फ्रेंच भाषेबद्दल दोन शब्द...मराठीमधून!!

काही कारणांमुळे फ्रेन्च भाषेतील काही विशेष स्वर (जे इंग्लिशमधे नाहीत) इथे लिहिता आलेले नाहीत. त्या ऐवजी e' (e-acute) , u` (u-grave) असं लिहिलं आहे.
----------------------------------------------------------------------
बोनजुर मादाम ए मिसिअर... (Bonjour Madam et Monsieur) अर्थात, नमस्कार सभ्य स्त्री-पुरुषहो,
फ्रेंच भाषा व लोकांबद्दल जगभरात (म्हणजे इंग्लिश बोलणार्‍यांमधे) बर्याच (कान)गोष्टी पसरलेल्या आहेत. त्यातीलच एक त्यांच्या भाषेबद्द्ल. फार गोड (खरं तर रोम्यांटीक) भाषा आहे म्हणतात. माझा व या भाषेचा कधी संबंध येइल असं वाटलं नव्हतं. पण जेंव्हा Long Term प्रोजेक्टसाठी फ्रांसला जायचं पक्क झालं तेंव्हा फ्रेंच शिकण ओघानं आलच.

मी काही फ्रेंचचा 'अभ्यास' केलेला नाही (आणि मराठीचाही!!) पण मला जो काही अनुभव आला ही भाषा शिकताना, तो इथे मांडण्याचा हा प्रयत्न!!

तशी ऐकायला ही भाषा खरोखरच मधुर आहे (तुम्हि म्हणालचं, मग मराठी काय मधूर नाही का?) पण शिकायला फारच अवघड, ते का ते पुढे येइलच. फ्रांसमधे कोणी इंग्लिश बोलतं नाही असं ऐकलं होतं... आता अनुभवही घेतला!! त्यांचपण बरोबर आहे म्हणा, सर्वांना फ्रेंच येत असेल तर दुसर्‍या कुठल्या भाषेत बोलायला ते मराठी थोडेच आहेत!! बरं ते जाउदे, मी विसरलोच की मला फ्रेंचबद्दल लिहायचय, मराठी बद्दल नाही... पण काय करणार, तुलना ही होणारच.

Champs-E'lyse'es
फ्रेंचबद्दल सर्वात मोठ्ठा आक्षेप म्हणजे, 'ते लिहितात एक आणि बोलतात वेगळच'.

आमच्या बाबतीतलाच एक अनुभव सांगतो, माझ्या फ्रेंच बॉसने 'शोंम्सेलिसे' नामक रस्त्याचे बरेच कौतुक केले (फ्रेंच लोक याला जगातला सर्वात सुंदर रस्ता म्हणतात... मला त्याच्या सौंदर्या बद्दल काही म्हणायचे नाही!!!). आम्हि त्याचे सौंदर्य पाहायला गेलो, पण आम्हाला तो रस्ता काही केल्या सापडेना, तिथेल्या सर्वात मोठ्या रस्त्याचे नाव होते, 'चाम्प्स्-इलिसेस'! दुसर्या दिवशी बॉसला हे सांगितल्यावर तो पण चकित. मग त्याच्या हा घोळ लक्षात आला, दोन्ही उच्चार त्याच रस्त्याचे होते, यानंतर तो जागेची नावं लिहिनुच देतो!!

तर सांगायची गोष्ट म्हणजे, आम्ही केला तो इंग्लिश उच्चार आणि बॉसचा होता फ्रेंच उच्चार (आणि बरोबरपण हे सांगायला नको). फ्रेंच उच्चारांच्या नियमांनुसार,
ch - श,
am - एम्,
*s e* - से (Liaison: साधारणत: शब्दाचे शेवटचे अक्षर व्यंजन असेल तर उच्चार करत नाहीत पण पुढच्या शब्दाचे पहिले अक्षर स्वर असेल तर दोन्ही अक्षरे (व्यंजन + स्वर) मिळुन उच्चार करणे, याला 'लिएसाँ' चा नियम म्हणतात),
e' - ए
असे करुन Champs-E'lyse'es ला म्हणायचं 'शोंम्सेलिसे'!!!

