आठवणींची सुगंधी कुपी... बकुळी
रंग , रूप, आकार ह्या पैकी काही ही देवाकडून मिळालेलं नसताना ही आपल्या सुगंधाने लहान , थोर, रसिक, कवी , लेखक सगळयांनाच आवडणारी बकुळ अर्थात माझी ही आवडती आहेच.
बकुळीचं झाड खूप म्हणजे खूपच मोठं आणि ऊंच होतं. कायम हिरवंगार दिसत. उंचीमुळे ह्याची फुलं हातानी काढणं शक्य नाही म्हणून वाऱ्याच्या हलक्या झुळुकीने ही ती आपसूकच खाली पाडण्याची सोय केलीय देवाने की काय कोण जाणे. छोटंसं, मध्ये एक आरपार छिद्र असणारं, तपकिरी रंगाचं, सुगंधाची खाण असणारं हे फुल त्याच्या फुल आरपार ओवून करता येणाऱ्या माळेसाठी कोकणात प्रसिद्ध आहे आणि ती माळ केळीच्या सोपात केली असेल तर सोनेपे सुहागा.. ह्या माळ ओवण्या वरूनच ह्या फुलाला कोकणात " ओवळ " असं म्हणतात आणि माळेला खास
कोकणी शब्द आहे "वळेसर ". लहानपणी ह्या माळा केसात घालायची कोण हौस ! आणि सुकल्यावर इतर वळेसरांसारख हे वळेसर फेकून न देता आम्ही पुस्तकात किंवा कपड्याच्या घडीत ठेवून द्यायचो. बकुळीचा वास फुलं सुकली तरी कमी होत नाही. उलट वाढतोच.
माझं बालपण लहान गावात गेलं आहे. माझ्या मैत्रिणीच्या घराजवळच एक मोठं बकुळीच झाड होतं . एक दिवस फुलं वेचायला आम्ही गेलो आणि इतका सोसाट्याचा वारा सुटला की तो मोठा वृक्ष ही गदागदा हलायला लागला. फुलं अक्षरशः टपटप गळत होती. ते वारं आमच्या मनातही भिनलं होतं. आम्ही ही वेडया झालो होतो. अंगावर होणारा फुलांचा वर्षाव झेलताना मन ही पिसासारखं हलकं होत होतं.
गोल गोल फिरत फ्रॉकमध्ये आम्ही दोघी फ़ुलं गोळा करत होतो. फ्राक भरून फुलं पाच सात मिनिटातच गोळा झाली. तो सोसाट्याचा वारा,गदागदा हलणारी बकुळ,उडणारा पालापाचोळा, गळणारी असंख्य फुलं, आमचे उडणारे केस आणि जमिनीला स्पर्श न होता झाडावरुन फ्रॉक मध्ये पडणारी ती फुलं, हे सगळं चित्र इतकी वर्ष झाली तरी सगळ्या तापशीलांसह अजूनही मनाला सुखावते. अजून ही ही बकुळीची आठवण तिच्या सूक्ष्म सुगंधासह कायमच मनात आहे.
बकुळीच्या झाडाला बोरासारखी पण आकाराने थोडी लांबट गोल अशी पिवळ्या नारिंगी रंगाची फळं लागतात. आताच्या मुलांना नवल वाटेल पण चिंचेचा पाला, आंब्याची कोवळी पालवी, उंबराची फळ, आंब्याच्या कोयीताला गर तसेच बकुळीची फळं ही खूप आवडती होती आमची. बकुळीची फळं खाल्ली की कधी कधी घश्यात खूप तोठरा बसत असे. पण असल्या लहान सहान गोष्टीना कुठे जुमानत होतो आम्ही ! 
