आपले लाडके पुलं !

Submitted by छन्दिफन्दि on 8 November, 2022 - 03:18

८ नोव्हेंबर १९१९ ला महाराष्ट्राच्या अत्यंत लाडक्या  व्यक्तीचा ( बऱ्याच लोकांसाठी दैवताचा) जन्म झाला. आज असते तर १०३ वर्षांचे अवघ्या महाराष्ट्राचे, जगभर पसरलेल्या मराठीजनांचे, लाडके 'भाई' आजोबा झाले असते.
पुलं एक बहुरंगी, बहुढंगी, व्यक्तिमत्व, ज्यांनी लेखन, संगीत, अभिनय, गायन, दिग्दर्शन प्रत्येक क्षेत्रात स्वतःचा ठसा उमटवला. पुलं म्हणजे विनोदी अस एक सरसकट समीकरण केलं जातं. त्यात खदा खदा हसवणारे विनोद सापडतात तर कधी त्या विनोदाला  कारुण्याची झाक असते, कधी विरोधाभास अधोरेखित होतो, तर कधी एखादीच स्मितरेषा अनुभवतो. पण त्यांनी फक्त विनोदी लिखाण केलं नाही. त्यांच्या नाटकांमधून, पुस्तकांमधून अनेकदा तत्कालीन सामाजिक समस्या किंवा विरोधाभास, मराठी भाषेची खुबी, स्वतःला उच्चभ्रू, उच्च्शिक्षित  समजणाऱ्याची वैचारिक दिवाळखोरी, अशा अनेक विषयांना स्पर्श केलाय, सामान्य माणसाच्या व्यक्तीविशेषांबरोबर त्यांनी प्रतिभाशाली, गुणी कलाकारांचे आणि मान्यवरांचे भरभरून कौतुक केलंय .  

पुलंच्या संपूर्ण कारकिर्दीचा आढावा घ्यायचा म्हणजे खरंच खूप अवघड आहे. कारण जरी एक बटाट्याची चाळ घेतली, तरी जवळ जवळ पन्नास एक व्यक्तिचित्र डोळ्यासमोर उभी राहतात अगदी त्यांच्या खास लकबी सकट, तीच गोष्ट  व्यक्ती आणि वल्लींची. बर हा माणूस फक्त लिहून न थांबता एक पाऊल पुढे जाऊन त्या सर्व पात्रांचे आवाज, त्यांच्या लकबी साभिनय सादर करून ते चित्र आपल्या डोळ्यांसमोर उभे करतो, नव्हे कायमचे हृदयात कोरतो.
तरी आज एकंदर त्यांच्या कलाकृतींची एकत्रित यादी करायाची ठरवले तर त्यांनी १९४७ ला पहिल्यादा कुबेर या चित्रपटात अभिनय आणि पार्श्वगायन केले.  त्यानंतर  तब्बल २५ सिनेमांमध्ये कधी अभिनय केला, दिग्दर्शन केले, कथा लिहली, तर कधी पार्श्वसंगीत दिले, पार्श्वगायन केले. त्यांचा शेवटचा चित्रपट म्हणजे १९९३ चा एक होता विदूषक.
अंमलदार, तुका म्हणे आता , तूझे आहे तुजपासी , तीन पैशाचा  तमाशा , एक झुंज वाऱ्याशी, ती फुलराणी, सुंदर मी होणार, वार्यावरची वरात , आम्ही लटिके ना बोलू, पुढारी पाहिजे,  वयं मोठं खोटं , नवे गोकुळ  यांसारखी लोकप्रिय नाटके लिहली, बसवली, त्यात अभिनय केला.  
नसती उठाठेव, खोगीर भरती, उरलं सुरलं , पुरचुंडी, हसवणूक , खिल्ली. अघळ पघळ , गाठोडं, पुचूंडी अशी अनेक पुस्तके लिहली, ज्यांच्या अजूनही नवीन नवीन प्रति छापल्या जाताहेत,
त्यांच्या बटाट्याची चाळ, असा मी असामी एक पात्री प्रयोगानी अनेक वर्षे हाऊसफुल चे बोर्ड्स बघितले.
अपूर्वाई , पूर्वरंग , जावे त्यांच्या देशा यांसारखी प्रवास वर्णने आजही तुम्हाला त्या देशांची त्या काळातील सफर घडवून आणतात.
व्यक्ती आणि वल्ली तुम्हाला माणसे बघायला, वाचायला आणि समजायला शिकवते. तर गणगोत , मैत्र मध्ये त्यांच्या ऋणानुबंधातील बंध अलगद मोकळे होतात.
बरं ते इतके साहित्यप्रेमी कि त्यांनी सुनीताबाईंबरोबर बा. भ. बोरकर, बा. सी . मर्ढेकर आणि आरती प्रभू यांसारख्या मातब्बरांच्या कविता वाचन करून त्यातील सौंदर्य, गाभा अगदी सामान्य माणसालाही उलगडून दाखवला.
इतके मनस्वी (कि तपस्वी ?) कि रवींद्रनाथांच्या साहित्यावरील प्रेमापोटी, ते शांतिनिकेतनात जाऊन राहिले, बंगाली भाषा शिकले.
'ती फुलराणी' असू दे किंवा 'कान्होजी आंग्रे', इंग्रजी भाषेतील साहित्याचा इतका सुंदर मराठीमय अनुवाद  करावा तर पुलंनीच!

