मुलं - काही नोंदी

>>माझं मत एव्हधच आहे की "आज काल" ही मदत घराबाहेर्च्या व्यक्तिन्कडून जास्त मिळते... घरातुन नाही...(भावंडे, आई वडील, नातेवाईक, अगदी घरचेच असे हक्काचे मित्र-मैत्रिणी)...>>

मुलं वाढवताना कळत नकळत चुका होतात. काही वेळा परीस्थितीच विचित्र असते. कधी कधी सगळी काळजी घेऊनही अपघात होतात. यात शरीराला इजा झाली तर आपण मदत घेतोच ना, तसेच हेही. मनाच्या जखमा लगेच लक्षात येत नाहीत. बर्‍याचदा परीणाम ठळकपणे जाणवायला लागले की जाग येते. अशावेळी प्रोफेशनल मदत गरजेचीच. मित्र -मैत्रीणी, विश्वासाचे नातेवाइक एका ठराविक ट्प्प्यापर्यंतच मदत करु शकतात. ते काही ट्रेन्ड नसतात. एखाद्या बद्दल प्रेम, जिव्हाळा वाट्णे आणि त्याला योग्य मदत करण्यासाठी सक्षम असणे या दोन्ही खूप वेगळ्या गोष्टी आहेत. साधा मुलांचा शाळेचा अभ्यास घ्यायचा झाला तर आपण हे मला नाही जमणार हे लक्षात घेऊन ट्युशन लावतो मग याच बाबतीत नकारात्मक का? लैगिक शोषण झाले असेल अश्या मुलांना मित्र-मैत्रीणी, नातेवाईक कितपत मदत करु शकणार? तिच गोष्ट एकामागुन एक कौटुंबीक सदस्य गमवलेल्या मुलीची. जसं साधी सर्दी असेल तर घरगुती उपाय पण काही गंभीर असेल तर योग्य डॉक्टरच हवे तसेच हेही.

स्वाती२, मस्त पोस्ट.

पण माझा मुद्दा थोडा निराळा होता. अपघात झाल्यावर प्रोफेशनल मदत घेण्याबाबत दुमत नसावं, पण मुळात एलिअनेशन हे न्यूक्लियर फॅमिलीचा एक अपरिहार्य परिणाम आहे का असा विचारप्रवाह मांडत होते. मोठ्या गोतावळ्यात कदाचित ते त्या पातळीपर्यंत जात नसावं का, त्याला धडपडण्याअगोदर आपसुकच कुठे कुशनिंग मिळत असावं का असं प्रकटचिंतन.

पण माझा मुद्दा थोडा निराळा होता. अपघात झाल्यावर प्रोफेशनल मदत घेण्याबाबत दुमत नसावं, पण मुळात एलिअनेशन हे न्यूक्लियर फॅमिलीचा एक अपरिहार्य परिणाम आहे का असा विचारप्रवाह मांडत होते. मोठ्या गोतावळ्यात कदाचित ते त्या पातळीपर्यंत जात नसावं का, त्याला धडपडण्याअगोदर आपसुकच कुठे कुशनिंग मिळत असावं का असं प्रकटचिंतन. >>>
सहमत....

स्वाती२ ... नियमित लेखनाचा अभाव यामुळे,माझा म्हणणं नीट मांडता आलं नसेल तर क्षमस्व...

न्युक्लिअर फॅमिली मुळे एलिअनेशन >> मला वाटते की न्युक्लिअर फॅमिली स्ट्रक्चर स्विकारल्यावर त्याबरोबर जो जीवनशैलीत इतर बदल आवश्यक आहे तो स्विकारला जात नाही त्यामुळे एलिअनेशन होत असावे. मात्र मी अगदी घरी आजी-आजोबा, आई स्टे अ‍ॅट होम मॉम, भावंडे असलेल्या घरातूनही समस्या बघितल्या आहेत, त्याही २० वर्षांपूर्वी. पूर्वीच्या काळी मोठ्या गोतावळ्यातही कुटुंबाने ब्लॅक शिप ठरवलेले कुणीतरी असायचे, म्हणजे समस्या असलेली मुलं तेव्हाही होतीच. त्यामुळे नक्की काय?

