"सगळं विजोड असूनही संसार का टिकतात?"

एक प्रतिसादक, पहिली पोस्ट अतिशय संतुलित वाटली आणि आवडली. दुसऱ्या पोस्ट मधलं हे वाक्य वाचताना डोक्यात जरा 'बीप' वाजले आणि काही प्रश्न मनात आले.

हे सर्व नाईलाजाचे तत्वज्ञान आहे ज्यातून प्रगतीची संधी शून्य उरते असं मला वाटतं.

आपण वंदनाताईना सतत आणि १०० टक्के तडजोड असं अभिप्रेत आहे असं गृहीत धरतोय का? त्यांचं खरंच तसं मत असेल तर वरचं वाक्य पूर्णपणे पटतं. त्याचवेळी असं वाटतं की तडजोड ही adaptibility कडे नेणारी असेल तर हे निसर्गातून आलेलं तत्वज्ञान नव्हे का? त्यातही प्रगतीची संधी शून्य उरते की केवळ काही लोकांना ती दिसतच नाही आणि तात्पुरत्या तडजोडीने थोडी उसंत आणि शांतता मिळते, भांडणात वाया जाणारी शक्ती वाचते त्याचा मुत्सद्दीपणे फायदा करून घेता येत नाही? ते प्रत्येक जण तडजोडीकडे इच्छित स्थळी पोहोचण्याचा वेगळा मार्ग म्हणून पाहतो की अंतिम ध्येय म्हणून पाहतो यावर अवलंबून नाही का? शिवाय प्रगती कशाला म्हणायचं हा वेगळा वादाचा विषय होऊ शकतो कारण ती भौतिक, कौटुंबिक, सामाजिक, आध्यात्मिक अशी वेगवेगळ्या लोकांसाठी वेगवेगळ्या पातळ्यांवर असू शकते.

वरदा यांची पोस्ट पटली आणि आवडली. एकूण चर्चेला चांगली स्टेशनं लागतायत, आता जरा खिडकीची काच खाली करायला हरकत नाही

एक प्रतिसाद, वरदा, मुंगेरीलाल - छान पोस्ट्स, आवडेश

@ मुंगेरीलाल
पहिली पोस्ट आवडल्याचे कळवल्याबद्दल आभार.
दुस-या पोस्टसंबंधी ..
आपण वंदनाताईना सतत आणि १०० टक्के तडजोड असं अभिप्रेत आहे असं गृहीत धरतोय का? त्यांचं खरंच तसं मत असेल तर ...
यातून आपल्याला काय म्हणायचे आहे हे नेमके ध्यानात येत नाही.

हे सर्व नाईलाजाचे तत्वज्ञान आहे ज्यातून प्रगतीची संधी शून्य उरते असं मला वाटतं.>>> ही संपूर्ण पोस्ट विचारात घ्यावी. तसंच आधीच्या पोस्टला जोडून पाहील्यास आपल्याला लक्षात येईल. मनाविरुद्धच्या आयुष्यात हाती काही नसेल तेव्हां हे तत्वज्ञान जगणे सुकर करण्यास सहाय्यभूत ठरते असे आधी म्हटलेच आहे. प्रश्न असा आहे कि या परिस्थितीतून बाहेर पडायचे असेल तर वेगला व्चार करता यायला हवा. महात्मा ज्योतिबा फुलेंच्या काळात आजूबाजूचा समाज अशाच प्रकारच्या तडजोडवादी तत्वज्ञात आनंदी होता. या वातावरणात त्यांच्या डोक्यात वेगळा विचार येणे आणि तडजोड नाकारून रूढी व परंपरांविरुद्ध जाऊन पत्नीस शिक्षित करणे, स्त्रियांसाठी शिक्षण सुरू करणे, बालविवाह, केशवपण नाकारणे, विधवा पुनर्विवाह सारखे उपक्रम चालू करणे यामुळे आजच्या महिलांची प्रगती झालेली आहे.

