निसर्गाच्या गप्पा (भाग-१३)

बहुसंख्य 'निग'वाले मुंबईकर आहेत त्यांच्यासाठी खास...

'सिमेंट-कोंक्रीटचं जंगल अशी या मुंबापुरीची सतत संभावना होत असते. पण एकेकाळी इथं अमाप वृक्षसंपदा होती, असं सांगितलं तर कुणाला नवल वाटायला नको. आपल्याच डोळ्यांसमोर कितीतरी हिरवाया नाहीशा होऊन तिथे सहनिवास उभे राहिलेले आपण बघतो. मग काळाच्या प्रवासात उलटं चालत मागे मागे गेलो तर ?
मुंबई ही एकेकाळ्ची वृक्षात्मजा असणारच. मुंबईतल्या गावांची नावंच देतात हा दाखला. इथं 'बाभूळ'नाथ आहे, 'ताड'देव आहे, 'चिंच'बंदर आणि 'चिंच'पोकळी देखिल आहे. 'उंबर'खाडी आहे, 'भेंडी'बझार आहे, 'फणस'वाडी, 'केळे'वाडी, 'बोर'भाट आहेत. आणि काळाच्या ओघामधे वृक्षांची नावात उलटापालट होऊन बनलेली गावं आहेत. त्यामधे 'माडमळ्या'चं मनमाला, 'पाडळी'चं पारळ-परळ, 'वड'आळीचं 'वरळी' झालं आहे.
कधी काळी मुंबईच्या रस्त्यांना झाडांची ओळख होती. मुंबईत 'सातार' (सातताड) स्ट्रीट होता. 'दोन तार' स्ट्रीट (दोन ताड - Twin Brab Street) होता, आणि एखाद्या वाहतूक बेटाजवळच्या झाडाचं नाव त्या परिसराला देऊन झाडाची ओळख पटवली गेली होती. दक्षिण मुंबईतल्या एलफिन्स्टन सर्कलजवळ सेंट थॉमस कॅथेड्रलसमोरच्या एका चिंचेमुळे तो परिसर होता 'आमलीयागल'. आज मात्र झाडंही नाहीत आणि नावंही नाहीत!'
.................डॉ. डहाणूकरांच्या 'हिरवाई' पुस्तकातल्या मनोगतातून.

हुश्श..............!झाले बाबा एकदाचे वाचून !
मामी, सर्व फोटो ए-वन!
शशांकजी, शांकली पुस्तकातले उतारे ईथे देण्याचा तुम्हा दोघांचा उपक्रम फारच छान !

मुंबईत लॅबर्नम रोड पण आहे. तुलसी पाईप रोड आहे, मिंट रोड आहे !

भेंडीबाजार मात्र जरा गोंधळात टाकणारे आहे. ते बिहाईंड द बजार असे असणार. खास भेंडीसाठी कुठला बाजार ?
संगीतात मात्र हे घराणे आब राखून आहे. लता मंगेशकर पासून अनुराधा कुबेर पर्यंत !

भायखळा, म्हणजे देखील भाया नावाच्या माणसाचे खळे होते.

जागू, पिकलेले फळ कापून हातावर ठेवून फोटो काढ म्हणजे आकार, रंग, आतला भाग सगळेच कळेल. ( चव मात्र कळणार नाही. )

