फोडणीचा भात - पहिले प्रेम

फोडणीचा भात - पहिले प्रेम

फोडणीचा भात कदाचित महाराष्ट्रात सर्वत्र बनवला जात असावा. तरीही मला तो लहानपणापासून खास आमच्या गावचा, आमचा घरचा पदार्थ वाटत आला आहे. कारणही तसेच आहे, माझी जवळपास अख्खी इंजिनीअरींग फोडणीच्या भातावर झाली आहे.
शप्पथ! म्हणजे रोज डबा उघडला की त्यात फोडणीचा भात. तरीही रोजच डबा उघडताच पाच सेकंदातच त्यात दहा हात तुटून पडायचे आणि पंधराव्या सेकंदाला डब्बा रिकामा. फोडणीचा भात या त्याच्या नावाने त्याला कोणी ओळखायचेच नाही. शेजार पाजारच्या क्लासमध्येही तो ऋन्मेषचा भात म्हणूनच ओळखला जायचा. मी सिविलचा. पण ट्रिकल, मॅकेनिकल, आयटी, कॉम्प, सिनिअर ज्युनिअर, मित्र, मित्रांचे मित्र, मला नावेही माहीत नसलेली पोरं, अगदी पोरीसुद्धा माझा डब्बा उघडताना कुठून कुठून हजर व्हायचे. आणि सत्यनारायणाचा मूठभर शिरा खाल्याच्या समाधानात तृप्त व्हायचे.

प्रसिद्धी म्हटले की अफवाही आल्या, सर्वात मोठी अफवा म्हणजे ऋन्मेषच्या आईला चपात्या करता येत नाहीत म्हणून रोज डब्यात फोडणीचा भात देते. अर्थात ही अफवा मीच उडवली होती. पण लोकं या अफवेच्याही ईतके प्रेमात होते की ते म्हणायचे असा भात असेल तर आयुष्यात चपात्यांची गरजच काय. एका अर्थी खरेही होते ते. फोडणीचा भात हे पुर्ण जेवण होते. मला आठवत नाही मी घरीही कधी भाजी चपाती खाऊन मग त्यावर डाळभात खातो तसे फोडणीचा भात खाल्ला. कधीच नाही. जेव्हा फोडणीचा भात असायचा तेव्हा जेवणात फोडणीचा भातच असायचा!

आपण रोज आमरस खाऊ लागलो तर काही दिवसातच कंटाळून जाऊ. भले मग तुम्ही आमरसाचे कितीही का चाहते असेना. पण फोडणीच्या भाताला पुर्ण ईंजिनीअरींगमध्ये मी किंवा माझ्या कुठल्याही मित्राने कधी नकार दिलाय असे अनुभवण्यात आले नाही. ईतकेच नाही तर रोज डब्यात असूनही ईतर दिवशी जेव्हा घरी बनायचा तेव्हा मी तितक्याच उत्कटतेने त्यावर तुटून पडायचो.
तुम्ही रोज एकाच चवीचे सरबत पिऊन कंटाळाल, पण पाण्याला कधीच कंटाळणार नाही. कारण पाण्याला तशी चवच नसते, तसा रंगच नसतो, तसा वासच नसतो. फोडणीच्या भाताबाबतही तो बनताना मस्त घमघमाट सुटला आहे, दिसायला खूप देखणा म्हणजेच तोपासू दिसतोय असे कधी झाले नाही. ताटात घेतल्यावर त्याचा छान फोटो काढावा असे वाटले नाही. पण एकदा ताटात घेतलेला कधी पुरलाच नाही. अगदी पाण्यासारखाच जीवनावश्यक आणि तितकाच अवीट, निर्मळ, स्वतःची एक सादगी बाळगून असलेला असा हा फोडणीचा भात, त्याच्या मी प्रेमात पडलो नसतो तर नवलच.