गीता, एकदम क्षमस्व वगैरे काय? माबोवर बिंधास लिहायचे. समस्या असलेली मुलं हा सगळ्यांनाच हलवणारा विषय. जो तो आपापल्या परीने उत्तरे शोधायचा प्रयत्न करतो इतकेच.

मला वाटते की न्युक्लिअर फॅमिली स्ट्रक्चर स्विकारल्यावर त्याबरोबर जो जीवनशैलीत इतर बदल आवश्यक आहे तो स्विकारला जात नाही त्यामुळे एलिअनेशन होत असावे.

>> म्हणजे इतर कोणते बदल तुला आवश्यक वाटतात स्वाती२?
(अगदी सहज विचारतेय.. प्रतिवाद म्हणुन नाही)

हो, प्रत्येक सिस्टीमचे फायदे-तोटे असतातच हे खरं आहे.
कदाचित आता अवेअरनेस वाढल्यामुळे जास्त ढळढळीतपणे समस्या जाणवत असाव्यात.

कालपासून सुन्न झाले आहे ह्या नोंदी वाचून. प्रतिसादही चांगले आहेत..
मुलं प्रचंड संवेदनशील असतात हेच खरं...

मितान व आगाऊ - ह्याबद्दल जितके जास्त शक्य होईल तितके लिहाल प्लिज. मनापासुन धन्यवाद.

>> ते मेसेजेस नेहमीपेक्षा वेगळे असतात. अचानक बोलणं कमी करणं, झोपेत बडबड वाढणं, नख कुरतडणं, एकटक बघत बसणं, नेहमीच्या आवडत्या गोष्टींना अचानक नकार देणं, चित्रात काळे रंग जास्त वापरायला लागणं(अचानक) , अक्षर खराब होणं, नजर टाळून बोलणं अशा आणि इतर कितीतरी गोष्टी मुलांना अंतर्बाह्य ओळखणार्‍या पालकांच्या सहज लक्षात येऊ शकतात. <<

ईंट्रेस्टिंग ऑब्जर्वेशन्स ....
मितान अशा बाह्यखुणांबद्दलही लिही ना कृपया.

वाचते आहे. अजून वाचायला आवडेल. स्वतःला जज करायलाही एक परिमाण मिळतय या लेखामुळे.
अनेक धन्यवाद!

अजुनही कळत नाहिये की काय प्रतिसाद लिहावा.
प्रतिसाद देखील उत्तम आहेत.

लेख वाचल्यावर इतक्या सगळ्या आणि त्याही विविध वयोगटातल्या केसेस एकत्र पाहून नाही म्हटलं तरी धक्का बसलाच. निवांत पाटील म्हणतात, तसं हे सगळं काही पहिल्यांदाच कानावर पडलेलं नाही. हव्या त्या महागड्या वस्तूंसाठी आईला ब्लॅकमेल करणारी , प्रसंगी फिजिकल होणारी, नुकतीच सज्ञान झालेली मुलगी पाहण्यात आहे.

<. कुठलेच आईवडील काही हौसेने मुलापासून तासन्तास लांब राहणार नाहीत. पूर्वीही खुद्द आईवडील किती लक्ष द्यायचे कोण जाणे, पण एकत्र/मोठ्या (अनेक भावंडं इ.) कुटुंबांत समवयस्क/समविचारी/आयडॉल/मार्गदर्शक म्हणून आपलं विश्वासूच कोणीतरी भेटणं जास्त सहज घडत असावं की काय असं वाटतं>

स्वातींनी म्हटल्याप्रमाणे पूर्वी हे आपसूक व्हायचं. तसंच मुलांचं विश्व, त्यांन मिळणारं एक्स्पोझर (बाहेरच्या जगाचं वारं?) मर्यादित होतं. कोणा मोठ्याला चुकवून त्या विश्वाचा स्पर्श मुलाला होणं सहजसोपं नव्हतं. आता तसं राहिलेलं नाही. त्यामुळे मुलांबद्दलची सजगता वाढणं गरजेचं आहे, हे या लेखातनं लक्षात यावं. मुलांच्या वागण्यातल्या बदलाला हट्टीपणा, नादिष्टपणा, संगत अशी लेबल्स लावून, त्या वागण्यासाठी त्यालाच जबाबदार ठरवलं जातं का?