शांकली, मुंबईत जांभळी गल्ली आहे, टॅमरिंड लेन आहे, सुपारीबाग आहे, कांदेवादी आहे ,पेरूबाग आणि वाडी आहे चिकूवाड्या तर अनेक आहेत..बोरीबंदर आहे, बोरिवली आहे, जायफळवाडी सुद्धा आहे. बाकी बैंगनवाडी, वडाळे, वडगादी, वगैरेही आहेत. यातल्या काही नावांच्या आणखीही काही व्युत्पत्ती सांगितल्या गेल्या आहेत. बोरीबंदर येथे बोहरी लोकांची वस्ती खूप होती. म्हणून ते बोहरीबंदर. .आजही तेथे बोहरा बझार आहे. भेंडी बाझारची दुसरी व्युत्पत्ती मनोरंजक आहे. क्रॉफर्ड मार्केटच्या मागची बाजू ती बिहाइंड द बझार. त्याचे भेंडी बझार झाले. परळसंबंधी आणखी दोन व्युत्पत्ती आहेत. एक म्हणजे ह्या भूभागाचा आकार परळासारखा थोडा खोलगट, सखल आहे. (आजही पावसामध्ये सर्वात आधी पाणी साचते ते परळमध्ये.) दुसरी व्युत्पत्ती म्हणजे इथे परळी वैजनाथाचे प्रतिकृतीसम किंवा त्याला वाहिलेले, त्याची मूर्ती असलेले मंदिर होते कारण एका विचारसरणीनुसार मराठवाड्यातून आलेला बिंब राजा या देवाचा भक्त होता आणि त्याने इथे नव्या प्रदेशात आपल्या आराध्यदेवतेचे मंदिर उभारले. पुढे पोर्चुगेझांनी त्याचे चर्चमध्ये रूपांतर केले.
घासबंदर,भातबाजार,दाणाबंदर ही नावे तिथे ज्या वस्तूचा व्यापार चाले त्यावरून आलेली आहेत.
याशिवाय जमिनीचे तत्कालीन स्वरूप दाखवणारी खेतवाडी,चिखलवाडी,धोबीघाट, धोबी तलाव,खारेघाट,खार, दांडा,जू, रानवाड,कांटेवाडी चौपाटी, खडक, पहाडी, भरडा, भरडावाडी डोंगरी, अशी नावेही आहेत.

मुंबईमधे लव्ह लेन देखील आहे. त्याची व्युत्पत्ती ठाऊक आहे का कुणाला इथे?

मिंट रोड आहे >>> दिनेशदा, मिंटरोडचं नाव त्या रस्त्यावर टांकसाळ होती / आहे म्हणून पडलंय.
भेंडीबाजार मात्र जरा गोंधळात टाकणारे आहे. ते बिहाईंड द बजार असे असणार. >>> हे खासच. अगदी अगदी पटलं.

मुंबईमधे लव्ह लेन देखील आहे. त्याची व्युत्पत्ती ठाऊक आहे का कुणाला इथे? >>> नंदिनी, कल्पना नाही पण करता येतेय.
वरळीला लवग्रोव नावाचं एक पंपिंग स्टेशनही आहे. या स्टेशनमध्ये सांडपाण्यावर प्रक्रीया करून मग समुद्रात सोडतात.

हीरा, मस्त माहिती सांगितलीस.

हीरा, खूप छान माहिती.

लव्ह लेन!!...:हाहा:

जागू, कडुनिंबाचा फुलोरा मस्तच हं!!

लव ग्रोव हे नाव खरेच प्रेमावरून पडले आहे. पूर्वी हा समुद्रकिनारा होता आणि झाडझाडोर्‍याने भरलेला, निर्जन असा होता तेव्हा ब्रिटिश युगुले इथल्या एकांताचा आणि आल्हाददायक वातावरणाचा उपभोग घेत. संस्कृतमध्ये याचे नामकरण आपण 'प्रेमराजी' असे करू शकलो असतो.

शांकली छानच उतारा
जागू हे फळ पाहिले नव्हते कधी
शांकली मलाही अशीच निळी फुलं दिसली होती. पाषाण लेकच्या कडेला.

हीच ती

हे कसलं फूल आहे?

आणि ही फळं?

त्या झाडाची पानं अशी आहेत.

जागू धंन्यवाद, शिवणच फूल आणि ही फळं वेताळ टेकडीवर दिसली होती. ही पानंपण त्या फळांच्या झाडाचीच आहेत.

हल्ली अशी फळं बर्‍याच झाडाना दिसताहेत.

हा पक्षी दिसला होता टेकडी परिसरात. पण इतका अस्थीर आहे की फोटो काढण अवघड होतं.

हल्ली अशी फळं बर्‍याच झाडाना दिसताहेत. >>>> सुधीर, सावरीची फळं आहेत ती - त्यातूनच त्या "म्हातार्‍या" बाहेर पडतील यथावकाश व तो पाठमोरा हिरवा पक्षी तांबट किंवा पुकपुक्या आहे ( Coppersmith Barbet).

