happy

'कंबु' प्रथमच ऐकलं. क आणि अंबु=कांबु होतं. क् (क हलन्त )नाही. पण शंख लक्ष्मीचा भाऊ आहे कारण दोघांचे बाबा रत्नाकर - समुद्र मंथनातून आलेले म्हणून. आणि अंबुजा म्हणजे लक्ष्मी, मग लहानपणी त्यांना 'अंबु -कंबु' म्हणत असतील लाडानं. Wink

वर लिहिलेले ...
माता-पिता या फरकाबद्दल कोण सांगू शकेल ?

इथे इतरही अर्थ सांगितले आहेत 'कंबु'चे, पण व्युत्पत्ती कळली नाही.
ते क्+अंबू नसून 'कं + उ'चा अपभ्रंशित उच्चार असावा असं दिसतंय - आता संस्कृत जाणकारांना काही क्लू लागत असेल तर सांगा. Happy

मराठी भाषेविषयी कळकळीने लिहिलेला लेख इथे वाचला : https://pudhari.news/sampadakiy/641315/far-from-being-a-classic-language... त्याच्या मध्यवर्ती चित्रात
“शब्दकोष”

असे लिहिलेले पाहून थोडा चक्रावलो. आतापर्यंतची समजूत अशी होती की शब्दकोशातला ‘श’ हा असाच असतो.

मग छापील शब्दरत्नाकरमध्ये पाहिले तेव्हा ‘कोश’चे खालील सर्व अर्थ दिले आहेत :
आच्छादन, खजिना, शब्दसंग्रह, रेशमाच्या किड्याचे घर, इत्यादी
आणि,
“कोष” या शब्दापुढे ‘कोश पहा’ असे लिहिलेले आहे. याचा अर्थ, शब्दको/ “शब्दकोष” हे दोन्ही प्रकार चालू शकतात असे दिसते…. ?

(बृहदकोशात कोशकोष या दोन्ही शब्दांना एरर येते).

कोष/श वरून आठवले :

षट्कोणी की षटकोनी?

हिंदीत पहिले अचूक पण मराठीत ?

नुकतंच एक नविन पुस्तक बघण्यात आलं. अगदी वरवर चाळलं पण छान वाटलं.

लिहू या बिनचूक मराठी - श्रीपाद ब्रह्मे, नेहा लिमये.

https://maharashtratimes.com/editorial/samwad/lihuya-binchuk-marathi-boo...

https://www.amazon.in/Lihoo-Binchook-Marathi-Shripad-Brahme/dp/B0C3R311RM

https://pustakwalas.com/product/lihu-ya-binchuk-marathi/

लिहू या बिनचूक मराठी - >>
मुळात पुस्तकाचे शीर्षक "लिहुया बिनचूक मराठी" असे हवे, नाही का?

खरं आहे. कन्नड सिनेमा कांतारा जेव्हा आला, तेव्हा हा शब्द पहिल्यांदा ऐकला. त्याच अर्थाने वापरतात तो शब्द.

Pages