हे इथे लिहावं का कळत नाही. कुणाशीतरी शेअर करावेसे वाटले म्हणून लिहितोय. कदाचित नंतर उडवून टाकेन.
.मी गेले दीड वर्षे एका कॉन्व्हेंट शाळेशी संलग्न ऑर्फनेजमधल्या मुलांसोबत काम (मराठी-हिंदी शिकवणी)करतोय. (तिथली सगळी मुलं ऑर्फन्स आहेत असे नाही. काहींना एक पालक आहे. काहींनी कॉन्व्हेंट शाळेत प्रवेश सुकर व्हावा म्हणून ऑर्फनेजला बोर्डिंग मानून मुलांना इथे ठेवले आहे. मुलांना मी किती आणि काय शिकवलंय माहीत नाही. पण मुलं मात्र मला रोजच काही ना काही शिकवून जातात. आधी माझाही अ‍ॅटिट्युड मुलांना लक्ष द्यायला , अभ्यास करायला नको. त्यांच्यासाठी केल्या जाणार्‍या कामाची कदर नाही असाच होता. हळूहळू अर्थातच तो बदलत गेला.
गेल्याच आथवड्यात परीक्षेच्या आधल्या दिवशी माझ्या विषयाच्या उजळणीसाठी दिवसभर नववीतल्या मुलांसोबत होतो, तेव्हा एक मुलगा बराच वेळा तोंड, चेहरा आक्रसून बसलेला दिसला. लिहिताना, वाचतानाही . "तुला परीक्षेचे टेन्शन आहे का" विचारल्यावर नाही म्हणाला. त्याच्या शेजारी बसून काही प्रश्नोत्तरांचा सराव करून घेतला. बघ तुला येतंय सगळं असं सांगितलं. एका ब्रेकमध्ये वर्गाबाहेर टेन्शन न घेता पेपर लिही. असं सांगितलं, तेव्हा तो म्हणाला की बाकीची मुलं माझं डोकं फिरवतात. त्यमुळे अभ्यास लक्षात राहत नाही. बाकीच्या मुलांकडे दुर्लक्ष कर असं सांगायचा प्रयत्न केला.
काही वेळाने मला कळले की काही मुलांच्या एका टोळक्याकडून त्याला रॅगिंगचा त्रास होत होता आणि त्या दिवशी सकाळीच नववीतला हा मुलगा ढसाढसा रडला होता. सुदैवाने ऑर्फनेजमध्येच राहून मोठा झालेला, सध्या कॉलेज शिकणारा आणि ऑर्फनेजच्या ऑफिसचे काम बघणारा एक मुलगाच (आता तरुण) [जो आमच्यापुरता(व्हॉल्युन्टीअर ट्युटर्स) डि-फॅक्टो इन-चार्ज आहे] त्याने हे प्रकरण हाताळले. त्यानंतर त्या मुलाचे टेन्शन कमी झाल्यासारखे वाटले.

मितान, आपल्या जगात परक्या माणसाला प्रवेश द्यायला, त्याच्यासमोर मोकळे व्हायला मुलं सहजी तयार होत नाहीत. हे तुम्ही नोंदवलेल्या केसेसमध्येही दिसते आहे. या भिंतीत तुम्ही खिडकी कशी बसवता ते वाचायला आवडेल.
मुलांनाही, विशेषतः घरापासून दूर, स्वतःच्या डिग्निटीची एक जाणीव असते, त्याबद्दल ती प्रोटेक्टिव्ह असतात, त्यांच्या या प्रोटेक्टिव्ह कृतींनाही भलतेच लेबल लागू शकते. ही एक मोठी गोष्ट मी गेल्या दीड वर्षात ठळकपणे शिकलोय.
येणारे अनेक सो कॉल्ड डिग्निटरीज त्यांना डु रिअलाइझ हाउ लकी यू आर हे ऐकवल्याशिवाय राहत नाहीत.

ऑर्फनेजमधल्या मुलांसाठी दोन कौन्सेलर्स स्वेच्छेने विनामूल्य वेळ द्यायला तयार झाल्या होत्या. पण त्यांना गरज नाही असे सांगितले गेले.

