अहो बाबा - संस्कारच तसले आहेत !

हीरा , प्रतिसाद आवडला.
फक्त वद , वच पासून बोल हा शब्द निघाला असेल असे वाटत नाही.
त्याला मराठी समानार्थी शब्द बोलणे असा दर्शवला आहे.

बोल हा शब्द ब्रू या भाषेतून निघाला असावा.
https://www.aplustopper.com/bru-dhatu-roop-in-sanskrit/

वद वरून वदले, वदलो असे शब्द मराठीत आहेतच.

सुंदर आम्ही दिसलो असतो, वदले छत्रपती !!

हरचंद पालव, देवकी, ऋन्मेष, रानभुली आभार.
ब्रू ब्रवीति हेसुद्धा आहेच. आणि अधिक जवळचे आहे.
मला वाटते, म्हणजे अंदाजानेच, बरळणे हे क्रियापद ब्रू वरून आले असावे.
गीतेमध्ये उवाच, आह ही रूपे अनेकदा येतात. बोलणे, सांगणे म्हणणे यातल्या छटांसाठी. अब्रवीत् सुद्धा असते अनेकदा

ब्रूयते वरून बो य ते / बो ल ते असं होण्याची शक्यता जास्त वाटते.

याचे नियम व्यवस्थित कोणी देत नाही. >>
नियम:
१..गाणे / कविता म्हणतात, बोलत नाहीत.
तो खूप छान गाणे बोलतो. बाळ एक कविता बोलून दाखव पाहू असे आपण "म्हणत" नाही.

नियम २. तुमच्या कडे याला काय "म्हणतात?" म्हणजे अमुक वस्तूला/बाबीला/गोष्टीला तुमच्याकडे कुठला शब्द वापरतात.
"तुमच्याकडे याला काय बोलतात?" असे "म्हणत" नाहीत.
अमक्या / अमकीला बोलणे म्हणजे सुनावणे. उदा. आज बायको मला बोलली. याचा अर्थ तिने माझ्याशी गप्पा मारल्या असे होत नाही तर मला तिने सुनावले असा अर्थ होतो.
तेच जर मला ऐवजी माझ्याशी म्हटले की अर्थ बदलतो.
बायको आज माझ्याशी खूप बोलली म्हणजे माझ्याशी खूप गप्पा मारल्या.

तुमच्याकडे डाळव्याला काय बोलतात? तसे विचारल्यास आम्ही डाळव्याला काही बोलत नाही, त्याने आमचे काही वाईट केले नाही असे ऐकण्याची तयारी ठेवावी.

३. तो काय म्हणाला? तो काय बोलला?
दोन्ही बरोबर आणि एकाच अर्थाने वापरले जाते.

४. मला असं म्हणायचंय...... = माझ्या म्हणण्याचा असा अर्थ आहे की ....
मला असं बोलायचंय... = मला अशा ठराविक पध्दतीने बोलायचे आहे.

५. त्यांचं म्हणणं ऐकून घ्या = त्यांची बाजू ऐकून घ्या.
त्यांचं बोलणं ऐकून घ्या = ते तुम्हाला आता काही सुनावणार आहेत ते (मुकाट्याने) ऐकून घ्या.

अर्थात काही प्रांतात / बोली भाषेत नियम वेगळे असू शकतात.

ब्रूयते हे रूप कर्मणि आहे. बोलल्या जाते ( बोलले जाते) असा अर्थ.

म्हणाला आणि बोलला ह्यात फरक आहे.
क्रिया कर्ता व क्रिया करवता ह्यावरून वापरले जातात.
उदाहरण म्हणजे,
मुखी गोड बोल बोलावे- करवून घेण्याची क्रिया.( करवता उल्लेख)
बोले तैसा चाले- करवून घेणे क्रिया आहे.
बोल लावणे वगैरे

आता, म्हणणे, म्हणणे इथे क्रिया कर्ता आहे. म्हणून, तुम्ही काय म्हणता? आम्ही असे म्हणतो , ते तसे म्हणाले.
तर, वदणे व वदवून घेणे हा क्रियेनुसार बदलतो.
कर्ता असेल तर, वदणे/वदला( राजा वदला, बघून एकटक..)
करवता असेल तर, ज्ञानेश्वरांनी, रेड्याकडून वेद वेदवून घेतले/ वदवले.
( इती मराठी प्रोफेसर काकाआजोबा)
नोटः त्यांनी शिकवलेले जसे आठवलय तसे लिहिलेय