बकुळीच झाड खूप उंच असल्याने हाताने काढता येत नाहीत. खाली पडलेलीच वेचावी लागतात. .पण त्र्यम्बकेश्वरा च्या मंदिराच्या आवारात एक बकुळीचं झाड आहे , अगदी हाताने काढता फुलं काढता येतील इतक्याच उंचीच. मी जनरली सार्वजनिक ठिकाणी फुलं तोडत नाही पण त्याक्षणी मोह आवरला नाही. डेखासकट एक फुल तोडलं, एक पान ही काढलं आणि त्या पानावर फुल टोचून फोटो ही काढला. फोटो खाली देतेय. इतकं मस्त वाटलं होतं तेव्हा.
देवाच्या दारी जरी हे झाड खूप ठिकाणी असलं तरी भुता खेतांच ही हे आवडतं झाड आहे अशी समजूत आहे. नाडण ला आमच्या शेताच्या वाटेवर एक अफाट मोठं बकुळीच झाड आहे. संध्याकाळी शेताच्या दुसऱ्या टोकाकडून सूर्यकिरणांच्या प्रकाशात चमकून उठणार हे झाड खूप म्हणजे खूप सुंदर दिसत. आजूबाजूला खरं तर खूप झाडं आहेत पण लक्ष वेधून घेतं ते हेच झाड. असं जरी असलं तरी तिन्ही सांजेला , भर दुपारी किंवा अमावस्या पौर्णिमेला ह्या झाडाखाली रेंगाळू नका असा सल्ला आम्हाला मिळतोच मिळतो. वर्षातून एक दिवस भर दुपारी गुरुजीं सहित घरातला यजमान नैवेद्य आणि पूजा सामान घेऊन झाडाची साग्र संगीत पूजा करतो . झाडावरच्या मूळ पुरुषाला आमचं रक्षण करण्याचं गाऱ्हाणं घालतो.
आणखी एक आठवणीत असलेले बकुळ झाड हे भूता खेता पासुन अतिशय लांब आहे. किंबहुना एखाद्या भूताच्या मनात त्या झाडावर जायचा साधा विचार ही आला तरी त्याची काही धडगत नाही. हे बकुळ झाड गोंदवले येथे मंदिर परिसरात महाराजांच्या समाधि मंदिराच्या समोरच आहे त्यामुळे महाराज त्या झाडावर लक्ष ठेऊन आहेत. त्या झाडाभोवती हल्ली छान कट्टा बांधला आहे. मी त्या कट्टय़ावर बसून मनात राम नामाचा जप करत महाराजांचा कृपा प्रसाद समजून वेचलेल्या फुलांचा दरवळ कधीच कमी होत नाही.
हेमा वेलणकर
धागा काढला आहे, छान छान
धागा काढला आहे, छान छान प्रतिसादानी आणखी सुगंध दरवळू दे बकुळीचा.
छान लिहिले आहे. लहानपणीची
छान लिहिले आहे. लहानपणीची आठवण विशेष आवडली.
बकुळीची सुगंधी कुपी आवडली.
बकुळीची सुगंधी कुपी आवडली.
गावाला आमच्या समोरच्या वाड्यात ही एक खूप मोठं बकुळीच झाड होत. आम्ही लहान पाणी ही एव्हढी फुल गोळा करायचो आणि त्याच्या माळा करायचो. त्याचा सुगंध मंद आणि गोड असे.
सुकली तरी वास यायचा छान.. आठवतंय त्याप्रमाणे आम्ही ती खोबरेल तेलाच्या बाटलीत टाकत असू.
बकुळीची फुलं कधी देवाला नाही व्हायली जायची.. बहुदा खाली पडली असल्यामुळे असावीत.
या बाई या
बकुळीच्या झाडाखाली फुले वेचूया
ही कविता आठवली
खूप छान लिहीलय ममो. बालपणीची
खूप छान लिहीलय ममो. बालपणीची आठवण तर खासच आहे.
आमच्या शाळेत होतं एक बारकुडं
छान धागा, ममो.