बर्‍याच प्रतिक्रियामधून पूर्वीच्या काळी हे नसायचे किंवा इतर सपोर्ट सिस्टीम्स असल्याने प्रश्न सुटायचे असा सूर आहे तो मलातरी फारसा मान्य नाही. प्रश्न तेच आहेत, स्वरुप बदलले आहे.
कुटूंबाची पाल्याबद्दलची सजगता ही एक समज आहे, स्कील आहे. ते असणे किंवा नसणे, हे आई नोकरी करते का, आ़जी-आजोबा आहेत का, शिक्षण, पैसा यावर अवलंबून नाही.

कुटूंबाची पाल्याबद्दलची सजगता ही एक समज आहे, स्कील आहे. ते असणे किंवा नसणे, हे आई नोकरी करते का, आ़जी-आजोबा आहेत का, शिक्षण, पैसा यावर अवलंबून नाही.>> +१

त्यातही पूर्वीच्या काळी सपोर्ट सिस्टिम असायचीच हेही तितकेसे खरे नाही. आपल्या पिढीतल्या बहूतेकांचं कुटूंब चौकोनी होतं. आज्जी /आजोबा गावाकडे, आई-बाबा नोकरी करणारे , एक किंवा दोन मुले ही काही अगदी अश्यातली पद्धत नाही आहे. अगदी २०-२५ वर्षांपासून हे चित्र खूप कॉमन आहे. हां त्यावेळी हल्लीइतकं पिअर प्रेशर नसेल कदाचीत मुलांवर.

वाचते आहे. अजून वाचायला आवडेल. स्वतःला जज करायलाही एक परिमाण मिळतय या लेखामुळे.
अनेक धन्यवाद! >>>>> +१००००००

कुटूंबाची पाल्याबद्दलची सजगता ही एक समज आहे, स्कील आहे. ते असणे किंवा नसणे, हे आई नोकरी करते का, आ़जी-आजोबा आहेत का, शिक्षण, पैसा यावर अवलंबून नाही.>>> +१०००००

कुटूंबाची पाल्याबद्दलची सजगता ही एक समज आहे, स्कील आहे. ते असणे किंवा नसणे, हे आई नोकरी करते का, आ़जी-आजोबा आहेत का, शिक्षण, पैसा यावर अवलंबून नाही.>>> +१०००००

खुप छान लेख आहे हा, वाचते आहे.
आणि एक आई म्हणुन स्वताला जज देखिल करते आहे.

कुटूंबाची पाल्याबद्दलची सजगता ही एक समज आहे, स्कील आहे. ते असणे किंवा नसणे, हे आई नोकरी करते का, आ़जी-आजोबा आहेत का, शिक्षण, पैसा यावर अवलंबून नाही.>>>
मस्त आगाऊ. पण लक्षात कोण घेतो
मुलाच्या प्रत्येक वाईट कृत्यामागे , आई - आईची नोकरी आणि आईने केलेले वा न केलेले संस्कार असे शेपूट लावून ब्लेम गेम सुरू होतोच.

कुटूंबाची पाल्याबद्दलची सजगता ही एक समज आहे, स्कील आहे. ते असणे किंवा नसणे, हे आई नोकरी करते का, आ़जी-आजोबा आहेत का, शिक्षण, पैसा यावर अवलंबून नाही.>> +१
मुलांचं विश्व, त्यांन मिळणारं एक्स्पोझर (बाहेरच्या जगाचं वारं?) मर्यादित होतं. कोणा मोठ्याला चुकवून त्या विश्वाचा स्पर्श मुलाला होणं सहजसोपं नव्हतं. आता तसं राहिलेलं नाही>> +१
पुर्वीच्या सोशल फॅब्रिक मधे (ह्याला योग्य शब्द नाही सापडला मला) बदल होत गेले, सणवार त्यानिमित्ताने नातेवाईक ,समाजात होणारा वावर, शेजार पाजार, त्यांचा आप्ल्या खाजगी (?) जगण्यातला वावर कमी झाला. पण दुर्दैवाने त्याची जागा घ्यायला नविन फॅब्रिक मात्र विणल गेल नाहिये .
बाहेर्च्या जगातला चकचकीत पणा (भलेही बेगडी असेल) मित्रवर्गाकडून प्रेशर , टीव्ही, सिनेमे ह्यासारख्या माध्यमातून बिंबवले गेलेले खोटे आदर्श अशी खूप कारणं असू शकतील.