आपल्याकडे कसं, 'क ला काना - का', एकदम सोप्प. फ्रेंचमधे मुळाक्षरं आणि त्यांचे शब्दातले उच्चार यांचा कधी कधी काहीच संबंध नसतो!! जसं 'y' ला 'इग्रेक' आणि 'W' ला 'डुब्लवे' म्हणतात पण शब्दात जर ही मुळाक्षरं आली तर त्यांचा उच्चार तसा होत नाही (इंग्रजी सारखाच होतो). दुब्ल वे म्हणजे डबल व्ही (अर्थात डब्ल्यू)

W ला ड्बल V म्हणतात यावरुन आठवलं, फ्रेंच आकडे पण मजेशिर आहेत.
१ ते १६- (मराठी / इंग्रजी सारख) प्रेत्येक आकड्याला वेगळा शब्द
१७, १८, १९ - dix-sept, dis-huit, dis-neuf, म्हणजे, दहा(आणि)सात, दहा(आणि)आठ, दहा(आणि)नउ!!
२०, ३०, ... ६० - (मराठी / इंग्रजी सारख) प्रेत्येकी वगळे शब्द
२१, २२, ... ३१,..., ६१.. - (मराठी / इंग्रजी सारख) XXवीस / twentyXXX,...
७० - soixante-dix, म्हणजे, साठ(आणि)दहा
७७ - soixante-dix-sept, म्हणजे, साठ(आणि)दहा(आणि)सात !!!
सर्वात विनोदी म्हणजे,
८० - quatre-vingts, म्हणजे, चार(पट)वीस
त्यामुळे,
९९ - quatre-vingts-dis-neuf, म्हणजे, चार(पट)वीस(आणि)दहा(आणि)नउ... ४*२०+१०+९ = ९९...

spelling आणि उच्चार या बाबतीत स्पॅनिश लोकांना मानलं पाहिजे. 'फुटबॉल' चं spelling होतं, 'futbol' !! बार्सिलोनाच्या मेट्रोमधे पुढच्या स्टेशनचं नाव स्पिकरवर सांगतात, असं पॅरिस मेट्रोत करत नाहीत. पण मग वाटलं, जर तसं केलं तर spelling आणि उच्चार यांच्या तफावतीमुळे बाहेरच्या लोकांचा गोंधळच होइल.

हा घोळ इंग्लिश व फ्रेंच लिपी सारखी (Latin) असल्यामुळेपण होतो. ज्यांना इंग्लिश येत नाही त्यांचे उच्चार चांगले असतात (शब्द वाचता आला तर!!). आम्हि शब्द बरोबर वाचतो पण उच्चार चुकतो.

उच्चार सारखे आणि अर्थ वगळा:
ही भानगड इंग्लिश मधेपण आहे (dear-deer; meat-meet; right-write वगैरे) पण तशी कमी प्रमाणात (मराठी/हिंदीत अशी काही भानगड आहे का हो?) फ्रेंचमधे विचारुच नका...
- ou (किंवा), ou` (कुठे) : दोन्हिचा उच्चार 'ऊ'
- marche (चालणे), marche' (बाजार) : दोन्हिचा उच्चार 'मार्शे'
आणि आजुन बरेच!!

या सगळ्यामुळे माझा तर फारच गोंधळ उडतो... शाळेत असताना स्पेलिंग पाठ करायच्या नावानी बोंबच होती... मराठीत बरं होतं वेलांटी चुकीची असली तरी शब्द वाचता तरी यायचा (आणि अर्थपण बदलायचा नाही).. फ्रेंचमधे तर थोडं स्पेलिंग (किंवा उच्चार) चुकलं की अर्थ बदललाच! हे वरचेच शब्द पाहा ना,
ou (किंवा), ou` (कुठे)
marche (चालणे), marche' (बाजार)

आवाज का शब्दः
अजुन एक वैताग आणणारी गोष्ट म्हणजे, छोटे शब्द. २६ मुळाक्षरं अधिक accented स्वर असताना इतकी कंजुसी का? खालील काही उच्चार पाहा,
आ- a (to have चा एक form)
उ- ou (किंवा), ou` (कुठे)
ए- est (to be चा एक form), et (आणि)
ओ- eau (पाणी)
अं- un (इंग्लिश a सारखं)
ले- lait (दुध)
ने- n' (जन्म)