भाषा भाषांच्या प्रांतानुसार, कालखंडानुसार, राजकीय/ सामाजिक स्थिर - अस्थिरतेनुसार लकबी, सवयी, रूपे बदलतात.
मुझ को अपने गले लगा लो हे वाक्य मुझि को अपने किंवा मुझु को अपने असे उच्चारले जाऊ शकते. मुझ मधला झ हा अर्धोच्चारित ठेवायचा नसे म्हणून असे उच्चार होत. आता छुप छुप खडी हो ह्यातला प बघा. किंवा अब के ना सावन बरसे मधल्या अब मधील ब बघा. अबु के ना वाटते ना? किंवा बाबुल मोरा नईहर मधला ल बघा. तो उच्चार पूर्णतेकडे नेण्याच्या प्रयत्नांत लि किंवा लु होतो. पन्नास साठ वर्षांपूर्वीपर्यंत हिंदुस्तानीमध्ये असे उच्चार होते. आज मात्र बनारसी हिंदीमध्ये अकारांत शब्दाक्षरे सरळ अर्धीच उच्चारतात. अब दे चे अब्दे होते आणि धर्मयुद्ध चे धर्म्युध होते. पूर्ण हा शब्द पुण्ण ( दोन्ही ण अर्धे आणि र गायब) असाच ऐकू येतो. कल की बातें हे कल्की बाते होते. बाय द वे, हे होते सुद्धा ' बनते ' कित्येकदा.
सो, जमाने जमाने की बात है.

झंपी, पहिल्या परिच्छेदात घोळ वाटतोय.

अरे वा छान चर्चा चालली आहे.

हिरा, रानभुली, मानव, झंपी इंटरेस्टींग आणि माहितीपुर्ण प्रतिसाद.

अमक्याने मला हे सांगितलं असं म्हणायचं असेल तरी अमका हे बोलला हेही सर्रास ऐकू येतं. अमक्याने हे विचारलं असं असेल तरी अमका हे बोलला जास्त ऐकू येतं.

बोले तैसा चाले - ह्यात कोण आहे करवता? उलट कर्ताच आहे. हे कोण बोलले बोला राजहंस माझा निजला - कर्ता आहे. बोला अमृत बोला - कर्ता आहे. नाही मी बोलत नाथा - कर्त्री आहे.

क्या बात हे मानव, एकदम परफेक्ट लिहिलेत

>>अरे वा छान चर्चा चालली आहे.