आमच्या शाळेत होतं एक बारकुडं बकुळीचं झाड. त्याचं एक फूल मिळायलाही फार तपश्चर्या करावी लागायची. होस्टेलमधल्या मुलींनी शाळा भरायच्या आधीच सकाळी लवकर सगळी फुलं वेचलेली असायची. पण कधी मधल्या सुट्टीत आपण त्या झाडाशी जावं आणि चुकून एखादं पडलेलं लपलेलं फूल सापडावं याचा आनंद काय वर्णावा! मोठ्ठा खजिना सापडल्यासारखंच वाटायचं.
पूर्वी पुण्यात लक्ष्मी रोडला मिळायचे बकुळीचे गजरे. अलिकडे बरीच वर्षं पाहिले नाहीत. गायबच झाले का?
ममो, सुगंधित लेख आवडला.
ममो, सुगंधित लेख आवडला.
सुंदर लेख. सुगंध पोहोचला. ❤
सुंदर लेख. सुगंध पोहोचला. ❤
निग धाग्यावर “वळेसर चर्चा” झाली होती ती आठवली.
छान लेख ...
छान लेख ...
बकुळीच्या झाडाखाली निळ्या चांदण्यात
हृदयाची ओळख पटली सुगंधी क्षणात
त्या सगळ्या बकुळ फुलांची शपथ तुला आहे
मनातल्या मोरपिसाची शपथ तुला आहे.
मंगेश पाडगावकर
छान लिहीलय ममो.
छान लिहीलय ममो.
वाह! फार सुंदर लिहिलंय.
वाह! फार सुंदर लिहिलंय.
सोसाटयाच्या वाऱ्यात बकुळीची बरसात.... ही आठवण तर कधी विसरणार नाहीस तू हेमाताई.
"घाई नको बाई अशी... आले रे
"घाई नको बाई अशी... आले रे बकुळ फुला.." .. आ हा हा लेख ....
बकुळ माझ्या आवडीची... माझं सगळं लहानपण बकुळ वेचण्यात गेलं... आजी अजोबा रहायचे त्या वाड्यात मधोमध मोठी बकुळ होती.. प्रचंड मोठं झाड..कायम आजुबाजुला फुलं पडलेली असायची.. बकुळ फुलं वेचुन भातुकली खेळताना त्याचा भात म्हणुन वापर करायचो आम्ही
या फुलात कायम मुंग्या सापडायच्या.. तळहातावर फुल घेतलं की कायम तुरुतुरु चालत एखादी तरी मुंगीबाय बाहेर यायची..... फुलांच्या गोड वासाने आत शिरत असाव्यात कदाचित... सगळ्यात पहिल्यांदा सुई दोरा वापरुन गजरा करायला या फुलांमुळे शिकले..
ममो...तुमच्या लेखामुळे एकदम बालपणात पोचलं मन.. सुंदर दिवस...
सुंदर लिहिलंय ममो!
सुंदर लिहिलंय ममो!
रस्त्यावर जी दोन झाडं आहेत त्या बाजूला फिरायला गेलो की आम्हीही आणायचो/आणतो फुलं.
मलाही बकुळीच्या फुलांचा सुवास खूप आवडतो.
आमच्या घराजवळ मात्र बकुळीचं झाड नव्हतं. गावाबाहेरच्या रस्त्यावर दोन ठिकाणी झाडं आहेत आणि शेजारच्या गावात एक आहे. माझे आजोबा शेजारच्या गावी गेले की आठवणीने आजीसाठी बकुळीची फुलं वेचून आणायचे अशी आठवण मी ऐकलेली आहे
शनिवारवाड्यात बकुळीचं झाड आहे. तिथे गेल्यावर प्रत्येक वेळी तिथली फुलं मी वेचते. तसंच चिंचवडच्या मोरया गोसावींच्या वाड्यातही बकुळीचं झाड बघून लगेच फुलं वेचली होती.
बकुळीचा सुवास शांत, मंद, एक प्रकारे पवित्र/निरागस वाटतो मला. लहानपणचे दिवस, जुनी मराठी गाणी, सुमन कल्याणपूरचा आवाज अशा रँडम गोष्टी आठवतात या सुवासाबरोबर.