पुलं संगीत नाटक, साहित्य अकादमी, पदमभूषण , पदमश्री अशा अनेक  पुरस्कारांनी ते सन्मानित होते. त्यांनी अनेक सामाजिक संस्थांना नेहमीच भरघोस मदत केलीये.
महाराष्ट्रात अनेक थोर विचारवंत, लेखक, विनोदी लेखक, दानशूर व्यक्ती, उत्तम अभिनेते, नाटककार, संगीतकार  होऊन गेलेत, ज्यांना मोठं मोठ्या पुरस्कारांनी सन्मानित केलं  गेलंय. पण मग महाराष्ट्राचं लाडकं  व्यक्तिमत्व म्हणून मात्र फक्त पुलंचं का बर येतात डोळ्यासमोर ?
एक तर त्यांचं बहूआयामी व्यक्तिमत्व आहेच पण  त्याहीपेक्षा (मला वाटतं ) त्यांचं लिखाण अगदी सहज सोपं, सामान्य माणसाच्या हृदयाजवळच, त्याच्या मनाला भिडणार आहे. कालातीत आहे.
खरं सांगायचं  तर मला  कळायला लागलं तेव्हा पासून मी त्यांना, आजोबांच्या रूपातच बघत आलीये. म्हणजे मी ज्यां कलाकृतींचा मनमुराद आनंद घेतला ती बटाट्याची चाळ, असा मी असामी, व्यक्ती आणि वल्ली, म्हैस  माझ्या जन्माच्या कितीतरी वर्षे आधीच लिहून झालं होतं. तो काळ, ती ट्राम, ती चाळ, बग्गी  काही काही आमच्या वयाच्या किंवा त्या नंतरच्या कित्येकांनी  प्रत्यक्षात कधी बघितलंहि नसेल पण त्यांचा नारायण अगदी आजकालच्या  लग्नातही भेटतो, एखादं चौकोनी कुटुंब दोन घरं सोडून तुमच्या शेजारी आजही नांदत असतं, कधी एखादा नंदा प्रधान कॉलेजच्या ग्रुपची शान  वाढवत असतो, तर आजही एखादा नाथ कामत त्याच्या (न झालेल्या ) गर्ल फ्रेंड्स च्या आठवणीत झुरत तुम्हालाही पकवत असतो, आजही विमानातल्या प्रवासातसुद्धा एखाद्या मधू मलूष्टेच्या नजरेत    एखादी सुबक ठेंगणी भरते, चितळे मास्तर एखाद्या निवृत्त शिक्षिकेच्या रूपात स्वतःच्या पदराला खार लावून मुलांसाठी वण वण करताना भेटतात. थोडक्यात, साठ सत्तर वर्षांनंतरही त्यांनी फुलवलेली व्यकिचित्रे , त्यांचा आवाज, त्यांचा अभिनय मनाला प्रफुल्लीत करून टाकतो, सगळी मरगळ झटकून टाकायला लावतो. म्हणूनच जगाच्या कानाकोपऱ्यात मराठी लोकं आजही त्यांच्या त्या आवाजात आणि विश्वात स्वतःला, मनातल्या किलमिषांना विरघळून टाकतात आणि पुलकित होतात.

तळटीप - हा लेख एक पुलं प्रेमी म्हणून त्यांच्या जन्मदिनी लिहिलाय. जास्तीतजास्त आणि अचूक माहिती/ आढावा  घेण्याचा प्रयत्न  केला आहे. तरीही त्रुटी असतील तर नक्कीच कळवू शकता.  तुमच्या ओळखीच्या पुलं प्रेमींपर्यंत जरूर पोहचवा.