>>कुटूंबाची पाल्याबद्दलची सजगता ही एक समज आहे, स्कील आहे. ते असणे किंवा नसणे, हे आई नोकरी करते का, आ़जी-आजोबा आहेत का, शिक्षण, पैसा यावर अवलंबून नाही.>>> +१०००००

>> म्हणजे इतर कोणते बदल तुला आवश्यक वाटतात स्वाती२?>>

१. न्युक्लिअर फॅमिलीच्या बाहेर स्वतःसाठी तसेच मुलांसाठी नवी आश्रयस्थाने शोधणे तसेच दुसर्‍यांसाठी असे आश्रयस्थान बनणे आणि आपल्या मुलांनाही असे करण्यास प्रोत्साहन देणे. इथे परदेशात आम्ही हे केले. आज मुलाला मार्गदर्शन करायला हक्काचे काका, मावश्या, ताई-दादा आहेत. आजी सुद्धा आहे. तोही कुणासाठी तरी दादा झाला,
२. विविध माध्यमे वापरुन विखूरलेल्या नातेवाईकांच्या संपर्कात रहाणे. संवाद तुटू न देणे. तो पुढल्या पिढीतही चालू राहील यासाठी प्रयत्न करणे. आज माझा मुलगा सहजतेने फोनवर माझ्या आतेसासूबाईंशी गप्पा मारतो, माझ्या मामाला इमेल पाठवतो, माझ्या कझिनचा सल्ला घेतो आणि माझ्या दुसर्‍या कझिनच्या मुलीची स्काईपवर समजूतही घालतो.
३. मुलांचे शिक्षक, काउंसेलर, फॅमिली डॉक्टर्स यांच्याबरोबर स्ट्रॉन्ग रिलेशनशिप ठेवणे. माझ्या मुलाला मार्गदर्शन करण्यासाठी आमच्या बरोबर मुलाचे शिक्षक, काउंसेलर , फॅमिली डॉक-ऑप्टोमेस्ट्रीट, ब्युरो डिरेक्टर ही मंडळी होती. ज्या शिक्षकांशी मुलाचे सूर जमले अशा शिक्षकांच्या संपर्कात मुलगा ते शैक्षणीक वर्ष संपल्यानंतरही राहिला, आजही आहे. मध्यंतरी त्याला कॉलेज टिमच्या वेबसाईट्साठी मदत हवी होती. त्याने त्याच्या हायस्कूल टिचरला फोन केला आणि मदत मिळाली. तो त्याच्या एका टिचरचा उल्लेख प्रेमाने आणि आदराने 'ममा अबक' असा करतो.
४. शाळेत पिअर मेंटरींग प्रोग्रॅम असेल तर त्याचा खूप उपयोग होतो. ही मेंटर स्टुडंट्स आणि मेंटी दोघांसाठी विन-विन असते. तसेच शाळेत अ‍ॅक्टीव अँटी बुलींग प्रोग्रॅम हवा. ड्रग, अल्कोहोल अब्युझ, नेट पोर्न, सेक्स प्रिडेटर, वगैरे गोष्टींसाठी शाळेत शिक्षक आणि पालकांसाठी तसेच मुलांसाठी सातत्याने मार्गदर्शन हवे. यात लोकल पोलीस सहभागी झाल्यास उत्तम. पिअर प्रेशर बद्दल कुरकुर करुन काहीच साध्य होणार नाही हे लक्षात घ्यावे. चांगले लाईफ चॉइस करण्यासाठी शाळेत.मुलांचा सपोर्ट ग्रुप हवा. बहुतेक मुलांना चांगले वागायचे असते. ही मुले संघटित झाल्यास आपोआप पॉझिटिव पियर प्रेशर तयार होते. माझ्या मुलासाठी अशा प्रकारचा S.A.D.D. ग्रुप होता.
५. न्युक्लिअर फॅमिलीत मनुष्यबळ कमी आहे, व्यस्त जीवनशैलीमुळे मोजकाच वेळ हाताशी आहे हे लक्षात घेऊन मुलांसाठी द्यायचा वेळ राखीव करावा. महत्वाच्या मिटिंग प्रमाणेच डेप्लॅनरमधे त्याची नोंद करुन ठेवावी. मगच बाकी रिकाम्या वेळाचे नियोजन करावे. माझा मुलगा लहान होता तेव्हा माझ्या नवर्‍याचे स्केड्युल अतिशय डिमांडिंग होते. बहुतेक वेळा मुलगा उठायच्या आधी तो घर सोडायचा आणि मुलगा झोपल्यावर घरी यायचा. शनिवारी अर्धा दिवस काम , बरेचदा रविवारी दुपारी धावतपळत एअरपोर्ट गाठणे हे रुटिन होते. त्यामुळे रविवारी नवरा पहाटे लवकर उठून त्याची आठवड्याची कामे सकाळी १० पर्यंत उरकायचा. १०-१२ हा वेळ मुलाशी खेळायला राखीव असायचा. तसेच शनिवारी लायब्ररी विझीट आणि बाबाकडून बेडटाईम स्टोरी पक्की असायची. तो वेळ फक्त बाप-लेकाचा असायचा. दोघे खूप एंजॉय करायचे. तो मोठा होत गेला तसे त्यांचे गोल्फ, फुट्बॉल, कार रेसिंग वगैरे गोष्टींचेही असेच पक्के स्केड्युल असायचे. हा वेळ आपला हक्काचा हे माहित असल्याने मुलगा आश्वस्त असायचा आणि नवर्‍यालाही मुलाबरोबर क्वालिटी टाईम मिळाला.
६. शक्य झाल्यास लोकल कम्युनिटीत समाजसेवेच्या संधी शोधणे. खूप आनंद मिळतो आणि माणसेही जोडली जातात.
आमच्यासाठीतरी हे सगळे खूप उपयोगी पडले/ पडत आहे.