छान लेख,
छान लेख,
या बकुळीच्या झाडाखाली
आठवणींची लाख फुले.
सुंदर लेख मनीमोहोर
सुंदर लेख मनीमोहोर
मला बकुळीचं रूपही आवडतं. छोटीशी मोदकांसारखी फुलं आणि त्याला खाली तबक असावं तशीच पाकळ्यांचीच झालर. फुल शिळं झालं तरी त्याचा कलर हलका बेज होतो तोही आवडतो मला.
बकुळीची आणि सुरंगीची फुलं आईची अगदी आवडती. तिच्या लहानपणीच्या दापोलीच्या आठवणीत नेहमी बकुळी आणि कवठी चाफ्याच्या झाडाचा उल्लेख असतोच. तिच्यामुळेच बकुळीचा सुगंध आवडायला लागला. पण झाड कधी पाहिलं नव्हतं.
हैदराबादला झू मध्ये गेल्यावर उन्हं आणि ह्यूमिडिटीने कातावलो होतो सगळेच. पण तो चिरपरिचित सुगंध आला आणि जीवच शांतावला. आम्ही प्राणी शोधायचे सोडून बकुळीचा झाड शोधायला लागलो. जवळपास ७-८ झाड एकाच ठिकाणी होती. खूप फुलं जमा केली होती.
बकुळीचा सुवास शांत, मंद, एक
बकुळीचा सुवास शांत, मंद, एक प्रकारे पवित्र/निरागस वाटतो मला. सुमन कल्याणपूरचा आवाज अशा रँडम गोष्टी आठवतात या सुवासाबरोबर.
>>> अगदी अगदी
खूप छान लेख ममो , मी
खूप छान लेख ममो , मी फिरायला जाते त्या बागेत ३ बकुळी ची झाडे आहेत. सध्या बहरलीत त्यामुळे गेल्या गेल्या मस्त वाटते.
खूप छान लेख हेमाताई. थॅंक यू!
खूप छान लेख हेमाताई. थॅंक यू!!
लिहिते मीपण जरा वेळाने.
मला fomo आलाय
मला fomo आलाय
एकदाही पाहिलं नाही आणि सुवास ही माहिती नाही
किल्ली, same pinch.
किल्ली, same pinch.
अस्मिता, छंदिफंदी , सामो, rmd
अस्मिता, छंदिफंदी , सामो, rmd, मंजू, अनिंद्य, द सा , sharmila, के श्वे, स्मिता श्रीपाद, वावे भरत, माम, अश्विनी ११, प्र, किल्ली सर्वांना धन्यवाद ...
rmd छान आठवण.. अलिबाग जवळच्या असणाऱ्या चौल ह्या गावात आम्हाला अतिशय ताजे आणि सुगंधी वळेसर मिळाले होते . पूर्वी गिरगावात ही अनेक ठिकाणी मिळत ही वळेसर.
लहानपणचे दिवस, जुनी मराठी गाणी, सुमन कल्याणपूरचा आवाज अशा रँडम गोष्टी आठवतात या सुवासाबरोबर. अगदी अगदी.. वावे तू लिहिल्यावर मला ही आठवली शनवर वाड्यातली बकुळीची झाड.
माम, तबक आणि मोदक दोन्ही उपमा आवडल्या. प्राणी पहायचं विसरून बकुळी शोधणे हे भारी आहे.
भरत आणि द सा , स्मिता श्रीपाद , छंदिफंदी सगळी गाणी आवडीची.
अश्विनी ११ मस्त फोटो... झाडावरची फुलं छान दिसतायत.
प्र, थँक्यु साठी My pleasure too असच म्हणते. नक्की लिही वेळ मिळेल तेव्हा.
किल्ली शर्मिला अजून फुलं पाहिली नाहीयेत बकुळीची म्हणजे नवल आहे. अनेक देवळांच्या प्रांगणात असतातच.