हा प्रगतीचा विचार ज्यांनी आत्मसात केला त्यांची प्रगती झाल्याचे दाखले दिसत असताना तडजोडवादी तत्वज्ञानाचं उदात्तीकरण नको असं म्हटलेलं आहे. जी परिस्थिती बदलता येत नाही तीत आनंदी राहण्यासाठी सुख मानायला विरोध नाही, पण तेच योग्य असं समजून त्याचा प्रसार चुकीचा असा काहीसा आशय आहे. आहे ते क्षण आनंदात नक्कीच घालवा पण पुढच्या पिढीला देण्यासाठी तरी किमान प्रगतीचा विचार मनात कुठेतरी ठेवा इतकंच...

सॉरी, पण मला लेखापेक्षा प्रतिसाद पटले

तडजोडीचे तारतम्य म्हणजे काय आणि किती किलो पर्यंत तडजोडीला नकार योग्य आणि किती किलोपुढे नकार अयोग्य असं काही कोष्टक असल्यास कळवावे.
तारतम्य हे ही अत्यंत सापेक्ष आहे तसेच प्रत्येकाच्या आयुष्याच्या प्राधान्यक्रमावर अवलंबून आहे.

तडजोड कुठपर्यंत, कितीपर्यंत असावी हा ज्याचा त्याचा वैयक्तिक प्रश्न असतो हे मत ग्र्याह्य धरूनही अशी तडजोड स्विकारताना अथवा नाकारतांना तारतम्य असणे आवश्यक आहे.>> एकदा हा वैयक्तिक प्रश्न आहे हे मान्य केलंय ना? मग ते तडजोडीचं तारतम्य त्या वैयक्तिक पातळीवर ठरू/ठरवू देत ना! ते आवश्यक आहे, नाही, किती प्रमाणात इ. ची चर्चा कशाला हवीये?
कुणीही स्वतःचा जीव, आयुष्य अकारण दु:खात टाकायला बसलेलं नाही तेव्हा आपण कोण बाहेरून सल्ले देणारे? ते विजोड आहेत-नाहीत हेही ठरवायचा आपला संबंध नाही. जर स्वतःच्या संसारात 'विजोड'त्वामुळे अडचणी येत असतील तर त्याही आपल्यालाच सोडवायच्या असतात. शांतपणे विचारविनिमय करून. उग्गाच जोडीदाराच्या, कुटुम्बियांच्या मागे वैताग, चीड व्यक्त करून, स्वतःच्या 'त्याग-तडजोडीचं' उदात्तीकरण करून नव्हे. शिवाय ज्या बाहेर नोकरी करतात, करिअर करतात त्यांनाही घरं असतात. त्यांनाही इतर गृहिणींसारखेच प्रॉब्लेम्स असतात. काही वेगळे नसतात. उलट घरचं-दारचं दोन्ही पहायचं असतं. फक्त त्या त्याचं उदात्तीकरण करत नाहीत, त्यावर प्रॅक्टिकल मार्ग काढतात. नवर्‍याला, कुटुम्बाला घर/संसार चालवण्यात बरोबरीचा भागीदार करून घेतात. आणि नोकरी नाही केली तरी स्व'त्व जपून ठेवून ही भागीदारी करून आयुष्य आनंदात जगता येतंच की.

कृतघ्नपणा कशाला म्हणतात तर त्यासाठी मी हे उदाहरण देइन.>>>
नंदिनी,
काल कि परवा सावितीबाईची जयंती होती. आशा करतो तू कृतज्ञता व्यक्त केलीस.

नीधप,

>> तडजोडीचे तारतम्य म्हणजे काय आणि किती किलो पर्यंत तडजोडीला नकार योग्य आणि किती
>> किलोपुढे नकार अयोग्य असं काही कोष्टक असल्यास कळवावे.

त्यासाठी तुम्हाला तुमचा बीयेमाय काढावा लागेल!

सांगणे नलगे!

आ.न.,
-गा.पै.

मुंगेरीलाल,

आपला इथला प्रतिसाद आवडला.

