शब्दवेध व शब्दरंग (३)

कोकणी भाषेत काढा ( औषधी पेय, काढणे चे आज्ञार्थ रूप नव्हे ) अशा अर्थाने कशाय शब्द वापरतात.
फळे पूर्ण पिकलेली नसली तर त्या चवीला आडकू असे विशेषण आहे - खासकरुन केळी / चिकू / फणस यांच्या संदर्भात वापरतात

कषाय हा काषाय शब्दाचा अपभ्रंश हे पटत नाही. उलट काषाय म्हणजे कषायाच्या रंगाचा असा अर्थ असावा. आणखी एका श्लोकात हा शब्द ऐकला आहे -

काषायवस्त्रं करदंडधारिणम् कमंडलुम् पद्मकरेण शंखम् |
चक्रं गदा भूषितभूषणाढ्यं श्रीपादराजम् शरणं प्रपद्ये ||

खूप लहानपणी ऐकला होता. त्यात शब्द नक्की कुठे तोडलेत आणि कुठे जोडलेत यात चुका असू शकतील.

>>> उलट काषाय म्हणजे कषायाच्या रंगाचा असा अर्थ असावा
हो, मलाही तसंच वाटतं.
(पुलंची ‘कषायपेयपात्रपतित मक्षिका’देखील आठवली त्यावरून.

<(पुलंची ‘कषायपेयपात्रपतित मक्षिका’देखील आठवली त्यावरून>
अत्र्यांची ना?

धन्यवाद कुमार.

बरोबर, भरत.
पुलंच्या ‘हसवणूक’मध्ये ‘माशी’ नावाचा लेख आहे, ज्यात कषायपेय आणि मज्जितमक्षिका असे उल्लेख आहेत, त्यामुळे माझा गोंधळ झाला.

पुलंच्या 'तो' मध्येही 'तो' चहासाठी कषायपेय असा शब्द वापरतो.

पारंपारिक की पारंपरिक?

नामवंत लेखकांना दोन्ही वापरतांना पाहिले म्हणून संभ्रम.

समजले. आभार

रोचक
इथे तुम्हाला आवडलेल्या एकाक्षरी शब्दाबद्दल माहिती देत जा

पारंपरिक बद्दलचे विवेचन वाचताना अपरंपार आठवला. त्याची व्युत्पत्ती काय असावी ?

मिलिंद शित्र्यांनी फारसी भाषेतून मराठीत आलेल्या शब्दांवर काही व्हिडिओ केले आहेत. अ ते ज्ञ अश्या क्रमाने साधारण शब्दकोश वाचावा असे ते शब्द सांगत जातात. त्यातले काही शब्द (उदा> बंद) हे संस्कृतशीही जवळिक साधू शकतील असं मला वाटलं (बंद - बंध), पण त्यांचं मूळ प्रोटो-इंडो-युरोपीय भाषासमूहातून आले असल्यास नवल नाही. असो. हा पहिला व्हिडिओ https://www.youtube.com/watch?v=sIQs5tgYYUk

पर म्हणजे दुसरा/परका. ज्याचा दुसरा पार (सीमा) दिसत नाही ते अपरंपार.

>>> शरीर>>> वामांग >> वामांगी
पण ‘त्र’ म्हणजे काय ?
यत्र, तत्र, सर्वत्र इ. शब्दांत त्र म्हणजे ठिकाणी/स्थित असा अर्थ होतो. त्यावरून शरीराच्या ठायी (अर्धांगी म्हणून) स्थित असा अर्थ असावा असा कयास आहे.

वामांगी म्हणजे डाव्या बाजूला असलेली, पत्नी.
पण वामा म्हणजे सुंदर असाही अर्थ होतो.
मुंबईतील एका साड्यांच्या दुकानाच नाव आहे वामा.

बेचिराख की बेचिराग

बेचिराग मूळ शब्द आहे. पण आता बेचिराखच सहसा वापरला जातो. तो अपभ्रंश म्हणून बरोबर आहे का माहीत नाही.

बेचिराग?
मला तर असा काही शब्द माहितीही नव्हता!
नेहमी बेचिराख च वापरला गेला आहे.
आणि जळल्या नंतर राख होते म्हणून योग्यही वाटायचा!

मी वाचलं होतं त्याप्रमाणे प्रचंड मनुष्यहानी (रोगराई, आक्रमण, युध्द इत्यादी कारणांमुळे) झाल्यावर दिवा लावायलाही माणूस शिल्लक नसणे, ह्याला ते 'गाव बेचिराग' झालं', असं म्हणतात. फारसी शब्द आहे का? बेशरम, बेताबू वगैरे सारखा?