सुजाण आणि विचारी नागरीक तयार होत आहेत का?

..

सर्व किस्से याच महिन्याभरातील आहेत, एकापाठोपाठ घडलेले, म्हणून हा प्रश्न / लेख पडला.

...

किस्सा १ -

मित्राच्या फॅमिलीबरोबर त्याच्या खाजगी वाहनातून त्याच्याच घरी जेवायला जात होतो. वेळ रात्रीची होती, मित्र स्वत: गाडी चालवत होता. मी त्याच्यासोबत पुढे बसलो होतो आणि पाठीमागे त्याची बायको आणि मुलगा बसलेला. मुलाचे नाव होते केश्विन, वयवर्षे ५-६.. हाच या छोट्याश्या किस्स्याचा नायक!

केश्विनची त्याच्या वयाला अनुसरून सतत काहीतरी बडबड चालू होती. विषय होता चित्रपटांचा, गाण्यांचा आणि विडीओ गेम्सचा. तो जी नावे घेत होता त्यापैकी ८० टक्क्यांपेक्षा जास्त मी कधी ऐकलीही नव्हती. यालाच स्मार्ट जनरेशन नेक्स्ट बोलत असावेत असा निष्कर्श काढून, मी त्या मायलेकाच्या संवादात उडी घेण्याचे टाळत, माझे अज्ञान प्रकट न करता, गप्प श्रोत्याची भुमिका बजावत होतो.

ईतक्यात गाडी एका सिग्नलला लागली. रात्रीची वेळ आणि तुरळक रहदारीचा फायदा उचलत मित्राने हळूच गाडी पुढे काढली. हे पाहताच मागून त्याच्या खांद्यावर एक थाप पडली. "बाबा सिग्नल रेड आहे ना, मग का चालू केलीस गाडी? तुला रुल्स माहीत नाहीत का? सांगू माझ्या टीचर्सना नाव? करशील असे पुन्हा? .." मित्राची अशी त्याच्या मुलाकडूनच शाळा घेतली गेलेली पाहून मला गंमत वाटली. त्याचे पप्पांच्या जागी ‘बाबा’ म्हणून हाक मारणे याचे कौतुक वाटले, तर वडीलांचा एकेरी उल्लेख करण्याचीही मौज वाटली.

पण या सर्वात लक्षात राहिलेला मुद्दा हा होता की "वाहतूकीचे नियम पाळा" हि जी गोष्ट त्याला त्याच्या आईवडीलांनी शिकवली नव्हती, किंबहुना जी त्यांनाच शिकायची गरज होती, ती तो शाळेतून शिकून आलेला. तसेच ती नुसती शिकायची गोष्ट नाही तर काटेकोरपणे आचरणात आणायची आहे हे देखील त्याला समजले होते. एवढेच नव्हे तर वडिलांच्या धाकाची भिती न बाळगता त्यांनाही तो ती शिकवत होता. हे एवढे मुल्यशिक्षण मला तरी कधी आमच्या शाळेत मिळाले नव्हते, वा मिळाले तरी ते तितक्याच गंभीरपणे घ्यायचे आहे हे आमच्या मनावर ठसवण्यात आले नव्हते. प्लीज आता माझी शाळा नका विचारू.

...

किस्सा २ -

ऑफिसमधल्या मैत्रीणीची ५-६ वर्षे वयोगटातीलच एक मुलगी सहज म्हणून आईचे ऑफिस बघायला तिच्याबरोबर ऑफिसला आली होती. दुपारची वेळ होती. आमचे जेवण कॅंटीनमध्येच उरकून आम्ही चारपाच जण पान-आईसक्रीम वगैरे चरायला बाहेर पडलो. मैत्रीणीला यातले काहीच खायची इच्छा नसल्याने तिने फक्त कसलीशी सुगंधित सुपारी घेतली. त्याचे ते छोटेसे पाकिट फोडून तोंडात रिकामे केले आणि त्याचे वेष्टण चालताचालताच फूटपाथकडेला भिरकाऊन दिले. बस्स! अजून एक शाळा बघणे नशीबात आले.

"मम्मी बॅड मॅनर्स!.." म्हणत तिची मुलगी जे सुरू झाली ते मोठ्या मुश्किलीनेच माझ्या मैत्रीणीला तिचे तोंड दाबता नाकी नऊ आले. त्यानंतर, ‘मी असे रस्त्यावर कचरा टाकायचे प्रकार कधी करत नाही, नेमके आजच असे अनवधानाने चूकून झाले, तर बाईसाहेबांना तेवढाच चान्स मिळाला’ म्हणत मैत्रीणीची सारवासारव सुरू झाली, पण आता हा किस्सा ऑफिसभर पसरणार हे भय तिच्या चेहर्‍यावर स्पष्ट दिसत होते. मला मात्र त्याही परीस्थितीत तिच्या मुलीचे कौतुकच वाटत होते. त्याचबरोबर तिच्या शाळेचे आणि शिक्षकांचेही वाटलेच. आशा करतो, घरी गेल्यावर तिला धपाटा पडला नसावा!

...

किस्सा ३ -

चला लोकांचे किस्से खूप झाले आता घरातलाच एक सांगतो. तर नवीन वर्षानिमित्त घरातल्यांचेच छोटेसे स्नेहसंमेलन होते. निकटचे मित्र आणि नातेवाईक, सहपरीवार त्यांच्या चिल्ल्यापिल्यासह जमले होते. केक मेणबत्त्यांच्या साहाय्याने सजवला जात होता. अश्यातच कोणीतरी केकवरच्या मेणबत्त्या सहज मोजल्या तर १३ भरल्या. लगेच आमची आत्या म्हणाली, १३ अनलकी नंबर नको. आणि आणखी एक मेणबत्ती तिच्यातर्फे जोडण्यात आली. लागलीच तिच्या मुलीकडून वार झाला, "मम्मी असे काही नसते, हे सुपरस्टिशन आहे.." .. छकुली वयवर्षे ९-१० ..!

आत्येने लगेच हो ग्ग बाई, म्हणत आपल्या मुलीच्या आधुनिक विचारांचे आणि तिच्या स्मार्टनेसचे कौतुकच केले. पण चौदाव्या मेणबत्तीला मात्र धक्का दिला नाही. मी मात्र ‘येस्स, कर्रेक्ट छकुली’ म्हणत त्या मेणबत्तीला केकच्या बाहेरचा रस्ता दाखवला आणि छकुलीने मांडलेल्या मुद्द्याचे कौतुक कृतीतून करत तिला समर्थन दिले. अन्यथा अश्या छोट्या अंधश्रद्धा पाळण्यात काही गैर नाही अशी नवीन अंधश्रद्धा तिच्या मनात बसली असती!

...

असो,
लेख संपला

मॉरल ऑफ द स्टोरी - हेच तर शोधायचे आहे. शिर्षकात तसा अंदाज बांधला आहे, पण बाकी वाचकांवर सोडतो

- ऋन्मेऽऽष