Group content visibility: 
Public - accessible to all site users

छान लेख....
आश्चर्य आणि वाईट या गोष्टीचं वाटतं की मायबोलीकर एरवी हिरारीनं व्यक्त होतात ते पु.लं बाबतीत गप्प कसे.... ....
एवढंच म्हणेल की त्यांनी कालातीत लिखाण केलं. ते अक्षय आहे.
पु.ल.,. तुम्हाला कोटी कोटी नमन...

दत्तात्रय साळुंके. थँक यू .
एवढंच म्हणेल की त्यांनी कालातीत लिखाण केलं. ते अक्षय आहे.
पु.ल.,. तुम्हाला कोटी कोटी नमन...<<< +१
पुलं च काही साहित्य खूप जास्त लोकांपर्यंत पोहोचलय, आणि साध्य यूट्यूब व इतर social मिडीआयचे फायदे. परंतु अजून बरेच साहित्य, कलाकृती, सर्वसाधारण पणे लोकांना माहित नाहीत हा माझा अनुभव,
त्यामुळे त्यांच्या वरच्या प्रेमापोटी एक धांडोळा घ्यायचा प्रयत्न केला. एक पु ल. प्रेमी म्हणून त्यांची हि थोरवी जास्तीत जास्त लोकांपर्यंत पोहचवण्याचा एक छोटा मानस!

छान माहिती! तुम्हाला शुभेच्छा !

आश्चर्य आणि वाईट या गोष्टीचं वाटतं की मायबोलीकर एरवी हिरारीनं व्यक्त होतात ते पु.लं बाबतीत गप्प कसे. >> मला वाटते द.सा. की - पु.लं बाबत खुप लिखाण आणि बोलणे या अधीही मायबोलीवर झाले आहे. (धागे शोधायला हवेत खरतर) म्हणून ही शांतता असावी.

निकु थँक यू

पु.लं बाबत खुप लिखाण आणि बोलणे या अधीही मायबोलीवर झाले आहे. (धागे शोधायला हवेत खरतर) म्हणून ही शांतता असावी.<<<< मी कालं पुलं वरील मायबोलीतले धागे शोधत होते. खरंच खूप धागे, माहिती मिळाली.

मी गेल्या वर्षी त्यांच्या सम्रीतीदिनाला लिहून काढलेली, एक माझी चुटपुट पोस्ट करते >>>

आज लाखो मराठी माणसांच्या लाडक्या पुलंचा स्मृतिदिन! पुलंच्या साहित्याशी माझी पहिली ओळख झाली ती चौथी पाचवीत असताना. आजोबांकडे त्यांच्या कथाकथनाच्या बऱ्याच कॅसेट्स होत्या . असामी असामी , अंतू बर्वा , हरितात्या ह्यांची पारायणं करून झाली. वाटायचं काय सुंदर आणि मजेशीर गोष्टी सांगतात . हळु हळू हे फार मोठे साहित्यिक आहेत ह्याची जाणीव झाली . त्यांच्या व्यक्ती आणि वल्ली , अपूर्वाई , पूर्वरंग, खोगीरभरती अशा पुस्तकांशी ओळख झाली . ती फुलराणी, बटाट्याची चाळ , वाऱ्यावरची वरात ह्या नाटकांनी वेड लावलं. साधारण सातवीत असताना चतुरंग चा रंगसंमेलन कार्यक्रम होता आणि प्रमुख पाहुणे होते स्वतः पुलं. बरीच उत्कंठा होती त्यांना बघण्याची. सातवीआठवीच्या मुलांना असतो तसा मला पण स्वाक्षरी गोळा करायचा छंद होता. पुलंची सही घ्यायचीच असा पणचं करून ठेवला होता. परंतु कार्यक्रम सुरु होण्यापूर्वी प्रयोजकांनी सांगितले कि पुलंकडे कोणीही स्वाक्षरी मागण्यासाठी किंवा भेटण्यासाठी गर्दी करू नये. मन थोडे खट्टू झाले पण म्हंटलं की ठीक आहे . मी काही कारणाने मागच्या दरवाज्याने बाहेर पडले आणि घाईघाईने जात होते. तर काळा चष्मा घातलेले एक आजोबा समोरून येत होते. ओळखीचे वाटले. ते माझ्याकडे बघून मिश्किल हसले. आणि मी जगाच्या जागी थिजले ."अरे हेच तर आपले दैवत! तासंतास ह्यांच्याच तर आवाजाने आपल्याला वेड लावले ! " लाखो विचार त्या क्षणी मनात येऊन गेले . ते गोंधळलेल्या माझ्याकडे माझ्याकडे बघत गोड हसत निघून गेले. आणि मी भानावर आले. मला चुटपुट लागून राहिली "माझ्याकडे ऑटोग्राफ बुक का नव्हतं ? उफ मला त्यांच्याशी दोन शब्द बोलावे हे कस नाही कळलं . त्यांना साधा नमस्कार पण नाही केला ." एक ना दोन हजारो विचारांनी कल्लोळ केला. पण तो सोन्यासारखा क्षण माझ्या मनात कायमचा कोरला गेला. दरवर्षी त्यांच्या पुण्यस्मृतीला त्यांच्या जन्मदिवशी हटकून ह्या क्षणाची आठवण येते. त्यांचं एवढ्या जवळून दर्शन घडलं म्हणून खुप धन्य वाटतं पण ठोंब्यासारखं बघतच राहिले म्ह्णून स्वतःचा राग पण येतो. आज इतक्या वर्षांनी तो क्षण शब्दबद्ध करावासा वाटला.