हिरा, रानभुली, मानव, झंपी इंटरेस्टींग आणि माहितीपुर्ण प्रतिसाद.>> +१

प्रत्येक संस्कृतीचे, समुहाचे वावराचे स्वतःचे असे नियम असतात, यात संबोधनाचे नियमही आले. प्रसंगानुसार, कुणासोबत आहोत त्यानुसार वावर बदलतो.
पालकांना अरे-तुरे संबोधल्याने नाते आपोआप मैत्रीचे होत नाही आणि अहो-जाहो आहे म्हणजे मैत्री नाही असेही नाही. आदर दाखवायच्या प्रत्येक संस्कृतीच्या पद्धती आहेत. आम्ही नाही वाकून नमस्कार करत म्हणणारी मंडळी पूर्वेकडील लोकांना चारचारदा कमरेत वाकून अभिवादन करताना बघितली आहेत. योग्य देहबोली, डोळ्यातील भाव, आणि हाताची पकड यातून हस्तांदोलन करतानाही आदर दाखवता येतोच.
अमेरीका झाली तरी खंडप्राय देश आहे. काही भागात मोठ्यांशी बोलताना यस सर, यस मॅम म्हणायला मुलांना शिकवतात. तसेच मिस्टर 'अबक' म्हणून संबोधणे आणि त्यांनी यू कॅन कॉल मी ...असे म्हणून परवानगी दिल्यावर फर्स्ट नेम बेसीस हे मित्रांच्या पालकांच्या बाबतीत बरेचदा पाळले जाते. आपल्याकडे फ्रेंड्सच्या आईबाबांना काका, मावशी वगैरे म्हणतो तसे इथे अमेरीकन लोकांचे नाही पण एशियन लोकांचे असते. समोरच्या व्यक्तीला काय योग्य वाटेल , प्रसंग काय याचा विचार महत्वाचा.
इथे अमेरीकेत मिडलनेम म्हणून प्रकार असतो. काही वेळा लोकं हे मिडल नेम संबोधनासाठी वापरतात. त्याची इतकी सवय होते की फर्स्ट नेम-लास्ट नेम असा औपचारिक फॉर्म येतो तेव्हा हा कोण ? असे होते.
माझ्या मुलाच्या हायस्कूल ग्रॅजुएशनला त्याची इथली आजी(आमच्या मित्राची आई) मोठ्या प्रेमाने आली होती. समारंभ संपवून मुलं कुटुंबीयांना भेटायला आली तर इतर मुलांनी आपल्या आजी-आजोबांना मिठी मारली, माझ्या मुलाने आधी आजीला वाकून नमस्कार केला, आजीने डोक्यावरुन, गालावरुन हात फिरवत आलाबला घेतल्या आणि मग आजी नातवाच्या मिठीत विसावली. ७८ वर्षांच्या देशी आजीसाठी नातवाचे वाकून नमस्कार करणे, त्याला तोंडभरुन आशिर्वाद देणे हे सुखावणारे होते. अशावेळी इथे असे करत नाहीत म्हणणे, मला कुणी हसेल का असा विचार अयोग्य. नंतर त्याला काही पालकांनी 'तू तुझ्या आजीला भारतीय पद्धतीने भेटलास ते आम्हाला आवडले' असे आवर्जून सांगितले.

मोठ्या माणसांना वाकून नमस्कार नाही केला तर अपमान समजतात.. त्यांची चिडचिड होते म्हणून आदर असो वा नसो, वाकून नमस्कार करावा...त्यांच्या आनंदा साठी...

एकदम जुनी लोकं असतात त्यांच्याशी वागायचे नियम सोपे असतात, मात्र मधली जनरेशन आहे त्यांना काय आवडेल, काय नाही त्याचा काही नेम नाही. वाकून नमस्कार केल्यावर एवढी काही मी म्हातारी झाले नाही असे फटकारले गेल्याचा किस्सा ऐकलाय. तात्पर्य तुम्हाला चालेल ना म्हणून परवानगी घ्यावी.

इथे अमेरीकेत मिडलनेम म्हणून प्रकार असतो. काही वेळा लोकं हे मिडल नेम संबोधनासाठी वापरतात >> शाळेत असताना वात्रट पोरं एकमेकांना मुद्दाम वडिलांच्या नावाने हाक मारायची, त्याची आठवण झाली. मराठी माध्यमातील मुलांना कदाचित आठवत असेल हा प्रकार

दोन ट्रॅकवर चर्चा सुरु आहे, गुड

चर्चा छान आहे, वाचता वाचता एक शंका आली,
"पारंबीचा आत्मा" बरोबर कि "पारंबीवरचा आत्मा " ?

पारंबीवरचा आत्मा असा पण आयडी आहे??

पारंबीला का आत्मा नाही! पारंबीला का जीव नाही!
आत्म्याला सुद्धा भावना असतात बरे श्याम !
त्याला दुखवू नकोस बरे!

