द डिसायपल : एका शिष्यत्वाची शोकांतिका

गुरु-शिष्य परंपरा हा उत्तर भारतीय, अर्थात हिंदुस्थानी, शास्त्रीय संगीत शिक्षणाचा आत्मा आहे. रागदारी संगीत - ख्याल गायकी - ही अनेक घराण्यांनी आपापल्या खास परंपरांनुसार , सादर केलेली आहे व करत आहेत. संगीता चे प्राथमिक शिक्षण पूर्ण केल्यावर जेव्हा पुढील अवघड वाट शोधायची वेळ येते तेव्हा गायक कलाकार आपला गुरू शोधतात व त्या गुरुंचे जे घराणे त्यामध्येच आपली पुढील विद्या प्राप्त करून पारंगत होतात. आपल्या गुरुंचा गंडा बांधला की शिष्याची अवघड वाटचाल सुरू होते त्यात त्याला जोड असते स्वतःच्या सृजन शीलतेची आणि अंगभूत गुणांची. बाकी हा प्रवास एकट्याने करण्याचा आणि खडतर असाच असतो. अनेक वर्षे मेहनत व रियाज करून घराण्याचे राग गळ्यात उतरवून छोटे मोठे कार्यक्रम करून मग कुठे कधी प्रसिद्धीची माळ गळ्यात पडते आणि आर्थिक स्थैर्य येते.

सध्याच्या प्रत्येक गो ष्ट लगेच मिळवण्याच्या इन्संट युगात अनेक तासांचा रियाज, कलेला जीवन वाहून घेणे , आपली निष्ठा अर्पण करणे हे हास्यास्पदच ठरेल. व तसा अट्टहास करणार्‍या कलाकारांची ओढाताण होते. त्यात निसर्गाने जर मधुर आवाजाची आणि उपजत क्रिएटिव्हिटी चे थोडेसेच माप पदरात घातले असेल तर त्या कलाकारा चे कला जीवन वैफल्याने व एका विचित्र दु:खाने भरून जाते. सांगितिक क्षेत्रात नाव
कमावणार्‍या एका विद्यार्थ्याची शोकांतिका द डिसायपल ह्या चित्रपटात संयत पणे दाखवली आहे.

शरद नेरुल कर चा जीवन प्रवास त्यांचे गुरू जींशी असलेले संबंध त्याची अनेक आघाड्यांवरची वैफल्ये व हार ही आपल्या ला चित्रप टात दिसते. दिग्दर्शकाची दृष्य व शाब्दिक भाषा अतिशय नेमकी व नैसर्गिक आहे. सि नेमा बघतो असे वाटत नाही. किंवा संत्रे सोलणे हा प्रकार फारसा नाही त्याच्या भावना घटनांमधून संवादातून दिसत राहतात. वडिलांचे अनुकरण म्हणून किंवा त्यांच्याशी असलेले कनेक्षन टिकून राहावे म्हणून तो शास्त्रीय संगीत शिकायला लागतो व अलवार घराण्याच्या गुरुंचे शिष्यत्व पत्करतो. हे वयस्कर व हळू हळू आपल्या गायकी आवाजाला हरवत चाललेले आहेत. पण अ‍ॅनालिसिस ची क्षमता उत्तम आहे व अजूनही टिकून आहे. उपेक्षित किंवा फारसे यशस्वी होउ न शकलेल्या गायकाचा जीवन प्रवास गुरुजींच्या मैफिलींतून ;तक्रारींतून दिसतो. आर्थिक दैन्य व म्हातारपणात सेवा करायला कोणी नसणे हे त्यांच्या जीवनाचे विदारक सत्य. शरद त्यांच्या कडे शिकतो, त्यांच्या तब्येतीक डे लक्ष देतो व जमेल तसे त्यांना साहाय्य करतो. त्यांच्यात एक बंध आहे. पण गुरुजी त्याला त्याच्या मर्यादा स्पष्टपणे सांगू शकत नाहीत . एक प्रकारे वडील व गुरू ह्यांच्या मधल्या जागेत शरद चाचप डत राहतो.