तडजोडींचे वर्गीकरण मनोरंजक आहे. तात्कालिक (tactical) आणि धोरणात्मक (strategic) असे करता येईल. किंवा वेगळ्या प्रकारे करायचं झालं तर परिस्थितीशी तडजोड आणि तत्त्वांशी तडजोड असेही करता येईल. अर्थात काही गोष्टी तपासून पाहायलाच पाहिजेत.

१. आपण अमुक एक तडजोड का करतोय हा उद्देश.
२. पहिल्या प्रकारची तडजोड कुठे संपते आणि दुसरी कुठे सुरू होते याबाबत सुस्पष्टता.

(यादी अपूर्ण. प्रत्येकाने आपापल्या अनुभवानुसार वाढवावी.)

आ.न.,
-गा.पै.

काल कि परवा सावितीबाईची जयंती होती. आशा करतो तू कृतज्ञता व्यक्त केलीस.
>>> हो. तुम्ही कॉपी पेस्ट केलेले वाक्य जिथे आहे त्यावरचा प्रतिसाद वाचा.

दोघेही कॉमर्स ग्रज्युएट आहेत. पत्नी फर्स्टक्लास तर नवरा पासक्लास. यावरून तिने त्याला कमी लेखल्याचे उदाहरण आहे. याचे रीव्हर्स उदाहरण तुमच्या पाहण्यात नसेलच ना? नवरा कॉमर्स ग्रॅज्युएट आणि बायको बारावी. मग नवरा अगदी कौतुकाने "माझी बायको बारावी आहे" असं म्हणत असतो का? बायकोच्या शिक्षणावरून, रंगरूपावरून, बोलण्याचालण्यावरून सतत अपमान करणारे कितीतरी पुरूष असतात, त्यांना तुम्ही हे तडजोडीचे तत्वज्ञान का शिकवत नाही? आणि तुमच्या उदाहरणामधे बायकोने नवर्‍याला "कमी लेखले" म्हणजे काय नक्की केले हो? आणि ते दोघे नवरा-बाय्को आपापसांत एकमेकांना कमी लेखतील, जास्त लेखतील नाहीतर अजून काय करतील? एक तिसरी व्यक्ती म्हणून तुमचा संबंध काय?

शिक्षण आणि त्यातून येणाऱ्या अहंकारातून जोडीदाराला दुय्यम लेखण्याचा प्रकार होत नाही, असं म्हणायचय का आपल्याला? सगळीकडेच हा प्रकार होतो असे माझे म्हणणे नाही. शिक्षणात जिथे खूप तफावत असते तिथे हा प्रकार होतो हे देखिल सार्वत्रिक सत्य नाही. >>>

आताच्या प्रतिसादातलं हे वाक्य आणि

मूळ लेखातलं हे वाक्य शिक्षण अहंकार निर्माण करतं. अहंकार हा आदराचा सर्वात मोठा शत्रू आहे. "त्यात काय विशेष, हे मी सुध्दा करेन" ही जोडीदाराबद्दलची भावनाच अनादराला जन्म देते.
या दोन्ही वाक्यांतला विरोधाभास लक्षात येतोय का? मूळ लेखामधे ठामपणे तुम्ही शिक्षण अहंकार निर्माण करतं आणि हा अहंकार आदराचा शत्रू असल्याने जोदीदाराबद्दल अनादराचे भावना येते असे लिहिले आहे. प्रतिसादामधे "असं होतंच असे माझे म्हणणे नाही, सार्वत्रिक सत्य नाही" असल्या शब्दांचा मुलामा चढवलेला आहे. असल्या मुलाम्यांना खरवडून टाकलं तर तुमच्या लिखाणातला मूळ उद्देश सहजासहजी दिसतो. फक्त तो उद्देश दिसू नये म्हणून तुमची खटपट चाललेली आहे. कुणाच्या अजून लक्षात आलं नाही असं तुम्हाला वाटलं असेल तर खरंच तुमची दया येते.