जो_एस, जागु मस्त आहेत प्रचि..
तो पक्षी, हिरव्या रंगाने होळी खेळून आलेल्या चिमणी सारखा दिस्तोय..
हीरा, खूप सुंदर माहिती..

जो_एस - मस्त फोटो.

हीरा, शांकली, जागू : छान छान माहिती !

मामी : ऐन उन्हाळ्यात स्विस चे फोटो पाहून अगदी गार गार वाटलं.

शशांक : <पुकपुक्या >. हे हे हे.. काय नाव आहे. आवडलं

जो एस. कधी घेतलात तो फोटो? कारण आतापर्यंत त्या म्हातार्‍या रस्त्यावर आल्यासुद्धा. पण फोटोत शेंग अजुनही हिरव्या दिसत आहेत.

मामी फोटो खुपच छान गं.

जागु , कसलं नाजूक आहे फूल.. असल्या नाजुक फुलाचं रक्षण नीट व्हावं म्हणून काटेदार झालं असेल हे झुडुप..

असेय होय जागू. हम्म्म्म्म्म.

असो. मध्यंतरी आपला त्या हनुमान फळाबाबत विषय झालेला. आज फेबु वर काहि फळे व त्यांचे उपयोग असा फोटो पाहिला.

त्यातील एक - कॅन्सरसाठी उपयुक्त असे -
Soursop
Plant - Soursop is the fruit of Annona muricata, a broadleaf, flowering, evergreen tree native to Mexico, Cuba, Central America, the Caribbean and northern South America: Colombia, Brazil, Peru, Ecuador and Venezuela. Soursop is also produced in Somalia. Wikipedia
Scientific name: Annona muricata
Rank: Species
Higher classification: Annona
हे बहुदा वर्षू नी फोटो दिलेले चायनीज सिताफळ होते तसे दिसतेय. का मला चुकुन तसे वाटले?

जो_एस, तुम्ही दिलेला फोटो बहुधा ओसाडी नावाच्या गवतफुलाचा आहे. मी पुस्तकात बघून सांगेन नंतर. या फुलात अजून २-३ रंग पण असतात. पांढरा, गुलाबी वगैरे.

जागू, मासतोडीचा फोटो मस्तच आलाय. ही फुलं खूपशी पाचुंद्यासारखी आहेत. पण ते फिलॅमेंट्स जरा विरळ आहेत पाचुंद्यापेक्षा.
आणि जांभ़ळाचा फुलोरा क्यूट! अगं मी अगदी परवाच पाहिलं जांभळाचं एक झाड....पानं जवळ जवळ नाहीत म्हणावीत इतकी कमी दिसत होती. मी मनात म्हणत होते..दिसतंय तर जांभळासारखं...पण पानं??? आणि नीट निरखून बघितल्यावर मग ओळख पटली!!

शकुन, हा तांबट ना, पुक पुक असा ओरडतो..(किंवा भांडीगल्लीत पितळेच्या किंवा तांब्याच्या भांड्यांवर ठोके देताना जसा आवाज येतो तसा तो आवाज काढतो) म्हणून त्याचं नाव पुकपुक्या!!

आणि जो_एस, जागू म्हणते ते बरोबर आहे. ती बांडगुळाचीच फळं, पानं आहेत.

जागू, Soursop चे - http://www.indiastudychannel.com/experts/8835-Soursop-In-India.aspx>> इथे फोटो आहे. आणि फेसबुक वर फोटो शेअर केलाय बघ.

मी जस्ट गुगल इमेज मधे सर्च केले होते.

लव्ह ग्रोव्ह जवळ एका प्रेमी युगुलांनी आत्महत्या केली होती म्हणून त्याला ते नाव पडले. सध्या तिथे पंपिंग स्टेशन आहे. भरतीला गटाराचे पाणी परत शहरात शिरू नये म्हणून तिथे झडपा लावल्या आहेत.

जो_एस ते पिवळे फूल गंभारी / शिवण चे. दशमूरारिष्ट मधे त्याचे मूळ वापरतात.

तीनशे छान प्रचि आणि माहीती.