कलाकारांना व्यावसायिक यशासाठी तडजोडी कराव्या लागतातच. संगीत शो करणार्‍या मुलीच्या पात्राद्वारे ते अधोरेखित होते.
चित्रपटाच्या अखेरीस शरद देखील आपल्या मर्यादा समजून घेउन पुढे जातो. त्याच्या बरोबरच्या विद्या र्थ्यांना जास्त प्रतिष्ठा मिळते. शेवटीच्या शॉट मध्ये एक लोक गीत कलाकार ज्याला काहीच प्रशिक्षण नाही पण अंगभूत सृजनशीलता आहे. तो येतो त्यामुळे एक प्रकारची आशा जाग ते की संगीत- स्वर हे खरंतर घराण्यांच्या मर्यादांच्या फार पुढे आहे व ते युनिवर्स फार मोठे आहे.

चित्रपटात अधून मधून येणारी माईंची स्वग ते कलेच्या जगतातील प्रत्येकाने अगदी ऐ कावी व लिहून घ्यावीत अशीच अनमोल आहेत. तो आवाज बहुतेक कै. सुमित्रा भावे ह्यांचा आहे. पण आम्हाला तो आमच्या आजीचाच वाटला. कापरा थरथरता पण सच्चा. हे ऐकताना तो बाईक वरून भटकत राहतो. २४ वर्शांचा तरूण गायक ते चाळीशी पंचे चाळीशीचा प्रौढ जीवनाशी तडजोड करून स्थिर झालेला गृहस्थ हा त्या व्यक्तिरेखेचा प्रवास कला काराने नेमस्त पणे सादर केला आहे. असे लोक सहजी कोणत्याही गटात सामी ल होउ शकत नाहीत. आपले तारुण्य
गमवत असताना - काका लुक आल्या वर- तो एका पार्क मध्ये अचानक क्रिकेट खेळायला एक तरी बॉल मला टाक म्हणून परक्या मुलाला विनंती करतो ते केविल वाणे वाट्ते.

चित्रपटाची इतर अंगे जसे दिग्दर्शन, चित्रलेखन संगीत उत्तम आहेत. शास्त्रीय संगीत आहे पण ते कथा सोडून अंगावर येत नाही. एक ही
पर्फॉर्मन्स किंवा आयटेम नंबर नाही. महत्वाच्या व्यक्तिरेखांना गाण्याची क्राफ्ट येते पण कुठे तरी ते क्रिएटिव्हिटीत / आवाजाच्या क्वालिटीत कमी आहेत किंवा मिडिऑकर - सामान्य आहेत हे लगेच कळून येते.

दिग्दर्शक ताम्हाणे ह्यांना रोमा, ग्रॅविटी चित्रपटांचे दिग्दर्शक अल्फोन्सो कोरोन ह्यांनी मार्गदर्शन केले आहे. ( मेंटर शिप) संपूर्ण चित्रप टाची ट्रीटमेंट
अगदी अनाव्॑श्यक नाट्य वगळून केलेली आहे. हिरोचे वडिलांबरोबरचे फ्लॅश बॅक मधील रंग पीच पिं क गुलाबी व वर्तमानातले रंग निळे हिरवे आहे. सरोद वादनाच्या कार्यक्रमाचे लोकेशन लै भारी आहे. ती जागा कुठे आहे?

जरूर बघण्या सारखा चित्रपट . कोर्ट पेक्षा जास्त सफाईदार आहे .

===================================================================

मी ज्या घरात वाढले त्यात माझे दत्तक वडील संगीताचे रिटायर्ड प्रोफेसर व आमचे पूर्वी व रिटायर में ट नंतरही संगीत विद्यालय होते.
त्यामुळे गायन क्षेत्रातील कलाकारांचे संघर्ष घालमेल/ उलघाल परीक्षा, स्पर्धा मधील घडामोडी सर्व जवळून पाहिले आहे आई वडील वयस्कर झाल्यावर त्यांची सेवाही शरद करतो त्याच पद्धतीने केलेली आहे त्यामुळे मला एक वैयक्तिक कनेक्ट पण जाणवला पण तो वेगळा कालखंड होता ते लोक वेगळे होते.... ते सूर तेच होते. जा जारे अपने मंदिर वा व संगीत क्लासातली चीज ह्या दोन मैत्रिणी परत भेटल्या हा एक वैयक्तिक आनंद.