वरील सर्व गोष्टींमुळे फ्रेंच माणसाशी फ्रेंच बोलणं बरच अवघड होतं (तसं त्याच्याशी इंग्लिश बोलणही सोपं नाही!!). उच्चारातील थोडा फरकही त्यांना कळत नाही. ह्याचं कारण मला वाटतं की आपल्याला कसं कानडी/हिंदी/गुजराथी माणसांनी बोललेलं मराठी(?) पण आपल्याला कळतं तसं ट्रेनिंग ह्या लोकांना नाही मिळत. उत्तर आणि दक्षिण फ्रान्सच्या लोकांच्या उच्चारात बराच जरक आहे असं इथली लोकं म्हणतात (मला नाही माहित!) पण तो तर सोलापुर आणि नागपुरच्या मराठीतला फरक आहे!!

आता तुम्हि म्हणाल मी फ्रेंच भाषेबद्दल सगळच 'नकारात्मक' बोलतोय, पण तसं नाही, काही चांगल्या गोष्टीपण आहेत (मराठी सारख्या!!)

१. कर्ता महत्वाचा:
कर्त्याप्रमाणे विशेषण, क्रियापद सगळ बदलत. इंग्लिश सारख नाही...
विशेषणात इंग्लिश मधे good boy/good girl. मराठीत कसं चांगला मुलगा/चांगली मुलगी, तसच फ्रेंचमधे bon garcon/bonne fille.
आणि क्रियापदाबाबतीत म्हणाल तर, इंग्लिश मधे I go / you go / they go. पण मराठीत मी जातो / तु जातो(जाते) / ते जातात, तसच फ्रेंचमधे पण Je vais / vous allez / ils vont.

२. आदरार्थी बहुवचन
मराठी(तु-तुम्ही) / हिंदी(तुम-आप) प्रमाणे फ्रेंचमधेही आदरार्थी संबोधन आहे. मित्र/जवळची व्यक्ती असेल तर म्हणायच 'त्यु' (tu) आणि आदरणीय/अनोळखी व्यक्तिसाठी वापरायच 'वु' (vous). इंग्लिशसारख you-you नाही.

३. 'ते', 'तो' आहे का 'ती'?
इंग्लिशमधे बर्याचशा गोष्टी 'it' असतात. मराठीत तसं नाही. त्यामुळे अ-मराठी लोकं 'तो' का 'ती' मधे गोंधळतात आणि सरळ 'ते' म्हणुन मोकळे होतात. पण फ्रेंचमधे ती सोय नाही!!! इथे फक्त स्त्रिलिंग आणि पुल्लिंग (म्हणुनच बहुतेक हे लोक 'रोमँटिक' म्हणुन फेमस आहेत बहुतेक!!!). त्यामुळे नवीन शिकणार्‍याची पंचाइत होते. आता हेच पाहा, 'तो' रस्ता यामागे काही logic आहे? तो सवयीचा भाग आहे. लहानपणी अपोआप ते लक्षात राहातं. पण फ्रेंच शिकताना यामुळे फार त्रास होतो. वर सांगितल्याप्रमाणे विशेषण पण कर्त्याच्या लिंगावर अवलंबुन असल्यामुळे तर्क चुकला तर विशेषण पण चुकलच!

ह्या सर्व बाबी इंग्लिशपेक्षा विशेष आहेत, त्यामुळे आमच्या इथल्या फ्रेंच क्लासच्या बाई सारख या गोष्टी सांगत असतात, तेंव्हा त्यांना सांगावसं वाटत की माझ्या भाषेतही या खुबी आहेत!!!

बघितले फ्रेंच आणि मराठीतले साम्य!! या भाषा वाक्यातल्या प्रत्येक अवयवाला न्याय देतात. त्यामुळे इंग्लिश म्हणजे मी तर म्हणेन सोप्पी (simplified) फ्रेंच.