दुसर्‍या घरातील नवरा बायकोच्या पर्सनल नात्यावरून आणि फावल्या वेळातल्या मैत्रीणीच्या गॉसिपवरून पूर्ण समाजाचे चित्रीकरण करण्याचा सोस सोडा.

दोघेही कॉमर्स ग्रज्युएट आहेत. पत्नी फर्स्टक्लास तर नवरा पासक्लास. यावरून तिने त्याला कमी लेखल्याचे उदाहरण आहे. >>
अशा उदा. मी तरी फक्त इतकाच निष्कर्ष काढेन कि त्या बाईला नवरा मनापासून पसंतच नसावा आणि त्यांचे नवर्‍यावर मनापासून प्रेम नसावेच. आपल्याकडे बाळपणापासूनच मुलींना नवरा हा वय, उंची , शिक्षण आणि पैसा या बाबतीत बाईच्या वरचढच हवा अशी शिकवण असते. त्या बाईंना ही स्वतःपेक्षा अधिक शिकलेलाच नवरा हवा असावा. पण काही कारणाने त्यांना या बाबतीत तडजोड करावी लागली असावी. तरी ही खोट त्या मनात बाळगून असल्याने संधी मिळताच किन्वा नवर्‍याबरोबर बिनसल्यास त्या त्याच्या शिक्षणाचा उल्लेख करून फ्रस्ट्रेशन काढत असतील. इथे कमी शिक्षण हा मुद्दा नसून ते एक निमित्तमात्र आहे. नवर्‍याला कमी लेखायला एक कारण एव्हढेच. समजा नवरा जास्त शिकलेला असता आणि तरी त्यांना पसंत नसता, तर त्या बाईनी त्याच्या दुसर्‍या एखाद्य वैगुण्यावरून त्याला कमी लेखले असते. त्यामुळे अशी उदा. देऊन शिक्षणाला दोष देणे हे म्हणाजे साप समजुन भुई धोपण्यासारखे आहे.

डेलिया, हजार मोदक. माझंही मत तेच झालं होतं/आहे ते उदाहरण वाचून. फक्त लिहायचा कंटाळा आलाय. प्रत्येक वाक्यावर अगणित लिहिण्यासारखं आहे.

लिही की मग वरदा. सौ. वंदना बर्वे यांना त्यांचा शोधनिबंध लिहिण्यास आयती मदत होईल.

दोघेही कॉमर्स ग्रज्युएट आहेत. पत्नी फर्स्टक्लास तर नवरा पासक्लास. यावरून तिने त्याला कमी लेखल्याचे उदाहरण आहे. >>

बापरे.. याला तुम्ही विजोडता म्हणता वंदनाताई? मग तर उद्या लग्न करायचे ठरवल्यावर मुलगा व मुलगी यांचे शिशुवर्ग ते शेवटचे शिक्षण पर्यंत सर्वच टक्के एकमेकांशी जुळवावे लागतील. नाहीतर तुम्ही दिलेल्या उदाहरणाप्रमाणे बायको "तुम्हाला काही अक्कल नाही. तुम्हाला सातवीला फक्त ५२% मिळाले होते तुम्ही गप्प बसा." इत्यादी म्हणायची शक्यता नाकारता येत नाही.

अवांतर: तुम्ही दिलेल्या उदा. मध्ये दोघांनाही फर्स्टक्लास किंवा पासक्लास असता किंवा दोघेही पूर्णपणे अशिक्षित असते तरी बायको नवर्याला "तुमची गाण्याची जाण कळली मला. सारखे टी.व्ही. वर फिल्मी गाणी बघत असता. शास्त्रीय संगीत म्हणजे काय याची काही माहिती आहे का? गाढवाला गुळाची चव काय म्हणा" असे म्हणाली असती तर तुम्ही "शास्त्रीय संगीताच्या जाणीवेमुळे अहंकार निर्माण होतो"असे विधान कराल का? याउप्पर जाउन त्याला हिंदी फिल्मी संगीत आवडते तर तिला शास्त्रीय संगीत तर त्या संसाराला विजोड संसार म्हणाल का?