सुंदर पोस्ट स्वाती२. धन्यवाद.

कविन, वाचून खुप अस्वस्थ वाटायला लागलेय.
या केसेस कशा हाताळल्या गेल्या, त्यावर काही उपाय सापडले का ते अवश्य लिहा. वाट बघतोय.

मयेकर,
खिडकी बसवणे ही कन्सेप्ट आवडली.

वाचतोय.

मितान
माफ कर पण मला हे असं सगळ्या मुलांबद्दल इथे लिहिलेलं नाही आवडलं. कुणितरी विश्वासानं तुला काहीतरी मनातलं सांगितलंय आणि तु ते चक्क इथे ओपन फोरमवर लिहिलंयस. कौन्सिलिंगचा पहिला नियमच गोपनियता हा आहे. आणि तो इथे मोडला गेलाय असं मला वाटतंय.,
भले ही आम्ही यातल्या एकाही मुलाला ओळखत नसू.... पण तरिही एक कौन्सेलर म्हणून हे योग्य नव्हे.
ह्या सर्व केसेसचा (नावं न लिहिता) एक लेख करून तु इथे त्यावर सोल्युशन म्हणून काही टाकलं असतस तरी तो लेख उत्तम झाला असता. इथे तर नुसत्याच समस्या दिसतायत.
शिवाय तुला असंही वाटलं नाही की इथे आपण त्या मुलांचे प्रश्न मांडतोय तर निदान त्यांची नावं तरी बदलून टाकावीत. आणि बदलली असलीस तर तशी टिपही दिसली नाही मला लेखाच्या शेवटी.
असो.

दक्षिणा, तिने केवळ टीप टाकली नाही तर तू गृहीत धरलंस आणि त्यावरुन तिने गोपनियतेचा भंग केला वगैरे लिहीलंस पण ?

आधी विचार तिला की तिने नावं बदलली आहेत ना ?

मला खात्री आहे की बदलली आहेत.

@दक्षिणा
गेले काही दिवस खूप वेगवेगळ्या प्रकारच्या केसेस हाताळायला मिळतायत. आलिप्त राहून काम करायचे ठरवले तरी मनात अस्वस्थता दाटून राहतेच. लिहिल्याने थोडे बरे वाटेल असं वाटतंय म्ह॑णून हा प्रपंच..लिहिताना अर्थात त्या त्या व्यक्तींच्या खाजगीपणाला कुठेही धक्का लागणार नाही याची काळजी घेत आहे.

फर्स्ट नेम्स आणि वयांवरून दक्षिणाला सगळ्या मुलांचा ठावठिकाणा सापडला?

मयेकर आणि स्वाती२, तुमच्या पोस्ट्स मननीय आहेत.