'अहो-जाहो/ अरे-तुरे' आणि आदरः अशी चर्चा सुरू आहे तर मला बरेच दिवस पडलेला एक प्रश्न विचारते.
माझी मुलगी २-३ छंदवर्गांना जाते. गायन, नाच, चित्रकला इत्यादी. हे छंदवर्ग घेणार्‍या बर्‍याचश्या बायका माझ्याच वयाच्या असतात. मुलीला रोज तिकडे सोडणे आणि आणणे यामुळे त्या बाईंची आणि माझी बर्‍यापैकी दोस्ती होते. त्यामुळे सुरवातीचे "अहो-जाहो" जाऊन आम्ही अग-तुग वर येतो. म्हणजे बर्‍याचदा त्या मॅडमकडूनच प्रस्ताव येतो की "आपण दोघी एकाच वयाच्या आहोत ना मग 'अहो-जाहो' कशाला?"
माझ्या ज्या कोणी मैत्रीणी असतात (शाळेतल्या, कॉलेजातल्या, ऑफिसमधल्या) त्यांना माझी मुलगी 'अग मावशी' असंच म्हणते. पण क्लासच्या सुरवातीच्या दिवसात मी मुलीला शिकवते की, 'क्लासच्या मॅडमना अहो म्हणावे.' त्यामुळे तिला मग नंतर फारच प्रश्न पडतो की आता ह्या मॅडमना अहो म्हणावे की अग मावशी? माझ्याकडे तरी ह्या प्रश्नाचे योग्य उत्तर नाही.
हल्ली ही समस्या तिच्या शाळेतल्या काही शिक्षिकांच्या बाबतीत पण येऊ लागलीये. कारण अनेकदा PTA meetings ना गेल्याने किंवा शाळेत voluntary काम केल्याने अनेक शिक्षिकांशीही माझी मैत्री झाली आहे. त्यामुळे मी त्यांनाही 'अग/ अरे' म्हणायला सुरवात केली आहे. अनेक शिक्षिका/ शिक्षक माझ्यापेक्षा १० वर्षे लहानही आहेत. त्यांमुळे घरात त्यांच्या बद्दल बोलताना मी आणि नवरा त्यांचा उल्लेख एकेरीत करतो. पण त्याच बरोबर आम्हाला असेही वाटते की, आमच्या मुलीने शिक्षकांना आदर द्यावा आणि 'अहो-जाहो' म्हणावे. पण आदर दाखवण्यासाठी अहो-जाहो करायची गरज नाही असा मतप्रवाह बर्‍यापैकी प्रबल होते आहे हल्ली. काय योग्य? काय अयोग्य? कसं ठरवायचे?

^^
अशा केस मध्ये विद्यार्थिनीच्या भूमिकेत असताना शिक्षक/शिक्षिकांना अहो जाहो करणे योग्य राहील. बाहेर व्यक्तिगत आयुष्यात भेटल्यावर अरे/अग ठीक आहे (अर्थात त्या शिक्षक/शिक्षिकांशी तसे नाते असेल तर). माझ्या लहानपणी जवळच्या नात्यातल्या शिक्षिका होत्या त्यांना शाळेत/वर्गात चुकूनही मी कधी एकेरी बोलवल्याचे मला आठवत नाही. घरी वा बाहेर जिथे विद्यार्थी भूमिकेत नसायचो तिथे मात्र एकेरी बोलवायचो. (जसे कि तुमची कन्या मॅडमना मावशी म्हणते).

अतुल+१
त्या त्या सेटअपमध्ये जे योग्य संबोधन असेल ते वापरावं. ज्या शिक्षकांची मुलं त्यांच्याच शाळेत शिकत असतात, त्यांना ती मुलं शाळेत 'सर/ मॅडम' असंच हाक मारताना लहानपणी पाहिलेलं आहे.

अरेच्चा ! त्या दुस-या धाग्यावरचा बदला इकडे घ्यायला अज्ञान बालक पण आले का ? हा धागा आयडीच्या नावाच्या व्याकरणाचा आहे का ? असेल तर अज्ञान बालक की अज्ञानी बालक की अज्ञात बालक यावर हीरा यांच्यासारखे तज्ञ प्रकाश टाकतीलच. विषय तो नसेल तर कृपया कळवावे.

>>हे मिडलनेम म्हणजे वडिलांचेच नाव का? की आणखी काही प्रकार असतो?>>
आईचे माहेरचे आडनाव किंवा एखाद्या प्रिय व्यक्तीचे नाव किंवा काहीही आवडते नाव असे असते. बरेचदा पालक मुलांना जाब विचारताना, वावगे वागण्यापासून थांबवताना 'I mean it!' हे दाखवण्यासाठी पहिले नाव आणि मिडल नाव घेवून संबोधतात. उदा नुसत्या मेरी ऐवजी मेरी बेथ म्हणून हाक आली की समजायचे आता काही खरे नाही. काही वेळा हाक मारायला पहिले नाव आणि मधले नाव याचे पहिले अक्षर वापरले जाते. काही वेळा लोकं पहिल्या नावाचे पहिले अक्षर आणि मधले नाव पूर्ण असेही वापरतात आणि काही जण मधले नाव हेच पहिले नाव असल्यासारखे वापरतात.