वर सावित्रीबाईंबद्दल वाचून गंमत वाटली
कुणाबद्दल कृतज्ञ व्हायचे असल्यास फक्त त्यांच्या बड्डेलाच व्हावं असा ़ नियम आहे का?
बाकी छान , चालू द्या!

जयंतीवरून चाललेल्या चर्चेबद्दल काही म्हणायचे नाही. पण मैत्रेयीजी तुमचा मुद्दा महत्वाचा आहे. कृतज्ञता ३६५ दिवस असली पाहीजे हे खरंच. तरीही आपण कुसुमाग्रज यांच्या जयंतीच्या निमित्ताने मराठी दिवस साजरा करतो या मागची भावना काय आहे ?

साती, असली मदत करण्यापेक्षा निकडीने केल्या पाहिजेत अशा बर्‍याच गोष्टी हातात आहेत आत्ता

पत्नी फर्स्टक्लास तर नवरा पासक्लास. यावरून तिने त्याला कमी लेखल्याचे उदाहरण आहे. ही व अशी अनेक उदाहरणे आपल्या आसपास आढळतात. याला प्रतिवाद करणारी उदाहरणेही शेकडो असतील. पण त्याचा अर्थ कमी शिकलेला नवरा बघा असा सल्ला देते असा कसा काय काढलात?
>> lol. "शिक्षण अंहकार निर्माण करतं" आणि " यावरून तिने त्याला कमी लेखल्याचे उदाहरण आहे" ह्यावरून कमी शिकलेली बायको करा - असा सल्ला असावा.. नवर्‍यानं अंहकारी असलं तरी काय फरक पडतो जेव्हा पायाची वहाण ही मेंटॅलिटी बायकोमधेच असेल!

२०१
अभिनंदन.

बाई तुमचा लेख आवडला. या लेखावर आलेल्या विरोधी प्रतिक्रिया मनावर घेऊ नका. डबल ढोलकी लोकांकडे तर लक्षही देऊ नका. तडजोड किती किलो असल्या प्रश्नांना फाट्यावर मारा. मुलाचे लाड किती किलो पुरवायचे हे सांगता येतंय का बघा आधी यांना.

लेखिकेचं वाक्यः "अहंकार हा स्वभाव आहे व तो कशाचाही असू शकतो." यातच सगळं येतं. जो जात्याच अहंकाही आहे, ज्याला जोडिदाराला कमी लेखायचय, त्याला शिक्षण हा मुद्दा मिळाला नाही तर रंग, रूप, बोली, घराणं, गाव, ओळखी हे काहिही वापरता येइल/येते... मग अहंकाराचा आणि शिक्षणाचा संबंध कुठे येतो?
... आणि म्हणुनच,
>> "शास्त्रीय संगीताच्या जाणीवेमुळे अहंकार निर्माण होतो"

मी आपलं बरंचसं लिखाण मिस केलेलं आहे. सध्या वाचून काढतोय.

बाई तुमचा लेख आवडला. या लेखावर आलेल्या विरोधी प्रतिक्रिया मनावर घेऊ नका. डबल ढोलकी लोकांकडे तर लक्षही देऊ नका.

अनुमोदन या गोष्टीला. मलाही गाईचं तूप काढताना असेच अनुभव आले.

त्या लेखा पेक्षा मला बाकीचे रिप्लाय आवडले..... नी दी, वरदा, नंदीनी दी यांनी च खर तर मस्त लिहिल आहे जे पटलय मला........... आणि कोणी सांगतय की काही मुद्दे चुकीचे आहेत तर लेखिका स्वताचाच मुद्दा पुढे का घासत आहेत??.......मला वाटतय लेखिकेला आपले लिखाण चांगले असेच ऐकायचे अपेक्षित होते...पण उलट्याच प्रतिक्रिया आल्याने जरा विरस झालाय त्यातुन निराशा आलीय.....

घर चालवणं म्हणजे फक्त घरकाम करणं असं वाटत असेल तर मग बरोबरे.
श्रुती - + +१०००