१२जून,२००० ला पुलं ना देवाज्ञा झाली. त्यांच्या स्मृती दिनाला खर तर चार दिवस होऊन गेलेत. तेवीस वर्षे झाली म्हणायची.
माबो वर बऱ्याच ठिकाणी वारंवार पुलंची वाक्ये , त्यांची पात्रे यांचा उल्लेख होत असतो. आज सकाळी मी पुलंच्या असामी तल एक वाक्य टाकलं आणि नंतर जाणवलं की त्यांचा स्मृतिदिन नुकताच होऊन गेला त्यानिमित्ताने ह्या लेखाची आठवण झाली. म्हणून हा वर काढला.

१२जून,२००० ला पुलं ना देवाज्ञा झाली. त्यांच्या स्मृती दिनाला खर तर चार दिवस होऊन गेलेत. तेवीस वर्षे झाली म्हणायची.
माबो वर बऱ्याच ठिकाणी वारंवार पुलंची वाक्ये , त्यांची पात्रे यांचा उल्लेख होत असतो. आज सकाळी मी पुलंच्या असामी तल एक वाक्य टाकलं आणि नंतर जाणवलं की त्यांचा स्मृतिदिन नुकताच होऊन गेला त्यानिमित्ताने ह्या लेखाची आठवण झाली. म्हणून हा वर काढला.

पुलं कळतात, खूप आवडतात पण व्यक्त करताना मन दाटून येतं आणि शब्द फुटत नाहीत.

ते असते तर त्यांना एक कडकडून मिठी मारली असती आणि मी कोण आहे काय करतो, अवती भवती कोण आहे ह्याची तमा न बाळगता पाय चेपले असते.

खूप छान लिहिलंय..

पु. लं. च लिखाण हे माझं पाहिलं प्रेम. अगदी समजेल तेव्हापासून वाचतेय. त्यांच्या पुस्तकांनी माझ्या कठीण काळात आयुष्य सोपं केलं.

मैत्रिणींबरोबर पुस्तक भिशी चालू केली तेव्हा माझ्या पहिल्या भिशीत त्यांची सात -आठ पुस्तकं आणली.
फक्त पु. लं. वाचता यावेत म्हणून इंग्लिश मिडीयम मधल्या मुलाला त्याने शाळेत शिकण्या आधीच घरी मराठी वाचायला शिकवलं. त्याला त्यांच्या अनेक पुस्तकातले पान च्या पान पाठ आहेत.

त्यांच्या पुस्तकांनी माझ्या कठीण काळात आयुष्य सोपं केलं.>>>+1

फक्त पु. लं. वाचता यावेत म्हणून इंग्लिश मिडीयम मधल्या मुलाला त्याने शाळेत शिकण्या आधीच घरी मराठी वाचायला शिकवलं. त्याला त्यांच्या अनेक पुस्तकातले पान च्या पान पाठ आहेत.>>> ऐकून छान वाटले

प्रतिसादा बद्दल धन्यवाद!

पुलं कळतात, खूप आवडतात पण व्यक्त करताना मन दाटून येतं आणि शब्द फुटत नाहीत.
ते असते तर त्यांना एक कडकडून मिठी मारली असती आणि मी कोण आहे काय करतो, अवती भवती कोण आहे ह्याची तमा न बाळगता पाय चेपले असते.

>>> असाच एक ह्रदयस्पर्शी प्रसंग त्यांच्या "रावसाहेब" ह्या कथेत आहे