मंडळ - भाग ५ (अंतीम)

नेहमीसारखीच संथ पावलं टाकत तो मंडळाकडे निघाला. घनघोर युद्धात पराभूत झालेल्या नगरातल्या रस्त्यांवर उत्तररात्री पसरते तशा शापित आणि उदास छायेचा अंमल दाटल्यासारखा त्याला भासला. उत्तररात्र, जी सरताच उजाडणारी पहाट पहिल्या किरणांबरोबर घेऊन येईल रणांगणावर अचेत पडलेल्या आपल्या प्रियजनांच्या नाशाच्या अप्रिय वार्ता आणि पाठोपाठ येतील क्रूर नियतीच्या असंख्य वारांनी जागोजागी छिललेली त्यांची निष्प्राण कलेवरं. त्याला वाटले, ही आजची रात्रही तशीच आहे, अपेशी, भयाण. अशा वेळी मूक रूदन करण्यापलिकडे कुठलीही अवस्था मनाला प्राप्त होणे शक्य नाही. थरथरत्या काळजाचा टवका ऊडून आत्ताच काहीतरी निसटून दृष्टीआड झालंय.

मंडळातले हॅलोजनचे पिवळे धगधगीत दिवे अगदी रोजच्यासारखेच आजही प्रखर ज्वाळांचे अत्युष्ण झोत अंगावर फेकत कसोशीनं जळत होते. त्या प्रचंड ज्वाळांच्या झळा आपटून हिरवट पडलेलं निळं कापडही अगदी रोजच्यासारखंच वार्‍यावर फडफडंत होतं. अंगावर येणारा उदबत्त्यांच्या धुपाचा घमघमाट आजही तिथल्या हवेत भरून राहिला होता, पण तरीही कुठेतरी काहीतरी चुकल्यासारखं वाटत होतं.
प्रत्येक पावलागणिक, मंडळात आज अजिबातच हालचाल नसल्याचं त्याला जाणवत होतंच, पण ह्या निर्जीवतेचं कारण चटकन उमगेना. चालण्याची गती वाढवण्याची इच्छा मनात येऊनही पायात ती उतरलीच नाही. संथ पावलं टाकत मंडळाच्या मंडपात आल्यावर समोर सुना, ओकाबोका स्टेज पाहून दु:खाच्या वेदनादायक प्रसंगी एका पवित्र नेणिवेबरोबर लखकन् चमकून यावा तसा क्षणभर पदराआडून पाहिलेला आपल्या आईचा पुसटसा चेहरा त्याला पुन्हा आठवला, धूसर होत चाललेल्या आठवणीसारखा. शहारल्यासारखा तो जागीच खिळला.

त्याला वाटले, हा आत्ता झाला तो साक्षात्कारच! आज गणरायाने आपला निरोप घेतला पण आपल्याला लागून राहिलेल्या ध्यासाचं दान तो आपल्या ओंजळीत टाकून गेला. तो आला त्या पहिल्या दिवशीच ध्यानीमनी नसतांना आपल्याला आई आठवावी आणि आज तो नसतांना पुन्हा! हा कसा योगायोग? ही कशी आपल्या मनाची चमत्कारिक अवस्था? मुळात आपली आई नेहमी आपल्याजवळ होतीच, आपल्या मनात रचून ठेवलेल्या तिच्या असंख्य प्रतिमांमध्ये! पण त्या प्रतिमा साक्षात्कारासारख्या आपल्या डोळ्यांसमोर तरळून याव्यात अशी व्याकुळता, अशी लीनता आपल्या मनात यापूर्वी कधीच दाटून आली नाही. कदाचित ती साधण्यासाठी निकडीच्या पवित्र विचारांची शुद्धता, शुचिताही आपण कायमची गमावून बसलो आहोत.