तर काय असायचे त्या फोडणीच्या भातत.... तर काही नाही !
गरीबांचा, मध्यमवर्गीयांचा समजला जावा असा हा पदार्थ.
ना त्यात भाज्या, ना मांसाचे तुकडे, ना काजू बदाम... थोडेसे तेल, थोडेसे मीठ, थोडा कांदा आणि घरचा मसाला ! नावाला थोडासा लसूण कडीपत्ता असायचा तो देखील कधी घाईगडबडीत खाताना कोणाच्या पोटात जायचा ते समजायचेही नाही

त्यात हा फोडणीचा भात प्रामुख्याने शिळ्या भाताचा केला जायचा. आता मजा शिळ्या भतातच असली तरी त्यामुळे त्यावरचा मध्यमवर्गीय असल्याचा शिक्का आणखी ठळक व्हायचा. पण जिथे शौकच फोडणीच्या भाताचे असायचे तिथे रात्रीच्या जेवणात मुद्दामच गरज नसताना जास्तीचा भात लावला जायचा

पण फोभाच्या याच वैशिष्ट्यामुळे कोणी कोणाला घरी जेवायला बोलावलेय, आणि फोडणीचा भात खाऊ घालतेय असे सहसा होत नाही...

आणि झालेच तर समजून जावे की त्या दोंघांत विशेष जिव्हाळ्याचे नाते आहे

तसे तर फोडणीचा भात स्वयंपुर्ण असतो. तरी त्यासोबत तोंडी लावायच्या माझ्या आवडीच्या पदार्थांमध्ये येते - ऑमलेट (अर्थातच अंड्याचे), सुके भाजलेले बोंबील, किंवा बोंबील बटाटा, पिवळी बटाट्याची भाजी किंवा बटाटावडा, काळ्या वाटाण्याची घट्ट उसळ, सुके चिकन-मटण ईत्यादी ईत्यादी.. आणि हे रोजच माझ्या डब्यात दिलेही जायचे.

यात पापडाचे नाव मुद्दाम घेतले नाही कारण ते कंपलसरी होते. एखादा नाही तर रोज चारपाच पापड असायचे. त्याचा डबा वेगळाच असायचा. आणि फोडणीच्या भाताचा डबा उघडायच्या आधी लोकं पापडाचा फडशा पाडून वा ते हातात घेऊन तयार असायचे.

एक माझी वेगळी आवड म्हणजे ऑमलेट असले की मला सोबत तांबाट्याचा सॉसही आवडायचा. फोभा, ऑमलेट आणि सॉस हे त्रिकूट माझ्या फार आवडीचे होते. लोणचे मात्र मी फोडणीच्या भातासोबत कधीच खाल्ले नाही. त्यातले घटकपदार्थ मसाला आणि तेल हे सारखेच असल्याने मला फोभा-लोणचे हे कॉम्बिनेशन कधी जमलेच नाही.

बाकी हे वरीलपैकी नेहमीचे यशस्वी कलाकार नसले आणि दुसरीच एखादी भाजी असली तरी ती आवडीने खाल्ली जायची. पण मग सोबत ताक असणे आवश्यकच. मस्त मसालेदार फोडणीचा प्लेट भरून भात खावा, मग त्यावर ग्लासभर ताक प्यावे. मग पुन्हा हेच, मग पुन्हा हेच. असे पोटभरेपर्यंत छोटे छोटे राऊंड घ्यावेत. जेव्हा मला कॉलेजला सुट्टी पडायची, तेव्हा माझी ईतकी सोय करून आई निर्धास्त ऑफिसला जायची.

आज त्या बिर्याणीच्या धाग्यावर कोणीतरी मला म्हटले, अहो बिर्याणी वेगळी असते आणि फोडणीचा भात वेगळा असतो...
तेव्हाही मी हेच म्हटले,

फोडणीचा भात माझे पहिले प्रेम आहे. कित्येक बिर्याणीज ओवाळून टाकेन मी त्यावरून ...

आणि हे खरेच आहे

सौ बात की एक बात - बिर्याणी असेलही माझे क्रश. पण फोडणीच्या भाताला कोणी स्त्रीचे रूप दिले असते तर ती माझी आई असती, ती माझी पत्नी असती, ती माझी बहीण असती, ती माझी मुलगी असती

आणि हे सुद्धा खरेच आहे

- धन्यवाद
ऋन्मेष