स्मिता श्रीपाद छान आठवण.
स्मिता
स्मिता
मुंगीबाय
दसां काय सुरेख ओळी दिल्या तुम्ही. आहाहा!
.
>>>>>>बकुळीच्या झाडाखाली निळ्या चांदण्यात
हृदयाची ओळख पटली सुगंधी क्षणात
त्या सगळ्या बकुळ फुलांची शपथ तुला आहे
मनातल्या मोरपिसाची शपथ तुला आहे.
सुंदर लिहिलंय.
सुंदर लिहिलंय.
माझंही अत्यंत आवडतं फूल. मुंबईत दादरला मिळतात वळेसर मोसमात.
चर्नी रोडला स. का. पाटिल उद्यानात आहे बकुळीचं झाड. अश्विनीला माहीत असेल.
डॉ. शरदिनी डहाणूकरांचा 'तळी माती गंधवती' लेख इथे ऐकता येईल.
वावे, सुमन कल्याणपुरांची आठवण 'शब्द शब्द जपुन ठेव बकुळिच्या फुलापरी'मुळे का?
होय छंदीफंदी-
होय छंदीफंदी-
या बाई या
बकुळीच्या झाडाखाली फुले वेचू या
ऊन पडले
पान फूल दिसे कसे गडगोडुले
गोडगोडुले
मोतियाचे दाणे कुणी खाली पाडले
रान हालले
पहाटेला शुकदेव गाणे बोलले..
शरदिनी डहाणुकर यांच्या दुव्यात, या झाडाचे शास्त्रिय नाव सापडले आणि सर्च केले असता पर्फ्युम्स सापडले. बकुळ अत्तर वगैरे. २५ मिलि $४० ला आहे वगैरे
भलतच महाग आहे. पण अत्तराची सर बॉडी स्प्रेला तर नाहिच नाही पण पर्फ्युम (बॉटलड सेंटस) ना ही नाही. इवलसा थेंब अत्तराचा आणि दिवसभर घमघमाट असतो. त्यामुळे अगदी किंचित लागते.
अजुन एक सुंदर गाणं - वसंत
अजुन एक सुंदर गाणं - वसंत बापटांचे सापडले. वरती भरत यांनी उल्लेख केलेला आहे.
या बकुळीच्या झाडाखाली, आठवणींची लाख फुले
इथेच माझ्या स्वप्नांसाठी, एक रेशमी झुला झुले
इथेच माझी बाळ पाऊले दवात भिजली बालपणी
दूर देशीच्या युवराजाने इथेच मजला फुल दिले
तिनेच आसवे पुसली माझी हृदयामधला गंध दिला
चांदण्यातेले दोन कवडसे माझ्यासाठी अंथरले
बकुळी माझी सखी जीवाची जन्मांतरीचे प्रेम जुने,
मला पाहता फुलते ती अन्‌ तिला पाहता मी ही फुले
नाही स्वाती, म्हणजे ते गाणं
नाही स्वाती, म्हणजे ते गाणं आठवलंच लिहिताना. पण त्या गाण्यामुळे नाही.
सुमन कल्याणपूरचा आवाजही शांत, मंद, गोड, निरागस वाटतो म्हणून असेल कदाचित.
>>>>>छोटीशी मोदकांसारखी फुलं
>>>>>छोटीशी मोदकांसारखी फुलं आणि त्याला खाली तबक असावं तशीच पाकळ्यांचीच झालर.
खरच गोड!
भारी नीरीक्षण आहे माझेमन.
>>>>सुमन कल्याणपूरचा आवाजही शांत, मंद, गोड, निरागस वाटतो
होय! घाल घाल पिंगा वार्‍या या गाण्यातही अगदी.