आपले सारे आयुष्यच आपण बेफिकीरीने जगलो, त्यात कधी दोन क्षणही स्वस्थपणे आपल्या मनाशी स्वच्छ बोललो नाही. एखाद्या कायम दुर्लक्षिलेल्या आजारासारखं नेहमीच त्याचं अस्तित्वं नाकारायला बघितलं. हाही आपलाच एक चेहरा आहे, आणि इथवर वागवत आणलेल्या दुसर्‍या कुठल्याही चेहर्‍यापेक्षा तो जास्त खरा, नैसर्गिक आणि सूक्ष्म आहे हे न उमगून आपण सदैव त्याची प्रतारणाच करत आलो. हटकून दुर्लक्ष केलेला आजार एक दिवस होत्याचं नव्हतं करीत धरणीकंपासारखा हादरवून सोडतो, तशीच आपल्या मनात वर्षोनुवर्षे साठून, गोठून राहिलेल्या प्रश्नांची ही वावटळ, जिच्या पहिल्याच तडाख्यानं आपल्या सध्याच्या बेगडी अस्तित्त्वाच्या चिंधड्या उडवल्या.

मुळात जन्मतः आपण असे नव्हतो, नसूच! भौतिक, ऐहिक गोष्टींचा हा चिखल आपल्याला ह्या समाजाच्या जगरहाटीत चिकटला, ज्यात आपण वाहवत गेलो आणि आपले अस्तित्व बरबटून कायमचे हीन, मलीन होईपर्यंतही शुद्धीवर आलो नाही. ह्या जगरहाटीत आपल्या परिघात येणारे हरेक नाव आपण आपल्या अस्तित्वाशी जोडत राहिलो, प्रत्येक गावात आपल्या पाऊलखुणा कोरत राहिलो पण ही आनंदाची शोधयात्राही सगळा व्यवहारच ठरली. निकोप, निर्भेळ आनंद शोधण्याच्या प्रयत्नात आपल्या मनाशी, आपल्यातल्या मूलतत्वाशी, आत्म्याशी जोडलेली नाळ आपण आपल्याच हातांनी कायम तोडत होतो. आता ही नाळ पुन्हा जुळणे म्हणजे ह्या जगरहाटीतून अस्तित्वहीन होणे, विरून जाणे.

इथल्या रहाटगाडग्यात फिरून फिरून सांडल्यासारखे आपले हे आयुष्य! थेंबाथेंबांनी हिंदकळून वाहल्यासारखे! तिथे ना आनंदाचा खळखळाट ना समाधानाचा संथ प्रवाह. येणार्‍या प्रत्येक नव्या दिवसागणिक, फिरणार्‍या प्रत्येक गाडग्याचा आकार घेऊन पुन्हा जन्म घेतल्याप्रमाणे आपण नवा चेहरा, नवा आकार धारण करतो, पण वाहत्या दिशेचा प्रवाह आपल्या कह्यात नाही. ह्या समाजाने दगडधोंड्यांत बांधून काढलेला हा चर! यात आपले आयुष्याचे वळण मुक्त, स्वच्छंदपणे वाहणे शक्य नाही.

असे ठेचकाळत ह्या जगरहाटीत अस्तित्व टिकवून ठेवण्याची धडपड आता नको. प्रत्येक नव्या प्रश्नागणिक उठणार्‍या यातना आणि प्रत्येक उत्तरामागून येणारे क्लेशही आता नकोत. अस्तित्वहीन होण्याचा मार्ग आता शोधला पाहिजे! जिथे अस्तित्वाच्या, जिवंतपणाच्या संवेदनाही विरून जातील तीच आपली वाट..... आनंदाची, समाधानाची. ही वाट जिथे संपेल तिथे आपलं आयुष्य मुक्त, स्वच्छंद असेल....

गणरायाच्या विरून गेलेल्या अस्तित्वाचा अद्यापही मागे उरलेला जिवंत दरवळ उरात भरून संथ पावलं टाकत तो माघारी वळला.

समाप्त.