जागूचा मिपसापडलाबकुळीवरचा, एक लेख सापडला ज्यात ती म्हणते - ओवायला सोपी, कारण ह्या फुलाला आधीच छिद्रअसते. कदाचीत ह्या कारणामुळेच बकुळीला दुसरे नाव ओवळी असे पडले असावे.
ममो ताई,
ममो ताई,
फारच सुंदर आणि सुगंधी लेख.
प्रतिसाद सुद्धा छान आहेत.
माझे चार पैसे......
संस्कृत साहित्यात बकुल वृक्षाला दोहद वृक्ष म्हटले आहे.
गरोदर स्त्रीला जसे डोहाळे लागतात, तसेच काही वृक्षांना फुलण्यासाठी डोहाळे - दोहद लागतात. आणि हे दोहद सुंदर स्त्री कडूनच पुरवले जातात. बकुळीच्या बाबतीत, जर कुण्या सुंदर युवतीने मद्याची चूळ बकुळवृक्षाच्या मुळाशी टाकली तर तो फुलतो.
त्यामुळे त्याला मद्यदोहद, स्त्रीमुखमधु अशी नावे आहेत.
कालिदासाच्या आणि इतर अनेक साहित्यात बकुळीचे बरेच वर्णन आहे. फुलांना एक मादक सुगंध असतो.
बकुळीचे शास्त्रीय नाव Mimusops elengi असे आहे.
त्यातील ग्रीक Mimusops म्हणजे माकडाच्या चेहऱ्यासारखे दिसणारे तर elengi म्हणजे मल्याळम भाषेत बकुळ.
हल्लीच नेरुळ च्या वंडर पार्क
हल्लीच नेरुळ च्या वंडर पार्क ला जाणं झालं,मुलांना घेऊन तिथल्या खेळण्याच्या पार्क मध्ये पाय ठेवताच बकुळी चा सुगंध,मी इकडे तिकडे भिरभिरत बघत होते कारण ही झाडं खूपच उंच असतात तर कुठे दिसेनातच आणि सुगंध तर भरपूर येत होता,सोबत असलेल्या इतर कुणालाही काही विशेष वाटत नव्हतं नि मला चैन पडेना ,
मग लक्षात आलं तिथं अगदी लहान लहान झाड आहेत,मी 5 6 फुलं हाताने खुडली, खूप समाधान वाटलं
मधमाश्या पण होत्या झाडांवर
आहाहा, सुरेख.
आहाहा, सुरेख नेहेमीप्रमाणे.
बालपणी गावाला चुलत काकांच्या मागच्या अंगणात मोठं झाड होतं, फुलं वेचून आणायचे मी.
आता डोंबिवलीत आमच्या मानपाडारोडवर kdmc ने खूप बकुळीची झाडं लावली आहेत, कुंपणात असल्याने फार पसरत नाहीत पण उंच वाढतात, कधी वेळ असेल तेव्हा फुलं वेचते मी. विशेषतः गर्दी कमी असेल तेव्हा वेचते नाहीतर फार गर्दी ट्रॅफिकचा रोड आहे आमचा, येणारी जाणारी बघत बसतात, काय करते ही. ही डिव्हायडरवर नाहीयेत झाडं, फुटपाथजवळ आहेत, ही जमेची बाजू.
>>>>कधी वेळ असेल तेव्हा फुलं
>>>>कधी वेळ असेल तेव्हा फुलं वेचते मी.
>>>>>>>>>>>येणारी जाणारी बघत बसतात, काय करते ही
हाहाहा
काल मी नवीनच बसस्टॉपवर उभी होते आणि अगदी लगत एक तुतीचे बुटके झाड होते. मी खूप तुती खाल्ल्या तोडून. बस येउन थांबली तरी पत्ता नाही. मग लक्ष गेले तर खिडकी मधुन लोक पहात होते. पटकन पळत पकडली बस.
.
न्यू जर्सीत तुतीची खूपच झाडे आहेत. न्यू यॉर्क - लॉन्ग आयलंडवर मी तुतीचे, हे दुसरे झाड पाहीले.
Pages